Του Ηλία Νασιάκου
Στα πλαίσια των εκδηλώσεων «ΠΛΑΣΤΗΡΕΙΑ 2017» στις 13 Αυγούστου, έγινε στο Πνευματικό Κέντρο Μορφοβουνίου εκδήλωση μνήμης για τα θύματα του Μορφοβουνίου της περιόδου 1940-1944, με ομιλίες και προβολή αξιόλογου βίντεο του αγαπητού φίλου Δημητρίου Κυρίτση με εικόνες της εποχής εκείνης. Πρώτος ομίλησε ο Ηλίας Νασιάκος, αναφερόμενος διεξοδικά στα καταστροφικά συμβάντα ως κατωτέρω:
Κύριε Δήμαρχε, κύριοι εκπρόσωπο Τοπικών Αρχών και λοιποί επίσημοι, αγαπητοί φίλες και φίλοι συγχωριανοί,
Τιμούμε σήμερα τη μνήμη ηρωικά αγωνισθέντων και θυσιασθέντων συγχωριανών μας, κατά τη μαύρη περίοδο της Κατοχής 1941-1944.
Πριν προχωρήσω στο κυρίως θέμα, ήθελα με την ευκαιρία, που βλέπω να εισέρχεται στην αίθουσα ο τελευταίος επιζών Αλβανομάχος και υπεραιωνόβιος αγαπητός Χρήστος Ευαγγέλου, να τονίσω, ότι, πριν πενήντα χρόνια, είχε και σημαντική προσφορά στο χωριό μας, διότι με το Θωμά Κοντούλη, ήταν οι βασικοί συνεργάτες μου και πιστοί συμπαραστάτες και εφαρμοσταί των οδηγιών, σιωπηρά έστω, παραπέμποντας σταθερά τους ισχυρούς διαφωνούντες στον… αρμόδιο υπεύθυνο και το παράδειγμα ακολούθησαν όλοι οι συγχωριανοί, ώστε να κατορθώσουμε με τιτάνια προσπάθεια να στηθεί το εξαίρετο έργο της εκκλησίας, σε συνδυασμό με το επίπεδο της προβλεπόμενης τότε ακόμα πλατείας και το χώρο της αίθουσας, που βρισκόμαστε, στη σημερινή τους μορφή, πολλαπλών δυνατοτήτων χρήσης.
Χωρίς και τη δική τους βοήθεια, στο χώρο αυτό θα υπήρχε συνολικό έργο μία ισόγεια μικρότερη εκκλησία και φανταστείτε συγκρίνοντας την υποβαθμισμένη διαφορά, αν χάνονταν τότε, η ανεπανάληπτη εκείνη ευκαιρία. Κλείνει η παρένθεση, ζητώ συγγνώμη και συνεχίζω με το κυρίως θέμα.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι μάς κήρυξε ανάνδρως τον πόλεμο εισβάλλοντας από τα Αλβανικά σύνορα στην Ήπειρο, πριν ακόμα λήξει το τελεσίγραφο διάρκειας τριών ωρών. Με το γνωστό ΌΧΙ του τότε Πρωθυπουργού της Ελλάδος Μεταξά, που το επανέλαβε σύσσωμος ο Ελληνικός Λαός, ξεκίνησαν από όλη την Ελλάδα, όπως και οι διακόσιοι (200) περίπου στρατεύσιμοι από το χωριό μας, τραγουδώντας και, κυριολεκτώ λέγοντας τραγουδώντας, διότι τους θυμάμαι σε ολονύχτιο γλέντι στα μαγαζιά, αλλά και παρέες στο δρόμο μέχρι Νταήρακα τραγουδώντας από μανία για την αδικία και την προσβολή και φθάνοντας στην Ήπειρο, μέσα σε λίγες ημέρες τους πέταξαν έξω από τα σύνορά μας, κυνηγώντας τους νικηφόρα μέχρι τα μέσα της Αλβανίας το επόμενο βαρυχειμωνιάτικο πεντάμηνο.
Στις πρώτες εβδομάδες και συγκεκριμένα 14 Νοεμβρίου 1940 είχε το πρώτο θύμα το Μορφοβούνι, χάνοντας το Γιάννη Τσιαντούλα, αδελφό του Θύμιου, στη μάχη ανακατάληψης της Κόνιτσας. Υπηρετούσε στη Διμοιρία του έφεδρου ανθυπολοχαγού Λεωνίδα Ζαρκάδα, μισοχωριανού μας (ο πατέρας του από Κερασιά και η μητέρα του από Μορφοβούνι).
