Της Μαριλένας Ράινχαρτ – Κολέμπα
Για την προθυμία εφαρμογής της αγροδασικής μεικτής γεωργίας – Παραγωγοί και ερευνητές από 14 ευρωπαϊκές χώρες ενώνουν τις εμπειρίες τους στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος
Η γεωργία και η χρήση γης βρίσκονται αντιμέτωπες σε κρίσιμες προκλήσεις που αναμένεται να εντατικοποιηθούν με την κλιματική αλλαγή. Ιδιαίτερα στην Μεσόγειο η εξάντληση των υδάτινων πόρων και η απώλεια της παραγωγικής ικανότητάς των εδαφών, λόγω της υδατικής διάβρωσης και της μείωσης της οργανικής ουσίας, αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για την μελλοντική χρήση της γης. Ενώ η συμβατική γεωργία είναι μια από τις βασικές αιτίες που οδηγούν στην υποβάθμιση των εδαφών και στην κλιματική αλλαγή, ακολουθώντας αναγεννητικές γεωργικές πρακτικές όπως η αγροδασοπονία, οι γεωργοί μπορούν οι ίδιοι να γίνουν μια σημαντική δύναμη απέναντι στις προκλήσεις αυτές.
Στο ερευνητικό πρόγραμμα AGROMIX «ΑΓΡΟδασοπονικά και ΜΕΙKτά γεωργικά συστήματα – Συμμετοχική έρευνα για την συμβολή στη μετάβαση προς μια ανθεκτική και αποτελεσματική χρήση γης στην Ευρώπη» παραγωγοί και ερευνητές από 14 ευρωπαϊκές χώρες ενώνουν τις εμπειρίες τους στην κοινή διερεύνηση της αγροδασοπονίας και της μεικτή γεωργίας. Αλλά ας ξεκινήσουμε από την αρχή…
Τι είναι η αγροδασοπονία;
Τα αγροδασικά συστήματα συνδυάζουν δενδρώδεις με γεωργικές καλλιέργειες και ή λιβαδικά φυτά και βόσκηση στην ίδια επιφάνεια γης.
Διακρίνουμε σε δασογεωργικά, δασολιβαδικά ή σε αγροδασολιβαδικά συστήματα ανάλογα με τις προτεραιότητες του κάθε συστήματος. Αυτή η χρήση γης παρουσιάζει μεγάλη παράδοση στην Ελλάδα. Στα παραδοσιακά συστήματα τα δέντρα είναι δασικά όπως δρυς, λεύκες, κυπαρίσσια, ή καρποφόρα όπως καρυδιές, ελιές, αμυγδαλιές, τα οποία αξιοποιούνται για την παραγωγή καρπών ή για ξυλεία. Κάτω από τα δέντρα συνυπάρχουν λιβαδικά φυτά και ζώα ή καλλιεργούνται γεωργικά φυτά όπως σιτηρά, όσπρια, λαχανικά, βιομηχανικά και σανοδοτικά φυτά (ετήσια ή πολυετή ποώδη π.χ. ψυχανθή ή και ξυλώδη φυτά). Σε νέες προσεγγίσεις τα δέντρα φυτεύονται συστηματικά για την παραγωγή καρπών και τεχνικής ξυλείας προσαρμόζοντας την πυκνότητα και διάταξη των δέντρων έτσι ώστε να ταιριάζουν με τις ανάγκες της βλάστησης του υποορόφου (ανταγωνισμός φως, υγρασία, θρεπτικές ουσίες) και την ανάγκη μηχανοποίησης της παραγωγής. Μια άλλη προσέγγιση είναι αυτή του «βρώσιμου δάσους». Σε αυτό το σύστημα φυτεύεται μια μεγάλη ποικιλία πολυετών φυτών (δέντρα, θάμνοι) σε μικρές αποστάσεις με τέτοιο τρόπο ώστε να αλληλοϋποστηρίζονται και να αξιοποιούν όσο το δυνατό καλύτερα τους περιβαλλοντικούς πόρους, μιμούμενα την οργάνωση των δασών σε ορόφους. Διακρίνουμε σε παραγωγικά (βρώσιμα, ξυλοπαραγωγικά) και σε υποστηρικτικά είδη τα οποία συμβάλλουν στην δέσμευση του αζώτου (δέντρα και θάμνοι του είδους των ψυχανθών), στην παραγωγή βιομάζας για κλάδεμα και εδαφοκάλυψη/ενσωμάτωση, αλλά και για την δημιουργία ενός ωφέλιμου μικροκλίματος.
