Ολική έκλειψη Ηλίου στις Η.Π.Α.

Του π. Γεώργιου Γεωργιάδη

Το παρόν άρθρο το έγραψα για δύο λόγους:

1. Επειδή στις 8 Απριλίου θα γίνει μια πολύ καλή έκλειψη Ηλίου που θα φανεί από Μεξικό και Η.Π.Α., κι επειδήδε πολλοί έλληνες έχουμε συγγενείς στην Αμερική, σκέφτηκα ότι θα μπορούσατε να ενημερώσετε τούς εκεί γνωστούς σας γιά να την δουν. Πείτε τους να αγοράσουν τζαμάκι ηλεκτροκολλήσεως, ή βέβαια κάτι καλύτερο.
2. Επ’ ευκαιρία της τωρινής εκλείψεως να μάθουμε κι εμείς μερικά πράγματα για τις ηλιακές εκλείψεις, εν όψει μιας ωραίας δακτυλιοειδούς εκλείψεως που θα δούμε στην Ελλάδα σε 6 χρόνια (ξημερώνοντας 1/6^ου/2030). Έχει να μάς «επισκεφτεί» έκλειψη, από το 1976.

Καλώς-κακώς κι ενίοτε, σε ό,τι ώρες τυχόν αναφερθούμε θα είναι σε «θερινή ώρα Βρετανίας» (θ.ω.Β.). Οι εν Αμερική φίλοι σας ας κάνουν αναγωγές. Πάντως οι ανατολικές Η.Π.Α. έχουν ώρα[R] κατά 7 ώρες προ της ελληνικής[B]. Όταν δηλ. εμείς εδώ τρώμε μεσημεριανό στις 3 μ.μ. (=15), εκεί έχουν ακόμη 8 το πρωί.

