Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
yanniskalan47@gmail.com
Η ωραιότερη περίοδος του χρόνου, η άνοιξη, που συντίθεται από τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο, αστρονομικά ξεκινά με την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου και τελειώνει με το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου. Στην περίοδο αυτή, η διάρκεια της ημέρας αυξάνεται συνεχώς, η οποία, στο τέλος του τριμήνου, υπερβαίνει τις 12 ώρες. Και η ζέστη ανεβαίνει σημαντικά, με αποτέλεσμα να λειώνει το χιόνι και να φουσκώνουν οι χείμαρροι και τα ποτάμια με ολοκάθαρο και γάργαρο νερό.
Ο καιρός πετάει τον μανδύα ανέμου, κρύου και βροχής και ντύνεται την ελαφριά ενδυμασία της άνοιξης. Ο ολόχρυσος ήλιος καθυστερεί το βασίλεμά του, ζεσταίνει με ιδιαίτερη πεισμονή την οικουμένη. Οπως ο ταλαντούχος ζωγράφος εκπλήσσει τους φιλότεχνους με τα έργα του, έτσι και ο ήλιος ξαφνιάζει τους ανθρώπους με τους φανταστικούς χρωματικούς συνδυασμούς, που δημιουργεί στον καταπράσινο φόντο.
Με το έμπα της άνοιξης η φύση μεταμορφώνεται σε έναν εντυπωσιακό, πολύχρωμο καμβά και, καθώς η γη ξυπνάει από τον χειμέριο λήθαργο και «η ζωή λαχταρίζει σ’ όλα τα μέρη», οι μυρωδιές μεθούν την ατμόσφαιρα, αναστατώνουν τον άνθρωπο. Οι βλαστοί ανοίγουν πάνω στα ξερά κλαδιά, οι κισσοί ξεδιπλώνουν τα πλοκάμια τους για να σκαρφαλώσουν στους τοίχους, τα νέα φύλλα ξετυλίγονται καταπράσινα, δίδοντας πρόσθετη νότα στη θεϊκή, πανέμορφη ζωγραφιά.
Την ανάσταση της φύσης, καλώντας μας να τη ζήσουμε, καταγράφει πειστικότατα ο Αγγελλος Σικελιανός στο ποίημά του «Η Ανοιξη»: «Και να, φουντώνει η Ανοιξη!/ Το νέο μπουμπούκι δένει./ Χύνεται η μεγαλόπνοη/ και λιγοθυμισμένη/ αύρα από τα τετράψηλα/ και κρυφαναστενάζοντας/ λυγάει τα κυπαρίσσια./ Οι ίσκιοι αλαφρώνουνε, οι αυγές,/ και η πελαγίσια/ ριπή ανασταίνει τ’ αφρολούλουδα/ στα διάφανα τετράβαθά της πλάτια/ από τη μια ως την άλλη νύχτα/ ανοίγονται/ σκεπάζονται, ψηλά, τα μονοπάτια…/ Και να, φουντώνει η άνοιξη!/…».
Κατά τη διάρκεια της εαρινής περιόδου ευνοείται η φυτική ανάπτυξη και η ανθοφορία και ξαναζωντανεύει η πανίδα, δεν μένει αμέτοχη στο ξανάνιωμα της ζωής.«Μόλις ξυπνάει της άνοιξης τ’ αγέρι/ στην πλάση μυστικής αγάπης γλύκα/…, πεταλούδες πετούν ταίρι με ταίρι/ εδώ βουίζει η μέλισσα, εκεί η σφήκα/…, κάθε πουλιού κελάηδημα ξυπνάει».
Οσο ζεσταίνει ο καιρός, παρατηρείται συνωστισμός στις αφίξεις των αποδημητικών πουλιών. Πελαργοί, χελιδόνια, ερωδιοί, αγριόπαπιες, τσαλαπετεινοί, αφού διανύσουν, πετώντας, το πανάρχαιο δρομολόγιο δεκάδων χιλιάδων χιλιομέτρων, καταφθάνουν σε σμήνη στην Ελλάδα από το Νότο, για να ζευγαρώσουν στις νέες φωλιές, να γεννήσουν και να μεγαλώσουν τα μικρά τους.
Από την αρχή της άνοιξης σημειώνεται το τέλος της χειμέριας νάρκης, της κατάστασης χαμηλότατου μεταβολισμού και μειωμένης θερμοκρασίας του σώματος, που εκδηλώνεται με βύθισμα σε λήθαργο. Πρόκειται για διαδικασία, που συμβαίνει στους τρεις χειμερινούς μήνες, στην οποία τα ζώα μοιάζουν νεκρά, διατηρούνται, όμως, στη ζωή, καταναλώνοντας το αποθηκευμένο στο σώμα τους λίπος. Ζώα, όπως βάτραχοι, χελώνες, φίδια, αρκούδες, σκίουροι, σκαντζόχοιροι, μυρμήγκια, ξυπνούν από τον χειμέριο ύπνο και ετοιμάζονται να ζήσουν στον ολοζώντανο κόσμο τους.
