Ο Ζαγοριανός καθηγητής πληροφορικής και συγγραφέας μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για το καινούργιο του βιβλίο
Συνέντευξη στην ΕΛΕΝΑ ΝΤΑΒΛΑΜΑΝΟΥ, εκπαιδευτικό – συγγραφέα
Οι νέες περιπέτειες του «Πολύχρωμου Δράκου», όπως ονομάζεται ο κεντρικός ήρωας του παραμυθιού, που έχει εμπνευστεί ο καθηγητής πληροφορικής, πολιτισμολόγος και συγγραφέας Αλέξανδρος Καπανιάρης, περιστρέφονται γύρω από τον διαδικτυακό εκφοβισμό (cyber bullying). Το νέο παραμύθι με τίτλο «Ο Πολύχρωμος Δράκος στο μαγεμένο δάσος με το γουάι φάι», σε εικονογράφηση του Κώστα Κομνηνού, μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ιδιόμελον. Στον κυριακάτικο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ η όμορφη συζήτησή μας.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο με τον τίτλο «Ο Πολύχρωμος Δράκος στο μαγεμένο δάσος με το γουάι φάι» από τις εκδόσεις Ιδιόμελο. Μιλήστε μας λίγο για την ιστορία.
Πριν σας μιλήσω για την ιστορία θα σας μιλήσω πώς έφτασα να ασχολούμαι με το ασφαλές και δημιουργικό διαδίκτυο τόσο εκτεταμένα. Με το θέμα του ασφαλούς και δημιουργικού διαδικτύου ασχολούμαι επιστημονικά πάνω από δέκα χρόνια και ως εκπαιδευτικός Πληροφορικής και τώρα ως συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής (ΠΕ86) στο Περιφερειακό Κέντρο Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Θεσσαλίας. Η δική μου ενασχόληση με το ζήτημα του ασφαλούς και δημιουργικού διαδικτύου ξεκίνησε μέσω της συνεργασίας με την αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής του Ε.Κ.Π.Α. κ. Άρτεμις Τσίτσικα, η οποία και προλογίζει το παραμύθι. Έκτοτε συμμετείχα σε πολλά συνέδρια, ημερίδες, εκδόσεις, μεταπτυχιακό πρόγραμμα ως διδάσκων και εκπαιδευτικά προγράμματα (ΕΚΔΔΑ, ΕΚΠΑ) που είχαν σαν φιλοσοφία την πρόληψη στο χώρο της δυσλειτουργικής χρήσης της τεχνολογίας από παιδιά και εφήβους. Αυτό το παραμύθι λοιπόν, από τις εκδόσεις ιδιόμελον, εντάσσεται σ’ όλη αυτή τη δραστηριότητα, αλλά συνδέεται και με τους δύο μου γιούς, που ήταν πηγή έμπνευσης και στο πρώτο παραμύθι με τον πολύχρωμο δράκο, μόνο που εκεί το θέμα ήταν η διαφορετικότητα.
Τώρα ας πάμε στην ιστορία που έχει ως βάση της τη χρήση του διαδικτύου. Ξεκαθαρίζοντας τα πράγματα και αποφεύγοντας να οδηγούμαστε σε φοβικές συμπεριφορές θα έλεγα ότι το διαδίκτυο είναι ένα συναρπαστικό διαδραστικό μέσο με απίστευτες δυνατότητες. Είναι ένας κόσμος ελευθερίας και, συγχρόνως, ένας κόσμος πιθανών αδιεξόδων. Σ’ αυτόν τον κόσμο του διαδικτύου έχει μπερδευτεί ο πολύχρωμος δράκος στο μαγεμένο δάσος με το γουάι φάι, όπου οι δράκοι Τερράξ και Ουρράξ στήνουν παγίδες και εκφοβίζουν (bullying) κάθε επισκέπτη. Ο Δημήτρης και ο Γιώργος μαζί με τον πολύχρωμο δράκο προσπαθούν να αντισταθούν στον διαδικτυακό εκφοβισμό (Cyber bullying) και να αποφύγουν προκλήσεις και παγίδες από τα ηλεκτρονικά σκουλήκια (worms), τους ηλεκτρονικούς δούρειους ίππους (trojan horses) και τέλος να προστατέψουν τα προσωπικά δεδομένα τους. Με τη βοήθεια της αστυνομίας και την προσπάθεια των παιδιών θα δοθεί λύση στο μαγεμένο δάσος. Τα παιδιά διηγούνται στις συμμαθήτριές τους Ιφιγένεια και Αντιγόνη τις περιπέτειές τους, ενώ ο πολύχρωμος δράκος θα πάρει τον Γιώργο και τον Δημήτρη στα φτερά του για μια τελευταία βόλτα.