1. Σε γενικές γραμμές, όταν έχουμε άνοιξη (περίπου Μάρτιο, Απρίλιο) οι ηλιακές εκλείψεις προχωρούν από Ν.Δ. προς τα Β.Α.. Έτσι στις 8/4^ου/2024 η σκιά της «Νέας Σελήνης» αφού θα έχει διαπλεύσει τον κεντρικό Ειρηνικό θα εισέλθει στο Μεξικό, κι εκεί στις 19:17΄ θωΒ (= 13:17΄ θ.ω. Μεξικού [S]) θα αποκτήσει όλο το μεγαλείο της. Με πρόσκαιρη διάμετρο σκιάς 197 km, εκεί στο κεντροβόρειο Μεξικό η ολική έκλειψη θα διαρκέσει 4 λεπτά και 28 δευτερόλεπτα (= 268sec). Όμως οι εκλείψεις τρέχουν λυσσαλέως! Σκεφτείτε: Η Σελήνη περιφέρεται γύρω από την Γή με μέση ταχύτητα 3683 km/ώρα, αλλά ο «συνοδικός μήνας» (=389°) είναι κατά 1,08085 φορές μεγαλύτερος τού «αστρικού μηνός» (=360°). Συνεπώς αυτό το 3683 είναι (διαιρώντας) σάν 3407 km/ώρα. Αλλά επειδή στον ισημερινό η γήινη περιστροφή είναι 1674 km/ώρα, τούτο σημαίνει (αφαιρώντας) ότι έκλειψη Ηλίου στον ισημερινό τρέχει «μόνον» με 1733km/ώρα. Φυσικά σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη η ταχύτητα εξαπλώσεως της σεληνιακής σκιάς είναι όλο και μεγαλύτερη (τείνοντας στους 2 πόλους πάλι προς το 3407 km/h). Έτσι τώρα, σε 13 μόνον λεπτά η σκιά θα εισέλθει στο Τέξας (δηλ. στις Η.Π.Α.), ώρα Μεξικού 13:30΄. Πορευόμενη αυτή διαρκώς Β.Α., θα διατρέξει διαδοχικά τις πολιτείες Αρκάνσας, Ιντιάνα, Οχάϊο, ενώ στις 20:20΄ θ.ω.Β. (δηλ. ~15:20΄ τοπική ώρα) θα γίνει το εκπληκτικό η σκιά να περάσει ακριβώς από τους καταρράκτες Νιαγάρα!!! Σκεφτείτε μήπως κανονίσετε εκδρομή. Ακολούθως η σεληνιακή σκιά (δηλ. η ηλιακή έκλειψη) θα διατρέξει τά ανατολικά καναδο-αμερικανικά σύνορα και θα φτάσει στο Μάϊνε. Μετά θάναι στο New Brunswick του Καναδά, στην Νέα Γή, και η έκλειψη θα τελευτήσει στον βόρειο Ατλαντικό.
2. Όλοι μας έχουμε προσέξει ότι φαινομενικά Ήλιος & Σελήνη έχουν παρόμοιο διαμέτρημα. Γιατί; Ο Ήλιος είναι 400 φορές μεγαλύτερος της Σελήνης, με συνέπεια όποτε η Σελήνη απέχει 149.598.023 /400 = 374.000 km από το μάτι μας (ήτοι 400 φορές εγγύτερα απ’ αυτόν), τότε πράγματι φαίνονται ως τάχα ισομεγέθεις. Βέβαια ο Ήλιος άλλοτε (Ιανουάριο) απέχει μόνον 147.000.000 km από την Γή και άλλοτε (Ιούλιο) 152.000.000 km, αλλά ας εκλάβουμε μόνον την μέση απόσταση που προαναφέραμε (= 149.598.023 km). Αφού ο Ήλιος έχει ακτίνα 696.000 km, παρουσιάζει «φαινόμενη διάμετρο» =0,533 μοίρας, δηλ. 0° 31΄ 59΄΄, = 1919΄΄. Εάν τελέσουμε επακριβώς τις τριγωνομετρικές πράξεις, βρίσκουμε ότι ισομεγέθης (= 1919΄΄) φαίνεται η Σελήνη σε απόσταση (149.598.023 Χ 1738 / 696.000 =) 373.565km (πάντα από τον παρατηρητή). Τα λέμε όλα αυτά τα «βασανιστικά» διότι η σεληνιακή απόσταση αυξομειώνεται (χοντρικά) από 406.000 km έως 357.000 km. Επομένως αποκτά αντιστοίχως φ.δ. από 1766΄΄ έως 2008΄΄(ενώ σπανιότατα 1763΄΄ – 2011΄΄). Τί σημαίνουν όλα αυτά; Για να μην λέμε πολλά και τριπλασιάσουμε τον όγκο τού κειμένου, ας υποθέσουμε ότι ο Ήλιος απέχει σταθερά 149.598.023km, οπότε «πάντα» δείχνει φ.δ.=1919΄΄. Τότε, όποτε η Σελήνη είναι κοντά μας (δηλ. >1919΄΄, οπότε τότε έχουμε «ολική έκλειψη Ηλίου», με άλλα λόγια η Σελήνη (για κάποιους τόπους τής Γής) τον καλύπτει ολότελα. Απεναντίας εάν κατά μιάν έκλειψη η Σελήνη απέχει >373.565 km τότε έχουμε «δακτυλιοειδή έκλειψη Ηλίου» καθότι η Σελήνη θα παρουσιάζει φ.δ.1919΄΄, κατ’ αυτές η Σελήνη αφήνει ακάλυπτη την περιφέρεια της ηλιακής επιφάνειας, και ο τόπος μας ελάχιστα σκοτεινιάζει. Επειδή η φ.δ. τού Ηλίου μπορεί να λάβει τιμές από 1888΄΄ – 1952΄΄, καταλαβαίνουμε ότι (σπανιότατα βέβαια) η Σελήνη μπορεί σε κάποιαν ολική να είναι κατά (2008/1888=) 106% μεγαλύτερη τού Ηλίου, ενώ άλλοτε σε δακτυλιοειδείς να είναι όσο μόνον τα (1766/1952=) τα 91% τού Ηλίου. Αυτό αναφέρεται ως προς τα διαμετρήματα (magnitudes), και όχι ως προς τα εμβαδά τους (obscuration). Σημειώνουμε ότι έχουμε τούς λόγους μας και δεν θέσαμε τις ακόμη πιο εξτρεμιστικές τιμές. Ας μείνουμε λοιπόν στα ρεαλιστικά 91% – 106%. Και οι ολικές ποτέ δεν ξεπερνούν πλάτος σκιάς πέραν των 272 km.