Αργότερα σκοτώθηκε στην Αλβανία και ο συγχωριανός μας Γεώργιος Πλιάκος και τραυματίστηκαν οι παρακάτω:
1. Θωμάς Χρ. Γιαννάκος χάνοντας το πόδι του
2. Ηλίας Χρ. Τσάβαλος με βαριά αναπηρία στο πόδι του
και ελαφρότερα οι:
3. Αντώνης Σεραφ. Κουτσώνας
4. Ηλίας Ιωάννου Λατίνος
5. Ευάγγελος Χρ. Πανταζής και πολλοί άλλοι ακόμα ελαφρότερα και με κρυοπαγήματα, που νοσηλεύτηκαν σε στρατιωτικά Νοσοκομεία.
Μετά το νικηφόρο πεντάμηνο και, πριν ο στρατός μας, πετάξει τους Ιταλούς στην Αδριατική Θάλασσα, ο άλλος δικτάτορας «Χίτλερ» της Γερμανίας, προκειμένου να περισώσει από τον πλήρη εξευτελισμό το σύμμαχό του Μουσολίνι, μας επιτέθηκε στη Μακεδονία, στις 6 Απριλίου 1941, οπότε η Ελλάδα ήταν αδύνατον να συνεχίσει τον, κατά μέτωπο, αγώνα και συνθηκολόγησε σχεδόν ατάκτως, χωρίς πλήρη ομοφωνία των στρατιωτικών ηγητόρων της.
Έπεσε τότε η τριπλή μαύρη και εξοντωτική σκλαβιά στην Ελλάδα, από τρεις αιμοβόρους κατακτητάς: Γερμανούς, Ιταλούς και Βουλγάρους, υποβοηθούμενους στην καταστροφή και από ντόπιους δυστυχώς συνεργάτες τους, όπως μικρή ευτυχώς μερίδα Βλάχων (Λεγεωνάριων), που ήθελαν να ιδρύσουν το πριγκηπάτο της Πίνδου, τους Αλβανοτσάμηδες της Τσαμουργιάς Θεσπρωτίας στην Ήπειρο, ακόμα και από ασυνείδητους Ιταλογερμανόφιλους ντόπιους δοσίλογους.
Από το φθινόπωρο του 1941 κατέφθαναν περιοδικά στο χωριό μας Ιταλοί και συγκεντρώνοντας τον ανδρικό πληθυσμό στο τότε κεντρικό Σχολείο (το οποίο δεν λειτούργησε το σχολικό έτος 1941-1942), προέβαιναν σε ανηλεή ξυλοδαρμό και κακοποίηση, ζητώντας να παραδώσουν όπλα οι συγχωριανοί μας, που οι περισσότεροι δεν είχαν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα του άτυχου Νίκου Κωσταρέλου, που στην προσπάθειά του να ξεφύγει, πριν τον συλλάβουν, τον κακοποίησαν τόσο βάναυσα, ώστε σε λίγες ημέρες πέθανε.
Στα μέσα περίπου του 1942 δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα τρεις ένοπλες Αντιστασιακές Οργανώσεις κατά των κατακτητών, όπως το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ με τον Άρη Βελουχιώτη, ο ΕΔΕΣ με τον Ναπολέοντα Ζέρβα και η ΕΚΚΑ με τον Δημήτριο Ψαρρό.
Με διαφορετικούς δυστυχώς ιδεολογικούς και απώτερους πολιτικούς στόχους και κατευθύνσεις, που οδήγησαν σχεδόν από την αρχή και σε παράλληλες εμφύλιες μεταξύ τους συγκρούσεις, αρχίζοντας μάλιστα από το χωριό μας, με τη γνωστή περίπτωση αφοπλισμού του Κωστόπουλου, στις 2 Μαρτίου 1943 τμήμα 140 ανδρών.
Η Θεσσαλία κατείχετο από τους Ιταλούς μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου 1943 με τη μεγαλύτερη δύναμή τους στα Τρίκαλα.
