Η προσπάθεια να καταγράψεις το οδοιπορικό για το Ρήγα Φεραίο είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Όχι μόνο γιατί κατακλύζεσαι από εικόνες, αρώματα και ανθρώπους τόσο διαφορετικών ηθών, αξιών και εθίμων από όλες τις χώρες που επισκεφτήκαμε, αλλά ακόμα περισσότερο γιατί πρόκειται για μια πολύπλευρη και πολυδιάστατη προσωπικότητα με έντονη δράση, για την οποία οι πληροφορίες είναι συνεχείς και αδιάλειπτες! Όσο ζεις, μαθαίνεις, λέει η γνωστή ρήση και πράγματι ό,τι αφορά στη ζωή και το έργο του Ρήγα είναι μια ανεξάντλητη πηγή μάθησης και γνώσεων… Όσο πιο βαθιά παρακολουθείς τη ζωή του, τόσο περισσότερο μπλέκεσαι στον ιστό της γοητείας αυτής της μεγάλης προσωπικότητας…
Και πράγματι ήταν ένα οδοιπορικό από το οποίο όλοι οι συμμετέχοντες αποκομίσαμε αυτό το κάτι παραπάνω. Σε ό,τι αφορά το Δήμαρχο Φερών κ. Κωνσταντίνο Κανάρη, είναι σίγουρο πως ο δρόμος της επιστροφής τον βρήκε ιδιαίτερα ικανοποιημένο, καθώς οι εξελίξεις που δρομολογούνται στη Τεργέστη και το Βελιγράδι για τα μνημεία του Ρήγα βρίσκονται σε ικανοποιητικό επίπεδο. Όσο για τους υπόλοιπους, σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού η εθνική υπερηφάνεια για τον άνθρωπο που κατάφερε να ταρακουνήσει τα νερά μιας ολόκληρης εποχής και να απειλήσει με το μυαλό και την αγάπη του για τη πατρίδα ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους.
Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν προς τιμήν του Ρήγα συνδυάστηκαν με μια ασταμάτητη συλλογή πληροφοριών, που όσο δύσκολο και να είναι να αποτυπωθεί στο χαρτί, τόσο άδικο θα ήταν να μην έχει ο αναγνώστης την ευκαιρία να ζήσει έστω και στο ελάχιστο όσα έζησε η αντιπροσωπεία του Δήμου Φερών.
Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε πως πρόκειται για ένα οδοιπορικό που πραγματοποιεί ο Δήμος Φερών κάθε χρόνο από το 1993 και φέτος αποκομίσανε όλοι πολλά τόσο ψυχικά, όσο και υλικά.
Στη Τεργέστη
Το ταξίδι μας ξεκίνησε από τη Βενετία, μια πόλη-μουσείο, μια πόλη που ο χρόνος φαίνεται να σταμάτησε κάπου εκεί στα χρόνια της Αναγέννησης, ενώ περπατώντας στα στενά της δεν θα σας έκανε καμία έκπληξη, αν βλέπατε να περπατούν στο δρόμο φιγούρες άλλης εποχής, βγαλμένες από το καρναβάλι. Λέγεται, άλλωστε, ότι στα χρόνια της ακμής της πόλης, οι Βενετσιάνοι συνήθιζαν να μασκαρεύονται με πολυτελή κοστούμια και μυστηριώδεις μάσκες καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου για να κρατάνε τα αδιάκριτα βλέμματα μακριά από τις ιδιωτικές τους στιγμές…
Συνεχίζοντας το ταξίδι ανάμεσα στην ιστορία και στο σήμερα φτάσαμε στη Τεργέστη, όπου είχαν σταλεί οι δύο προκηρύξεις του Ρήγα στον Αντώνη Νιώτη για να τις παραλάβει ο Ρήγας και να τις προωθήσει στην Ελλάδα. Η επιστολή όμως με την οποία ενημέρωνε ο Ρήγας για την αποστολή των εντύπων του, έπεσε στα χέρια του Δημητρίου Οικονόμου, εμπορικού συνεργάτη του Αντωνίου Κορωνιού προς τον οποίο απευθυνόταν η επιστολή. Ο Οικονόμου κατέδωσε και τους δύο στην αυστριακή αστυνομία Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη την 1η Δεκεμβρίου του 1797.
Στην ιταλική πόλη, σε συνάντηση με τον πρόεδρο της Ελληνικής Κοινότητας στην Τεργέστη κ. Κοσμά Κοσμίδη, εκφράστηκε η πεποίθηση ότι στην επόμενη επίσκεψη στην Τεργέστη θα στηθεί και η προτομή του Ρήγα, ενώ ο Δήμαρχος Φερών κ. Κωνσταντίνος Κανάρης εμφανίστηκε ιδιαίτερα ευχαριστημένος από την συγκεκριμένη εξέλιξη. Ο κ. Κοσμάς Κοσμίδης αναφέρθηκε χαρακτηριστικά πως «υπάρχει η μήτρα», έχουν ήδη δοθεί 25.000 ευρώ για προκαταβολή για να προχωρήσουν οι εργασίες και όπως τονίστηκε από τον κ. Κοσμίδη είναι ουσιαστικά σίγουρο πως ο ανδριάντας του εθνομάρτυρα και προδρόμου της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, Ρήγα Φεραίου θα τοποθετηθεί στη μικρή πλατεία, η οποία βρίσκεται μπροστά από την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Νικολάου.