Με την σωστή οργάνωση η αγροδασοπονία ως μια πολυλειτουργική προσέγγιση μπορεί να αυξήσει την παραγωγικότητα του αγροοικοσυστήματος σε σύγκριση με έναν πιο συμβατικό τρόπο παραγωγής, καθώς μπορεί να παράγει πολλά διαφορετικά προϊόντα όπως ξυλεία, καυσόξυλα, πασσάλους, φλοιό, φρούτα, καρπούς και φύλλωμα για τα ζώα, νέκταρ ή γύρη για τις μέλισσες, κ.λ.π. Παράλληλα μπορεί να συμβάλλει στην δέσμευση του άνθρακα, στην προστασία και αναζωογόνηση του εδάφους, και στην αύξηση της βιοποικιλότητας.
Τι είναι η μεικτή γεωργία;
Η μεικτή γεωργία συνδυάζει την γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή επωφελούμενη από τις ποικίλες οικολογικές και οικονομικές αλληλεπιδράσεις που δημιουργούνται από τον συνδυασμό αυτό.
Η καλλιέργεια φυτικών ειδών και η παράλληλη εκτροφή ζώων για την παραγωγή ζωοκομικών προϊόντων επιτρέπει στον αγρότη να αξιοποιήσει αποτελεσματικά τους διαθέσιμους πόρους και την διαθέσιμη ενέργεια του συστήματός του. Μέρος των προϊόντων φυτικής παραγωγής αλλά και υπολείμματα της επεξεργασίας τροφίμων μπορούν να αξιοποιηθούν ως ζωοτροφή. Συχνά εφαρμόζεται παραδείγματος χάριν η πολυετής καλλιέργεια χορτοδοτικών φυτών για σανό όπως η μηδική ή ο συνδυασμός μηδικής με αγρωστώδη. Κατά την διάρκεια αυτής της καλλιέργειας (η μηδική π.χ. μέχρι και 5 χρόνια) το έδαφος μένει ακατέργαστο συμβάλλοντας στην ανάπτυξη ενός πλούσιου ριζικού συστήματος, στην αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους και στην ανάπτυξη μιας ωφέλιμης εδαφικής δομής. Ειδικά τα χορτοδοτικά φυτά που ανήκουν στην οικογένεια των ψυχανθών εμπλουτίζουν το έδαφος με το θρεπτικό στοιχείο του αζώτου. Τα χορτοδοτικά φυτά μπορεί να μετατραπούν σε σανό αλλά υπάρχει και η επιλογή της απευθείας βόσκησης. Μπορεί επίσης μετά την συγκομιδή των κύριων καλλιεργειών (π.χ. σιτάρι) να υπάρξει βόσκηση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας. Μέσω της βόσκησης αλλά και μέσω της συλλογής κοπριάς στους στάβλους, η κτηνοτροφία μπορεί να συμβάλλει στην λίπανση των χωραφιών. Με αυτόν τον τρόπο απαιτούνται λιγότερες εισαγωγές σε λίπασμα και ζωοτροφές και δημιουργούνται πιο κλειστοί κύκλοι θρεπτικών στοιχείων και οργανικής ύλης με θετική επίδραση στο γύρω περιβάλλον. Παράλληλα διατηρείται εναλλακτική πηγή εισοδήματος είτε από τη φυτική παραγωγή, είτε από τη ζωική παραγωγή, μειώνοντας την εξάρτηση του παραγωγού από ένα μοναδικό προϊόν παραγωγής.