Στα μέσα Μαρτίου 1943 βομβάρδισαν το χωριό μας, πέφτοντας οι βόμβες στους κήπους πάνω από το Μουσείο Πλαστήρα και στις οικίες Νώντα και Αμαλίας Αλεξανδρή και στη διπλανή κολλητή οικία Χρήστου Γκανούρη τότε, όπου σκελετός μπετόν σήμερα του Κυρίτση, σκοτώνοντας το Γιωργάκη Κων/νου Κυρίτση, μικρό παιδί στην αγκαλιά της μάνας του Θεοδώρας, πολυτραυματισμένη την ίδια και τραυματίζοντας την Αικατερίνη Αλεξανδρή και το Σωτήρη Νταλαγιώργο βαριά, ο οποίος πέθανε σε λίγες ημέρες. Ήταν γαμβρός επ΄ αδελφή του Νικηταρά Κ. Καφαντάρη με πέντε ανήλικα παιδιά.
Στις 10 Ιουνίου 1943 οι κάτοικοι Μορφοβουνίου και Μεσενικόλα κατέφυγαν στα δάση και στα βουνά πάνω από τη Νεράιδα, διότι επέκειτο επιχείρηση Ιταλών εναντίον του ΕΛΑΣ της περιοχής.
Μετά από κάποιες μάχες, στις 14 Ιουνίου 1943, εισήλθαν στο Μορφοβούνι και το έκαψαν ολοσχερώς, σκοτώνοντας όσους υπερήλικες βρήκαν, πλην της Φωτεινής Σανιδά και της τυφλής Παρασκευής (Τσέβως) Καφεντζή και της οικογένειας του Αντισυνταγματάρχη συγχωριανού μας Θεοδόση Κυριαζή, που της επιφύλαξαν χειρότερη μεταχείριση, με τραγικό θύμα τη θυγατέρα τους Ελενίτσα, που έκτοτε έζησε απορυθμισμένη ψυχικά από την κακοποίηση.
Τα αθώα ηλικιωμένα άμαχα θύματα του Μορφοβουνίου εκείνης της ημέρας ήταν:
1. Αντώνης Κεφεντζής
2. Γεώργιος Σταμογιώργος
3. Θωμάς Σταμογιώργος
4. Γιάννης Σταμογιώργος
5. Γιάννης Κοντοστέργιος
6. Γεώργιος Ρεφενές
7. Βασίλειος Ρεφενές
8. Ελένη Γιαννάκου
9. Παναγιώτα Ρεφενέ
10. Παρασκευή Κοντοστέγιου-Κωστούλα
11. Αγορίτσα Πεντζοπούλου, στο σπίτι της οποίας διέμενε και η οικογένεια του Θεοδόση Κυριαζή.
Όταν γυρίσαμε στο χωριό βρήκαμε κατάσταση απερίγραπτη.
Αρχίσαμε τότε τιτάνια προσπάθεια να στεγαστούμε με πρόχειρες κατασκευές.
Παρόμοιες επιχειρήσεις και καταστροφές από τους Ιταλούς γίνονταν βέβαια και σε άλλες περιοχές και έτσι το Μορφοβούνι θρήνησε το καλοκαίρι του 1943, στο χωριό Μελίσσι των Γρεβενών, όπου υπηρετούσε Δάσκαλος ο Σωτήρης Θωμά Πλαστήρας, που ήταν αντιστασιακός, υπεύθυνος του εφεδρικού ΕΛΑΣ εκείνου του χωριού και φονεύθηκε σε συμπλοκή με τους Ιταλούς.
Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1943, αφού είχε σπάσει η συμμαχία Ιταλίας με Γερμανία και οι Ιταλοί της περιοχής μας παραδόθηκαν στον ΕΛΑΣ, κατέφθασαν στην περιοχή μας οι Γερμανοί, οι οποίοι στα μέσα Νοεμβρίου 1943, οργάνωσαν μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση στην ορεινή περιοχή και ξανακάψαν στο χωριό μας, ό,τι είχαμε φτιάξει, μετά το πρώτο κάψιμο από τους Ιταλούς, τον Ιούνιο 1943. Τότε έκαψαν ζωντανή και τη μοναδική, που βρήκαν στο χωριό, υπερήλικη Τσέβω Καφεντζή, τυφλή στο σπίτι του Απόστολου Σανιδά, η οποία είχε γλυτώσει από το κάψιμο των Ιταλών.
Στην ίδια μεγάλη επιχείρηση των Γερμανών, σε άλλη μάχη κοντά στο χωριό Πορτή Μουζακίου, στις 29 Νοεμβρίου 1943, σκοτώθηκε ο μισοχωριανός μας Απόστολος Ζαρκάδας, 23 ετών, φοιτητής Ανωτάτης Εμπορικής και αντάρτης του ΕΛΑΣ αδελφός του Λεωνίδα.
