Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
Το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης (1821), ο αγώνας των Ελλήνων για ελευθερία, προκάλεσε παγκόσμιο θαυμασμό, κέρδισε ημέρα την ημέρα την ειλικρινή διάθεση για κάθε είδους βοήθεια. Παρόμοιες συμπεριφορές σημειώθηκαν και από τους Αμερικανούς, το ενδιαφέρον και η συμπάθεια των οποίων εκδηλώθηκαν και μέσα από την ονοματοδοσία των πόλεων, όπως η πόλη Υψιλάντι ή Υπσι (εν συντομία στον προφορικό λόγο), που βρίσκεται στο νότιο τμήμα της πολιτείας Μίσιγκαν, στο μεσοδυτικό τμήμα των ΗΠΑ, στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, κοντά στα σύνορα με τον Καναδά.
Το 1809, με πρωτοβουλία του Γαλλοκαναδού Γκαμπριέλ Γκονφρουά, εμπόρου γουναρικών από το Μόντρεαλ, άρχισε η ανέγερση πρώτων σπιτιών στον εμπορικό σταθμό, που είχε δημιουργηθεί πλησίον του ποταμού Χιούρον. Την περιοχή με την πυκνή βλάστηση, γνώριζαν μόνο ινδιάνικες φυλές, λιγοστοί κυνηγοί άγριων ζώων και εξερευνητές. Μόνιμος οικισμός με τα χαρακτηριστικά χωριού ιδρύθηκε το 1823 στην ανατολική όχθη του ποταμού με ενέργειες του ταγματάρχη του στρατού των ΗΠΑ Τόμας Γούντραφ, το όνομα του οποίου έλαβε το χωριό. Το 1825 δημιουργήθηκε μια άλλη ξεχωριστή κοινότητα στη δυτική όχθη του ποταμού.
Οι δυο οικισμοί συνενώθηκαν το 1829 και το χωριό αναγνωρίστηκε επίσημα με το όνομα Υψιλάντι (Ypsilanti) στις 19 Ιουνίου 1832, προς τιμή του στρατηγού της Ελληνικής Επανάστασης Δημητρίου Υψηλάντη. Στις 4 Φεβρουαρίου 1858 χαρακτηρίστηκε ως πόλη. To Υψιλάντι της Κομητείας Γουόστενόου επισκέφθηκε το 2020 ο… πλανητάρχης, πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Δημήτριος Κων/νου Υψηλάντης (Κων/πολη 1793-Ναύπλιο 1832), μετά τις βασικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη φοίτησε σε στρατιωτική σχολή στο Παρίσι και υπηρέτησε ως αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και στις 8 Ιουνίου 1821 έφθασε στην Υδρα με 300.000 γρόσια, προσφορά της οικογένειάς του. Ελαβε μέρος σε μάχες εναντίον των Τούρκων και τον Δεκέμβριο συμμετείχε στην πολιορκία της Κορίνθου. Κατά την Α΄ Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου, στις 15 Ιανουαρίου 1822, εκλέχτηκε πρόεδρος του Βουλευτικού Σώματος.
Τα επόμενα χρόνια δεν μπόρεσε να συνεννοηθεί πλήρως με τους αντιπάλους του Ελληνες. Αποκλείστηκε από κάθε στρατιωτικό και πολιτικό υπούργημα, στις 16, όμως, Μαρτίου 1827 αποκαταστάθηκε «εις τα δίκαια του πολίτου». Ο κυβερνήτης Καποδίστριας έδωσε σταθερότερη λύση στις διαφορές των αντιμαχόμενων φατριών, αναθέτοντας στον Δημήτριο Υψηλάντη την αρχηγία του στρατού της Ανατολικής Ελλάδος «δια τας εκδουλεύσεις και το όνομά του». Ο στρατηγός, ο οποίος «σκλάβωσε» τους Αμερικανούς με την αγωνιστικότητά του, πέθανε στις 5 Αυγούστου 1832…
Εξίσου σημαντική δραστηριότητα επέδειξε, ως γνωστόν, και ο αδελφός του Αλέξανδρος, αφιερωθείς εξ ολοκλήρου στον απελευθερωτικό αγώνα. Είχε φοιτήσει στη Σχολή του Σώματος των βασιλικών ακολούθων και, ύστερα, λοχαγός ων, τοποθετήθηκε στο σώμα της ρωσικής αυτοκρατορικής φρουράς. Ως συνταγματάρχης το 1813 πολέμησε εναντίον του στρατού του Ναπολέοντα, αλλά στη μάχη του Μπάουτσεν απώλεσε το δεξιό του χέρι. Το 1817 ορίστηκε υπασπιστής του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄.
Στις 12 Απριλίου 1820 υπογράφηκε, μεταξύ του Αλεξάνδρου Υψηλάντη και της Φιλικής Εταιρείας, πρακτικό με το οποίο η Εταιρεία αναγνώριζε «Εφορον Γενικόν της Ελληνικής Εταιρείας τον εκλαμπρότατον πρίγκιπα κύριον Αλέξανδρον Υψηλάντην, ίνα εφορεύη και επιστατή εν πάσιν, όσα κρίνονται αναγκαία και ωφέλιμα».