Στη διάρκεια της συνάντησης η καθηγήτρια Νεοελληνικών στην Τεργέστη κ. Μαρκεζέ, η οποία έχει μελετήσει και έχει ασχοληθεί επί μακρόν με τη ζωή και το έργο του Ρήγα, αναφέρθηκε στα στοιχεία που έχει περισυλλέξει από την έρευνά της.
Στη Βιέννη
Στη Βιέννη, σε ένα ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένο κλίμα, πραγματοποιήθηκε η επιμνημόσυνη δέηση στην Ελληνορθόδοξη Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τον Μητροπολίτη Μιχαήλ. Ο Μητροπολίτης έκανε αναφορά στο σημαντικότατο γεγονός πως «εδώ και 40 χρόνια δεν έχει έρθει άλλη αποστολή στην εκκλησία να αποδώσει φόρο τιμής στο Ρήγα, αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα».
Συνέχισε δε λέγοντας πως η ιστορία δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν και ουσιαστικά αποτελεί εξασφάλιση για το μέλλον και το προσκύνημα του Δήμου Φερών θα αποτελέσει ένα έναυσμα προσκυνήματος για όλη τη νέα γενιά.
Στη διάρκεια της παραμονής στη Βιέννη ο Δήμαρχος Φερών κατέθεσε στεφάνι στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου είναι τοποθετημένη τιμητική πλακέτα για το Ρήγα και στο οίκημα που θεωρείται ότι έδρευε το τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου, όπου και τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα, την επαναστατική του προκήρυξη σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων.
Αξίζει να σημειωθεί πως ο ξεναγός στη Βιέννη κ. Φάνης Πάμπας ανέτρεψε πολλά από όλα όσα γνωρίζαμε ήδη όλοι. Ο κ. Πάμπας τόνισε χαρακτηριστικά πως το σημείο στο οποίο έχει στηθεί η πλακέτα για το Ρήγα και θεωρείται το τυπογραφείο των Αδελφών Πούλιου δεν είναι παρά η τελευταία οικία τους, ενώ η πραγματική έδρα βρίσκεται ένα οικοδομικό τετράγωνο δίπλα σε διαφορετικό οίκημα. Υπεύθυνος για τις εκδηλώσεις στην Ιταλία και την Αυστρία ήταν ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Φερών κ. Γιώργος Παπαδάμ. Στην Βιέννη επίσης δεν ήταν δυνατή η συνάντηση με το Πρόξενο ή κάποιο εκπρόσωπο, καθώς την ίδια περίοδο βρισκόταν εκεί ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας.
Στο Βελιγράδι
Η «Άσπρη Πόλη», όπως είναι η μετάφραση της ονομασίας της πόλης του Βελιγραδίου, είναι μια από τις παλαιότερες ευρωπαϊκές πόλεις, χτισμένη από τους Κέλτες τον 3ο αιώνα π.Χ. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Σιγγιδών (Singidunum), ενώ το όνομα Βελιγράδι αναφέρεται πρώτη φορά το 878 μ.Χ.
Το Βελιγράδι αποτελεί ξεχωριστή μονάδα στη χώρα, έχοντας τη δική του αυτόνομη κυβέρνηση για την πόλη. Η περιοχή διαιρείται σε 17 διαμερίσματα. Είναι η μεγαλύτερη πόλη της πρώην Γιουγκοσλαβίας και η 4η μεγαλύτερη στα Βαλκάνια μετά την Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και το Βουκουρέστι. Η πόλη βρίσκεται στις όχθες του Σάβα, παραπόταμου του Δούναβη, στο βόρειο τμήμα της Σερβίας και ο πληθυσμός της ανέρχεται σε 1.576.124 κατ.
Σειρά εκδηλώσεων πραγματοποιήθηκε και στο Βελιγράδι, στο οποίο πιστός σύντροφος της αποστολής ήταν ο πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας «Ρήγας Φεραίος», κ. Ιωάννης Σάββας.
Στη διάρκεια της παραμονής στο Βελιγράδι πραγματοποιήθηκε κατάθεση δύο στεφάνων στον ανδριάντα του Ρήγα από τον κ. Κανάρη και τον Αντιδήμαρχο κ. Πάσχο και από τους κ.κ. Γάτο, Κορόνα, Τσάτσο και Μπλέτσα.
Στη συνέχεια έγινε επιμνημόσυνη δέηση στον πύργο Νεμπόισα και κατάθεση επίσης δύο στεφάνων από τους κ.κ. Νασίκα, Κουβάτα και Τσουμπέκο και από τους κ.κ. Παπαδάμ, Πρίντζο και Καλόγηρο. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε προσκλητήριο θανόντων και όλοι οι παραβρισκόμενοι απήγγειλαν μερικούς στίχους από το Θούριο και τον Εθνικό Ύμνο.