Συνεχίζοντας αδιάκοπα οι συγκρούσεις και καταστροφές, αλλά και οι σκοτωμοί από τους Γερμανούς αθώων άμαχων συγχωριανών μας στην εργασία τους, όπως των Ευάγγελου Βασιλούλη και Βασίλη Γαλανούλη στο Παλαιοκκλήσι, γλυτώνοντας της παρέας τους ο Ηλίας Μανώλης και στα αλώνια του Φράγκου σκοτώνοντας τους συγχωριανούς μας Βασίλειο Βησσαρίου και Απόστολο Πίντζιο, μαζί με άλλους Φραγγιώτες, όπως και τον υπερήλικα Θεόδωρο Κατσακιώρη, στο καλύβι του στην Αμωνίτσα, κοντά στο μύλο του Παπαδούλη.
Το καλοκαίρι του 1944 οι Γερμανοί προσπάθησαν, στον αλωνισμό των σιτηρών, να αρπάξουν την παραγωγή για δική τους χρήση και συντήρηση και έγιναν στον κάμπο εκτεταμένες μάχες με τον ΕΛΑΣ, που προσπαθούσε στη λεγόμενη μεγάλη «Μάχη της Σοδειάς» να προστατέψει του παραγωγούς. Στην περιοχή Παλαμά σκοτώθηκε τότε και ο συγχωριανός μας Θωμάς Μάρκου Κατσακιώρης.
Σε μία άλλη τέτοια μάχη στις 9 Ιουλίου 1944, σε κάποια γέφυρα ονομαζόμενη «Γέφυρα της Κολοκυθιάς», μεταξύ των χωριών Κρανιάς και Παλαιοχωρίου, κοντά στο Ριζοβούνι, σκοτώθηκε ο συγχωριανός μας Δημήτριος Τσιμογιάννης, Διμοιρίτης και Ανθυπολοχαγός της Σχολής Ρεντίνας του ΕΛΑΣ, που μαζί με τον καπετάνιο της Διμοιρίας Γιώργο Χουβαρδά (ψευδώνυμο Δασκαλογιάννης) από την Κρήτη, όταν κατάλαβαν, ότι από προδοσία των ΕΑΣΑΔ είχαν περικυκλωθεί από ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις, κράτησαν άλλους έξι (6) διαλεχτούς συντρόφους, αποφασισμένοι να θυσιασθούν, καλύπτοντας τους υπόλοιπους τριάντα (30) της Διμοιρίας, τους οποίους διέταξαν να φύγουν, σπάζοντας τον Γερμανικό κλοιό.
Η άφθαστη θυσία τους συγκλόνισε τότε την περιοχή μας και τα γύρω χωριά ονόμασαν τη Γέφυρα «Μνημείο Τσιμογιάννη-Δασκαλογιάννη» με τους οκτώ (8) θυσιασθέντες που ήταν:
1. Δημήτριος Τσιμογιάννης, Διμοιρίτης Ανθ/γός Σχολής Ρεντίνας του ΕΛΑΣ από Μορφοβούνι
2. Γεώργιος Χουβαρδάς (Δασκαλογιάννης), Καπετάνιος Διμοιρίας από Κάνδαμο Κρήτης
3. Λεωνίδας Γεωργούλας από Ελληνόπυργο
4. Σεραφείμ Σιατήρας από Σταυρό (Κουμάδες)
5. Κώστας Γαρουφαλάκης από Φυτάκια Κρήτης
6. Πέτρος Τσαχτάνης από Ρεντίνα
7. Γιάννης Δούκας από Ματαράγκα
8. Θανάσης Ευθυμίου (ψευδώνυμο Νικοτσάρας)
Σημειωτέον, ότι οι Γερμανοί την ίδια ημέρα εκτέλεσαν από το χωριό Κρανιά και τους ΕΑΜίτες:
- Βασίλη Καρρά
- Παύλο Κανιούρα
- Νέστορα Τριανταφύλλου και
- Χαράλαμπο Σταματάκο
Στις 17 Ιουλίου 1944 έγινε επιχείρηση του ΕΛΑΣ στην Καρδίτσα, στην οποία συμμετείχε και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ του Μορφοβουνίου, με Διοικητή το Βασίλη Αλεξανδρή.
Σημειωτέον, ότι τον Εφεδρικό ΕΛΑΣ κάθε χωριού, τον αποτελούσαν εθελοντές αγωνιστές, που δεν εγκατέλειπαν το χωριό και τις οικογενειακές ασχολίες τους, παρά μόνον εκτάκτως για βοήθεια του τακτικού ΕΛΑΣ, όταν τους το ζητούσαν και εκείνοι διετίθεντο.