Επιδεικνύοντας έντονη και ποικίλη δράση, αναδιοργάνωσε τις Εφορείες της Εταιρείας και, μεταξύ των άλλων, ίδρυσε τη «Φιλόμουσο Γραικική Εμπορική Εταιρεία» και αντιμετώπισε επιτυχώς δυσχέρειες και προβλήματα οργάνωσης. Προτού αρχίσει ο αγώνας την άνοιξη του 1821 υπέβαλε την παραίτησή του στον τσάρο και τον Φεβρουάριο κυκλοφόρησε από το Ιάσιο την περίφημη προκήρυξη «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Ως το τέλος του μηνός είχε συγκροτήσει στρατιωτικό σώμα 2.000 ανδρών, που στις 20 Μαρτίου ανήλθε στις 4.000. Με τους άνδρες του Ιερού Λόχου μπήκε στο Βουκουρέστι.
Και ενώ όλα έβαιναν καλώς, άρχισαν τα δυσάρεστα. Ο Υψηλάντης συγκρούστηκε με τον ηγέτη των αγροτών της Βλαχίας Θεόδωρο Βλαδιμηρέσκου, αλλά τα άσχημα νέα τα πληροφορήθηκε στις 30 Απριλίου. Με τη συγκατάθεση της Ρωσίας (χωρίς την άδειά της η Τουρκία δεν είχε δικαίωμα μεταφοράς στρατού στις χώρες αυτές, σύμφωνα με τη Συνθήκη Βουκουρεστίου, 1812) πραγματοποιήθηκε είσοδος σουλτανικών στρατευμάτων στο έδαφος των ηγεμονιών, δύναμη υπέρτερη της ελληνικής, που υπήρξε μοιραία για τον Αγώνα. Στις 7 Ιουνίου, η μάχη στο Δραγατσάνι σήμανε ουσιαστικά το τέλος της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία. Ο Αλέξανδρος κατάφερε και ξέφυγε προς την Αυστρία, συνελήφθη, όμως, από τις αυστριακές αρχές και κλείστηκε στο φρούριο Μούνκατς της Ουγγαρίας.
Στις 17 Αυγούστου 1923, με τα αδέλφια του Νικόλαο και Γρηγόριο, μεταφέρθηκαν στο φρούριο Τερέζιενστατ της Βοημίας. Εκεί ο ήρωας του Δραγατσανίου γνώρισε τη 10χρονη ξανθούλα Αγνή Σεμπέστ (18713-1870), της οποίας η χήρα μητέρα εργαζόταν στο φρούριο. Τις τυχαίες συναντήσεις με την μικρή θεώρησε ανθρώπινη νότα στον πολύχρονο εγκλεισμό του, αλλά και ευκαιρία να διαπιστώσει το φωνητικό ταλέντο της, όταν την άκουσε ανήμερα των Χριστουγέννων να ψάλλει έναν από τους σχετικούς ύμνους στην εκκλησία του χωριού. Λίγο αργότερα, με δική του προτροπή, η μικρή μετέβη στη Δρέσδη για τις απαραίτητες μουσικές σπουδές.
Το 1857, 30 χρόνια μετά το θάνατό του, η Αγνή, η οποία είχε κάνει λαμπρή καριέρα στις όπερες της Ευρώπης ως δραματική σοπράνο, διατήρησε άσβεστη την ανάμνηση του Ελληνα πρίγκιπα. Στα απομνημονεύματά της, εκδοθέντα τότε, με τον τίτλο «Από τη ζωή μιας καλλιτέχνιδας», έγραψε με νοσταλγία και ευγνωμοσύνη για τον μονόχειρα πρίγκιπα των παιδικών της χρόνων:
«…Πόσο πόνο αισθανόμουν για τον γενναίο και ευγενικό πρίγκιπα που είχε δείξει τόσο φιλικά αισθήματα και μάλιστα απέναντι σ’ ένα κοριτσάκι… Την άλλη μέρα μας συνάντησαν πάλι οι Ελληνες, οπότε μου χάρισε ο πρίγκιπας ένα κοσμηματάκι, μια καρφίτσα μ’ ένα θαυμάσιο δουλεμένο πετράδι, που το είχε για μένα πολύ καιρό μαζί του. Για να τον ευχαριστήσω… του φίλησα το χέρι και του είπα ότι θα γίνω τραγουδίστρια κι ότι σε μερικές ημέρες φεύγω… για να δώσω εξετάσεις». Ηταν η αναγνώριση της ευεργεσίας προς τον Αλεξάνδρο Υψηλάντη. Πέθανε ελεύθερος στη Βιέννη στις 32 Ιανουαρίου 1828.
Δικαιολογημένα τίμησε η ιστορία τους δυο Ελληνες επαναστάτες, δικαίως τίμησε ο αμερικανικός λαός τη δράση του Δημητρίου Υψηλάντη, ονοματίζοντας με το επώνυμο των αδελφών, όχι μόνο αυτή στο Μίσιγκαν, αλλά μια ακόμη στη πολιτεία της Τζόρτζια και άλλη στη Βόρεια Ντακότα. Στη βάση του υδατόπυργου, χαρακτηριστικό τοπόσημο της Ypsilanti, δεσπόζει μεγαλοπρεπής στήλη με την προτομή του Δημητρίου, που την πλαισιώνουν σημαίες της Ελλάδος και των ΗΠΑ.