Λίγα λόγια για την έρευνα στο πρόγραμμα AGROMIX
Υπό τον συντονισμό του πανεπιστημίου Coventry, οι εταίροι από 14 ευρωπαϊκές χώρες συνεργάζονται για την εξέλιξη πρακτικών εγχειριδίων, εργαλείων και πολιτικών προτάσεων που θα στηρίξουν τους παραγωγούς στην μετάβαση από τη συμβατική γεωργία σε μεικτά και αγροδασικά γεωργικά συστήματα. Η παραγωγή γνώσης στο AGROMIX βασίζεται σημαντικά στην επιτόπου συνεργασία με παραγωγούς σε 12 πιλοτικά αγροκτήματα και 8 πειραματικούς αγρούς μακροχρόνιας έρευνας.
Καθώς η δημιουργία ενός βιώσιμου αγροδιατροφικού συστήματος αφορά ολόκληρη την κοινωνία, θα πρέπει να ακουστούν και να εξεταστούν οι απόψεις των ίδιων των παραγωγών για να μπορεί να εξελιχθεί ένα ευνοϊκό πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον μετάβασης σε μια πιο ανθεκτική χρήση γης. Επομένως ένας σημαντικός στόχος της έρευνας είναι να αναδειχθούν οι δυνατότητες και τα εμπόδια μιας ευρύτερης εφαρμογής της μεικτής ή/και αγροδασικής χρήσης της γης στην Ευρώπη. Τι μπορούμε να μάθουμε από τις εμπειρίες των παραγωγών τέτοιων αγροοικοσυστημάτων; Ποιες συνεργασίες και ποιες αλυσίδες αξιοποίησης χρειάζονται για την μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητα αυτών των συστημάτων;
Με το Ευρωπαϊκό Αγροικολογικό Δίκτυο ως εταίρο (Agroecology Europe) στην Ελλάδα, πραγματοποιείται μια κοινωνικο-οικονομική έρευνα πάνω στις προϋποθέσεις για την μετάβαση στην μεικτή και αγροδασική παραγωγή στην περιοχή της Θεσσαλίας, ως κινητήρια δύναμη του πρωτογενή τομέα στην χώρα. Κρίσιμη θα είναι η κατεύθυνση που θα διαλέξουν τα επόμενα χρόνια οι γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις στις ορεινές και στις πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας, όπου ήδη συναντάμε τα πρώτα προβλήματα υποβάθμισης των εδαφικών και υδάτινων πόρων.
Απαντώντας σε ένα σύντομο και ανώνυμο ερωτηματολόγιο δεκαπέντε λεπτών αγρότες και αγρότισσες της Θεσσαλίας μπορούν να εκφράσουν κάτω από ποιες συνθήκες θα ήταν εφικτή η μετάβαση των εκμεταλλεύσεών τους σε πολυλειτουργικά αγροοικοσυστήματα. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στην συνδιαμόρφωση ενός ευνοϊκού πολιτικο-οικονομικού πλαισίου. Αν είστε παραγωγός στην Θεσσαλία επισκεφτείτε την πλατφόρμα του ερωτηματολογίου (https://scfaunife.qualtrics.com/jfe/preview/previewId/48b9d1d0-5d18-4629-8a6c-0e07e5d22595/SV_9GgGJDUog1CQbH0?Q_CHL=preview&Q_SurveyVersionID=current).
Οι πληροφορίες που θα προσφέρετε θα διαχειριστούν με εμπιστευτικότητα εξασφαλίζοντας στην ανωνυμότητά σας.
Η ανάλυσή των απαντήσεών σας θα γίνει χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα σύνδεσης αυτών με το πρόσωπό σας ή τις δραστηριότητες σας. Αν αισθανθείτε άβολα να απαντήσετε σε κάποια ερώτηση, δεν είστε υποχρεωμένοι να απαντήσετε ή να ολοκληρώσετε το ερωτηματολόγιο. Η συμμετοχή σας σε αυτήν την έρευνα είναι εξ ολοκλήρου εθελοντική.