Ποια είναι τα μηνύματα, που μπορεί να λάβει κανείς διαβάζοντας την ιστορία;
Τα μηνύματα που μπορεί να λάβει κάποιος διαβάζοντας αυτή την ιστορία σχετίζονται με την έννοια του διαδικτυακού εκφοβισμού που δυστυχώς εξελίσσεται σε μια νέα, ύπουλη και πρωτόγνωρη μάστιγα. Ξέρετε, στον διαδικτυακό εκφοβισμό συνήθως δεν βλέπουμε το πραγματικό πρόσωπο αλλά το προσωπείο. Τα παιδιά πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένα και εκπαιδευμένα απέναντι στον ηλεκτρονικό τζόγο, τα ακατάλληλα διαδικτυακά παιχνίδια, τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, τα ψηφιακά ίχνη και τις ψευδείς ειδήσεις. Μέσα στο παραμύθι οι διαδικτυακοί κίνδυνοι εξελίσσονται στο μαγεμένο δάσος, αύριο όμως … θα τους συναντήσουν στην κοινωνία.
Το παραμύθι έχει φτιαχτεί για να το διαβάσουν οι γονείς μαζί με τα παιδιά τους και στη συνέχεια να ασχοληθούν με τις δραστηριότητες και τις κατασκευές. Έτσι μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για δημιουργικές αναζητήσεις στο διαδίκτυο δυο διαφορετικών γενιών. Της γενιάς του διαδικτύου και της τεχνολογίας (digital natives) και της γενιάς των παραμυθιών και του βιβλίου.
Ποια ήταν η πηγή έμπνευσής της;
Η ιδέα για το νέο παραμύθι δημιουργήθηκε αμέσως μετά με αφορμή μια διαφήμιση στη τηλεόραση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος με τίτλο i-bank store – Η Εθνική Τράπεζα με το μαγεμένο δάσος! Βέβαια ο Πολύχρωμος Δράκος στο μαγεμένο δάσος του γουάι φάι δημιουργήθηκε σαν χαρακτήρας από το αντίστοιχο παραμύθι με τίτλο «Ο Πολύχρωμος Δράκος» που εκδόθηκε το 2014 από τις εκδόσεις ΗΡΑ σε εικονογράφηση του Σταμάτη Παπαδήμου. Εκείνος ο δράκος ήταν μια διαδραστική και σπονδυλωτή ιστορία που την είχα δημιουργήσει με τους γιούς μου Δημήτρη και Γιώργο όταν ήταν ακόμα μικρά παιδιά.
Ενα από τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο σας είναι ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying). Πόσο επιτακτική κρίνεται στις μέρες μας η αναφορά στο θέμα;
Το βιβλίο διηγείται μια ιστορία διαδικτυακού εκφοβισμού (cyber bulling) αλλά παράλληλα θίγει και άλλα ζητήματα όπως ο ηλεκτρονικός τζόγος, τα διαδικτυακά παιχνίδια, τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, τα ψηφιακά ίχνη και τις ψευδείς ειδήσεις. Δηλαδή ζητήματα με τα οποία θα έρθουν σε επαφή άμεσα οι μαθητές και οι μαθήτριες στην ζωή τους. Έτσι αν δεν καλλιεργηθούν ψηφιακές δεξιότητες και το δημιουργικό διαδίκτυο δεν θα μπορούν οι αυριανοί πολίτες να αποκτήσουν την ψηφιακή ιθαγένεια (ανήκω εδώ, συμμετέχω, προστατεύομαι και προστατεύω, είμαι ψηφιακά ικανός).