Όλοι οι αστρονόμοι τού κόσμου λένε ότι κάθε χρόνο γίνονται από 2 μέχρι 7 εκλείψεις. Και τα βιβλία λένε το επίσης σωστό, ότι οι ηλιακές εκλείψεις είναι περισσότερες από τις σεληνιακές. Εάν σε ένα 12μηνο συμβούν (μακάρι) μόνον δύο, τότε αμφότερες θα είναι ηλιακές. Και αν συμβούν (ατυχώς) επτά, τότε οι 4 ή 5 θα είναι ηλιακές (ενώ οι υπόλοιπες 3 ή 2 θα είναι σεληνιακές). Θα με ρωτήσετε τί με πειράζει, αφού αυτά είναι σωστά. Δυστυχώς σχεδόν πουθενά δεν έχω δει να γράφουν την σπουδαία πληροφορία, πως, «όσο περισσότερες εκλείψεις συμβούν, τόσο αυτές πιο άχρηστες είναι» (αναξιόλογες, καθότι τότε όλες τους είναι “partial”, περνώντας ψηλά πάνω από τον βόρειο ἢ νότιο πόλο της Γής). Απεναντίας, όποτε βλέπουμε να γίνονται λιγοστές, τότε,αυτές να επιδιώκουμε να δούμε, διότι, και μακροβιότερες αλλά και πιο θεαματικές σχεδόν πάντα είναι. Πρόκειται για ένα από τα πολλά στην Αστρονομία, κατά τα οποία το «φαινομενικώς καλό» είναι τώόντι «κακό» (και αναστρόφως). Κλείνω με μικρή στατιστική, κατά την οποίαν λέω ότι οι Ισπανοί συντόμως θα είναι απίστευτα τυχεροί, διότι εντός 18 μηνών θα δουν τρείς ηλιακές εκλείψεις:

α. 12/8^ου/2026, ολική ηλίου, διάρκειας 2λ 18δ.

β. 02/8^ου/2027 (Γιβραλτάρ – Αίγυπτος), ολική ηλίου, διάρκειας 6λ 22δ.

γ. 26/1^ου/2028, δακτυλιοειδής, διάρκειας 10λ & 27δ.

Τονίζουμε ότι οι δύο τελευταίες (β, γ) πρόκεινται για τις παγκοσμίως απολύτως αξιολογότερες (διαρκέστερες τού είδους τους) τής~εκατονταετίας από 2011 έως 2113 (!!). Ποτέ οι ολικές δεν διαρκούν άνω των 7,5 λεπτών, ούτε οι δακτυλ. άνω των 12 λεπτών. Κι εκτός θέματος, ποτέ «Ολική Σελήνης» δεν φθάνει τα 107 λεπτά.

Στην Ελλάδα είπαμε θα φανεί ξημερώνοντας 1/6^ου/2030δακτυλιοειδής διάρκειας 5λ 20δ, ενώ ολική θα φανεί στις 21/4^ου/2088 διάρκειας 3λ 58δ. Σπάνιες οι ηλιακές; Ήδη γράψαμε ότι, συχνές μεν, αλλά η διαδρομή τους (path) των ολικών έχει εύρος μόνον από μηδέν km έως 272 km. Απεναντίας, σπάνιες δε οι σεληνιακές (είναι μόνον 84 στον 21^ον αιώνα μας), αλλά μπορεί εκάστην να την απολαμβάνει η μισή Γή, ήτοι εκείνο το ημισφαίριο που κατ’ εκείνην την ώρα έχει νύκτα.