Τον Μάρτιο, από την πρώτη μέρα, οι μανάδες φορούν στα παιδιά τους, όλο το μήνα, ένα βραχιολάκι ή δακτυλίδι με δίχρωμη κλωστή, «για να μην τα μαυρίσει ο ήλιος», επειδή στον ανοιξιάτικο ουρανό θα κυριαρχήσει ο ήλιος. Οι περισσότερες, όμως, ονομασίες του Μαρτίου σχετίζονται με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες, όπως «Μάρτης είναι, χάδια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει». Είναι απρόβλεπτα και χειμωνιάτικος με χιόνια και δριμύ ψύχος γι’ αυτό οι χωρικοί αναγκάζονται να κάψουν στο τζάκι και παλούκια του φράχτη. Λένε: «Φύλα(ξε) ξύλα για το Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια» ή «Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης».Ο Μάρτιος είναι το ορόσημο της μετάβασης από τη χειμερινή στην ανοιξιάτικη και τη θερινή περίοδο («Από Μάρτη καλοκαίρι»).
Η έμμετρη γαμηλιάτικη ευχή δεν είναι άγνωστη στην επαρχία, την τραγουδά όλο το σόι: «Όπως το Μάρτη τα βουνά ασπρίζουν απ’ τα χιόνια, έτσι ν’ ασπρίσουν τα μαλλιά της νύφης απ’ τα χρόνια». Λόγω της μεγάλης εορτής του Ευαγγελισμού, ονομάζεται και Βαγγελιώ της, αφού δε εορτασθεί η εθνική παλιγγενεσία, αρχίζει η μετακίνηση των κοπαδιών από τα χειμαδιά στα ψηλότερα μέρη.
Τον Απρίλιο, σε μερικά μέρη τον αποκαλούν Γρίλλη, δηλαδή γκρινιάρη, γιατί συνήθως τον μήνα αυτό τελείωναν τα φτωχικά αποθέματα απ’ τις προηγούμενες συγκομιδές κι άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια. Τον λένε, επίσης, Τιναχτοκοφινίτη, επειδή, για να καθαρίσουν τα κοφίνια, τα τίναζαν. Οι απριλιάτικες βροχές θεωρούνταν από τους γεωργούς ευεργετικές: «Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης πέντε δέκα/, να ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι/, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκλισαρίζουν/, να ιδείς και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινινάει» και «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα/, χαρά σε κείνο τον ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα».
Σε πολλά μέρη της Ελλάδος ο Απρίλιος αναφέρεται ως Αηγιωργίτης, από την εορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 του μήνα, τον ονομάζουν, όμως, και Λαμπριάτη, λόγω της Ανάστασης του Χριστού, το κέντρο όλων των ανοιξιάτικων εκδηλώσεων. Φέτος ειδικά, Λαμπριάτης είναι ο Μάιος, το Πάσχα είναι στις 2 του μηνός. Για την Πρωταπριλιά, για το ψέμα, ακούγονται πολλά, ένα είναι και αυτό: «Ποιος είδε θηλυκόν παπά και διάκο γκαστρωμένο/ και τη χελώνα στ’ όργωμα λαγό να κυνηγάει»!
Ο Μάης, με την Πρωτομαγιά καθιερωμένη ως εορτή των εργατών, θεωρείται η είσοδος στον φορτισμένο από μαγεία μήνα, αποτελεί, ουσιαστικά, την απαρχή των καλών καιρών, το θέρος. Είναι ο μήνας του έρωτα, η πηγή, που μόλις πίνεις σε δροσίζει. Η Σωφροσύνη καλεί τις κόρες να βάλουν νερό στο κρασί τους, γιατί στον μαγικό μήνα της μέθης των αισθήσεων, όλα είναι πιθανά, μαγικά και επικίνδυνα. «Ακούστε εσείς οι όμορφες και σεις οι μαυρομάτες,/ το Μάη κρασί μη πίνετε κι όξω μη κοιμηθείτε,/ τι βγαίνουν κλέφτες για φιλιά και περπατούν τη νύχτα./ Σέρνουν ψωμί για τα σκυλιά να τρων να μη γαυγίζουν,/ σέρνουν το μαγιοβότανο, μαγεύουν τα κορίτσια»!
Πάντως, πέρα από κάθε δεισιδαιμονική αντίληψη, που εκδηλώνεται με διάφορες προλήψεις και μαγικότροπες προφυλάξεις, ο Μάιος είναι μήνας χαράς και λατρείας της βλάστησης, με δοξασίες και έθιμα, που έχουν διαχρονικό και πανελλήνιο χαρακτήρα.