Πόσο ασφαλής είναι η σχέση των ανήλικων χρηστών µε το διαδίκτυο στην Ελλάδα;
Η ασφάλεια στο διαδίκτυο είναι κάτι πολύ σχετικό και τις περισσότερες φορές με τις απαγορεύσεις δεν καταφέρνουμε και κάτι ικανοποιητικό. Το ζήτημα είναι να στρέψουμε τα παιδιά στο δημιουργικό διαδίκτυο και σε δραστηριότητες όπου θα δημιουργούν, θα παίζουν και θα χαίρονται.
Από ποια ηλικία θεωρείτε ότι πρέπει να ενημερώνονται τα παιδιά για τους κινδύνους του διαδικτύου και με ποιο τρόπο;
Η δυσλειτουργική χρήση του διαδικτύου στα παιδιά αρχίζει να διαφαίνεται από την Β’ τάξη έως την ΣΤ’ τάξη του δημοτικού. Συνεπώς εκεί πρέπει να γίνονται οι περισσότερες παρεμβάσεις από εκπαιδευτικούς και γονείς. Βέβαια και στο Γυμνάσιο έχει ιδιαίτερη αξία να πραγματοποιούνται δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Το ζήτημα είναι η πρόληψη και όχι η καταστολή. Ετσι διαθεματικές ομάδες ειδικών που μπορούν να προσκληθούν είτε από την Μονάδα Εφηβικής Υγείας του ΕΚΠΑ, είτε από το Ειδικό Ιατρείο για το διαδίκτυο που υπάρχει στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ή τέλος ομάδες εξειδικευμένων επιστημόνων μπορούν να ενημερώσουν με βιωματικά εργαστήρια τα παιδιά είτε σε σχολεία είτε σε ειδικές δράσεις που μπορούν να οργανώσουν οι Σύλλογοι Γονέων και Κηδεμόνων. Ηδη σχεδιάζουμε κάποιες τέτοιες δράσεις με αφορμή τις περιπέτειες του πολύχρωμου δράκου τον Φεβρουάριο, συνδυάζοντας την τέχνη με την τεχνολογία.
Τα παιδιά ή οι ενήλικοι είναι περισσότερο ευάλωτοι στην εξάρτηση από το διαδίκτυο;
Και οι δύο ηλικιακές ομάδες είναι ευάλωτες σε δυσλειτουργικές χρήσεις του διαδικτύου. Αυτή η προβληματική χρήση του διαδικτύου κάποια στιγμή γίνεται εξάρτηση και στη συνέχεια παραίτηση από βασικές ανθρώπινες λειτουργίες. Τα παιδιά απλά όταν οδηγούνται σε προβληματικές καταστάσεις χρειάζονται περισσότερη βοήθεια και στήριξη άμεσα.