Τέλος σε συνάντηση στα γραφεία της Ελληνικής Κοινότητας συζητήθηκε η εξέλιξη της μετατροπής του Πύργου Νεμπόισα σε ιστορικό μνημείο και η δημιουργία μουσείου για το Ρήγα Φεραίο στον πρώτο όροφο του πύργου.
Να σημειωθεί πως ο κ. Σάββας εξέφρασε την δυσαρέσκειά του για την αδιαφορία των παραγόντων και υπογράμμισε σε συμφωνία με το Δήμαρχο Φερών κ. Κανάρη πως σε περίπτωση που δεν δρομολογηθούν οι απαραίτητες ενέργειες για την δημιουργία μουσείου στο πύργο Νεμπόισα, θα προβούν στις απαιτούμενες δράσεις ώστε να υπάρχει κάποια εξέλιξη από πλευράς δήμου Φερών και Ελληνικής Κοινότητας στο Βελιγράδι.
Ο Δήμαρχος απέδωσε βιβλίο με τη ζωή και τη δράση του Ρήγα, συλλεκτικά γραμματόσημα και ένα αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα σε όλους τους εκπροσώπους με τους οποίους πραγματοποίησε συνάντηση.
Λίγα λόγια για το Ρήγα…
Ο Ρήγας Φεραίος, ο επονομαζόμενος Βελεστινλής, θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αντώνιος Κυριαζής, ο ίδιος υπέγραφε ως Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας ο Θεσσαλός και ουδέποτε Φεραίος, που πιθανόν να είναι δημιούργημα μεταγενέστερων λογίων. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο, τις αρχαίες Φερές, το 1757, από εύπορη οικογένεια Βλάχων.
Τα νεανικά χρόνια του Ρήγα Φεραίου είναι βυθισμένα στην αχλύ του θρύλου και είναι δύσκολο να ανιχνευθούν τα πραγματικά γεγονότα. Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας ο Μαυρογένης αποκεφαλίστηκε ως υπαίτιος της ήττας και ο Ρήγας κατέφυγε στη Βιέννη, την οποία έκανε έδρα της επαναστατικής δράσης του.
Στη Βιέννη συνεργάτες του ήσαν κυρίως Έλληνες έμποροι ή σπουδαστές, αλλά οι σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι αδελφοί Πούλιου, από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, τυπογράφοι. Στο τυπογραφείο τους τύπωσε τον Θούριο και την Χάρτα, την επαναστατική του προκήρυξη σε χιλιάδες αντίτυπα, προκειμένου να μοιραστούν στους Έλληνες των υπόλοιπων φιλελεύθερων περιοχών των Βαλκανίων.
Παράλληλα με τις εκδοτικές του δραστηριότητες, ο Ρήγας προετοίμαζε και την αναχώρησή του από την Αυστρία, κυρίως εξαιτίας του επαναστατικού κλίματος που είχε καλλιεργήσει η Γαλλική Επανάσταση και της διάθεσής του να ενισχύσει τις προσπάθειες του Ναπολέοντα. Οι πληροφορίες για τη μυστική επαναστατική δράση του Ρήγα είναι ασαφείς και προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες βιογράφων και πληροφορίες τις οποίες απέσπασε η ανάκριση των Αυστριακών αρχών μετά τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του. Το συμπέρασμα ούτως ή άλλως είναι ότι δεν υπήρχε οργανωμένος επαναστατικός συνωμοτικός πυρήνας αλλά διάσπαρτες επαφές με ομοεθνείς, τους οποίους διήγειρε ο επαναστατικός ενθουσιασμός του Ρήγα. Η τελευταία φάση προετοιμασίας του συνδέεται με δύο επαναστατικές προκηρύξεις, το Επαναστατικό Μανιφέστο και την Προκήρυξη που τυπώθηκε σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων.
Ο Ρήγας συνελήφθη στην Τεργέστη την 1η Δεκεμβρίου του 1797. Κατόπιν οδηγήθηκε στη Βιέννη, όπου ανακρίθηκε μαζί με τους υπόλοιπους συντρόφους του. Κατάληξη των ανακρίσεων, σε συνδυασμό με τις συνεννοήσεις με τον Σουλτάνο, ήταν να εκτοπισθούν από τους συλληφθέντες οι Αυστριακοί και άλλων εθνοτήτων υπήκοοι, εκτός από τους Οθωμανούς, που απελάθηκαν. Ο Ρήγας και οι επτά σύντροφοί του που ανήκαν στην ίδια κατηγορία, ο Ευστράτιος Αργέντης, ο Δημήτριος Νικολίδης, ο Αντώνιος Κορωνιός, ο Ιωάννης Καρατζάς, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας, ο Ιωάννης Εμμανουήλ και ο Παναγιώτης Εμμανουήλ, με συνοδεία των αυστριακών αρχών παραδόθηκαν στις 10 Μαΐου 1798 στους Τούρκους του Βελιγραδίου και φυλακίστηκαν στον πύργο Neboisa, παραποτάμιο φρούριο του Βελιγραδίου. Εκεί, ύστερα από συνεχή βασανιστήρια, στις 24 Ιουνίου του 1798, στραγγαλίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στον Δούναβη.