Η επιχείρηση κρίθηκε τότε από τον ΕΛΑΣ επιτυχής για τα οφέλη, που προσεκόμισαν, είχε όμως οκτώ (8) νεκρούς και τριάντα (30) τραυματίες και οι Γερμανοί τριάντα (30) νεκρούς και σαράντα πέντε (45) τραυματίες.
Έτσι, δυστυχώς, στον πόλεμο κρίνονται τα κέρδη και οι ζημιές και το Μορφοβούνι θρήνησε ακόμα δύο παλληκάρια του, τον Θύμιο Μανώλη και τον Βασίλη Αλεξανδρή, εξέχοντα Αλβανομάχο αγωνιστή με παροιμιώδη ψυχραιμία και τόλμη.
Ανακεφαλαιώνοντας βλέπουμε συγκεντρωτικά, ότι οι, ηρωικά πεσόντες αντιστασιακοί στον κατακτητή, Μορφοβουνιώτες 1940-1944, τους οποίους σήμερα τιμούμε τη μνήμη τους ήταν :
- Ιωάννης Τσιαντούλας
- Γεώργιος Πλιάκος
- Σωτήρης Θ. Πλαστήρας
- Απόστολος Γ. Ζαρκάδας
- Δημήτριος Β. Τσιμογιάννης
- Θωμάς Μάρκου Κατσακιώρης
- Ευθύμιος Μιχ. Μανώλης
- Βασίλειος Δημ. Αλεξανδρής
Επίσης, τιμούμε τη μνήμη των Μορφοβουνιωτών αμάχων, θυμάτων της αγριότητας του κατακτητή, που αριθμούν Δεκάδες, ως κατωτέρω:
- Νίκος Κωσταρέλος
- Γιωργάκης Κ. Κυρίτσης
- Σωτήρης Νταλαγιώργος
- Αντώνης Καφεντζής
- Γεώργιος Σταμογιώργος
- Θωμάς Σταμογιώργος
- Γιάννης Σταμογιώργος
- Ιωάννης Κοντοστέργιος
- Γεώργιος Ρεφενές
- Βασίλης Ρεφενές
- Παναγιώτα Ρεφενέ
- Ελένη Γιαννάκου
- Παρασκευή (Τσέβω) Καφεντζή
- Αγορίτσα Πεντζοπούλου
- Παρασκευή Κοντοστέργιου-Κωστούλα
- Ευάγγελος Βασιλούλης
- Βασίλης Γαλανούλης
- Απόστολος Πίντζιος
- Βασίλης Βησσαρίου
- Θεόδωρος Κατσακιώρης
Κλείνοντας, ψυχικά φορτισμένος οριακά, ενθυμούμενος, σημειώνοντας και αναφέροντας, καθ’ υποχρέωσή μου, όλα αυτά τα θλιβερά συμβάντα της μαύρης εκείνης περιόδου της Κατοχής, που έζησα ως παιδί, πρόωρα ωριμασμένο και ανήσυχο, από την ανεκδιήγητη εκείνη συγκυρία, σας καλώ να τιμήσουμε νοερά τη μνήμη τους και να σκεφτούμε ακόμα, ότι ακολούθησε πολυπληθέστερος και οδυνηρότερος κατάλογος Μορφοβουνιωτών θυμάτων της επόμενης πενταετίας 1945-1949, του επάρατου εμφυλίου, που ευχή και πρότασή μου είναι, να γίνει προσεχώς «κοινό μνημόσυνο» και για εκείνους, διότι πιστεύω, ότι υπήρξαν συγκυριακά θύματα κατάστασης με ατέρμονα καταστροφικό φαύλο κύκλο του κακού, που άλλοι μεγαλόσχημοι προκάλεσαν και φέρουν την ευθύνη για την καταστροφή και τα δεινά της πατρίδος μας.
Προσωπικά τους τίμησα όλους ανεξαιρέτως, αφιερώνοντας στη μνήμη τους το προ Δεκαετίας εκδοθέν γνωστό βιβλίο μου. Θέλω, ακόμα, να επισημάνω, ότι θεωρώ θετική και επαινετή την ασχολία και προσπάθεια καταγραφής και διάσωσης των γεγονότων και εικόνων εκείνης της περιόδου με τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας, όπως π.χ. κάνει ο αγαπητός φίλος Δημήτριος Κυρίτσης και τον συγχαίρω γι’ αυτό.
Σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι…