Στο τέλος του βιβλίο υπάρχει πολύ ενδιαφέρον εκπαιδευτικό υλικό για τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, προκειμένου να προσεγγίσουν το θέμα της εξάρτησης από το διαδίκτυο, αλλά και του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Πόσο σημαντική θεωρείτε πως είναι η συμβολή του σχολείου και της οικογένειας στην πρόληψη αλλά και «θεραπεία» τέτοιων φαινομένων;
Πραγματικά το παραμύθι έχει γραφεί για να διαβαστεί από γονείς και παιδιά. Στη συνέχεια ο μπαμπάς και η μαμά μαζί με τα παιδιά τους μπορούν να ασχοληθούν δημιουργικά με χειραπτικές και ψηφιακές δραστηριότητες. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, δυο διαφορετικές γενιές μπορούν να ασχολούνται με το βιβλίο αλλά και με λογισμικά. Μάλιστα κάποιες δραστηριότητες είναι διαβαθμισμένες για παιδιά των πρώτων τάξεων έως στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού. Επίσης το υλικό του βιβλίου είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να μπορεί να δουλευτεί και στο σχολείο από εκπαιδευτικούς οι οποίοι μπορούν να αξιοποιήσουν τις δραστηριότητες του βιβλίου. Η συμβολή του σχολείου και της οικογένειας για την πρόληψη δυσλειτουργικών χρήσεων του διαδικτύου είναι αναγκαία. Μάλιστα στο βιβλίο «Ψηφιακή Γενιά» που έχω επιμεληθεί με την Αν. Καθηγήτρια Παιδιατρικής κ. Άρτεμις Τσίτσικα από τις εκδόσεις Πεδίο θίγω ακριβώς αυτό το θέμα τη συνεργασία του Συλλόγου διδασκόντων με αυτή του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Πρέπει σταδιακά να οικοδομήσουμε πρωτόκολλα συνεργασίας για τη χρήση του διαδικτύου εντός του σχολείου και της οικογένειας.
Την ιδιαίτερη εικονογράφηση έχει αναλάβει ο εικαστικός Κώστας Κομνηνός. Μιλήστε μας γι’ αυτή τη συνεργασία.
Ο Κώστας Κομνηνός είναι ένας εικαστικός που εκτιμώ και θαυμάζω. Πάντα πειραματίζεται και ενδιαφέρεται για κοινωνικά θέματα. Εκτός του ότι είμαστε από το ίδιο χωριό τη Ζαγορά, έχουμε ξανά συνεργαστεί σε άλλες δράσεις. Η εικονογράφηση του παραμυθιού είναι από μόνη της μια έκθεση εικαστικών. Πιστεύω ότι θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σύντομα την έκθεση αυτή σε συνδυασμό με εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Πώς πιστεύετε ότι θα εξελιχθεί το διαδίκτυο σε µερικά χρόνια;
Αρχίζει να ανατέλλει η εποχή του διαδικτύου των πραγμάτων, όταν όλες οι μηχανές και τα αντικείμενα, τόσο τα σταθερά όσο και τα κινούμενα, θα είναι «έξυπνα» και θα επικοινωνούν μεταξύ τους πίσω από την πλάτη των ανθρώπων. Η τεχνητή νοημοσύνη και η ανάπτυξη των δικτύων πέμπτης γενιάς (5G) είναι οι δύο βασικές τεχνολογίες που ωθούν τις εξελίξεις προς αυτήν την κατεύθυνση.
Ποια είναι τα μελλοντικά συγγραφικά σας σχέδια;
Αυτή τη στιγμή ετοιμάζουμε ένα βιβλίο για γονείς που αφορά στοσ διαδικτυακό εκφοβισμό. Εγώ θα έχω την επιμέλεια και θα γράψω το εισαγωγικό κεφάλαιο. Η συγγραφέας είναι από την Αγγλία, γνωστή παιδαγωγός και θεωρώ ότι θα είναι μια χρήσιμη έκδοση για γονείς και εκπαιδευτικούς.
Μια συμβουλή στους νεαρούς χρήστες του διαδικτύου;
Το διαδίκτυο είναι ένα παράθυρο στον κόσμο. Είναι ένα εργαλείο με μεγάλες δυνατότητες και ως τέτοιο πρέπει να το δούμε. Χρειάζεται εκπαίδευση και ψηφιακή παιδεία που συνδέεται με τις ψηφιακές δεξιότητες.
Σας ευχαριστώ θερμά και εύχομαι πάντα επιτυχίες!
