Ενα καταπράσινο φυσικό φρούριο δεσπόζει πάνω στο Βόλο. Στις πλαγιές, τους δρόμους, τα καλντερίμια ολόκληρης της περιοχής του Πηλίου που για χιλιετίες έχουν περπατήσει θεοί, ημίθεοι και κένταυροι, τιτάνες και γίγαντες, νύμφες και δρυάδες, βασιλιάδες, ήρωες και πολεμιστές οι εραστές της φύσης βρίσκουν το δικό τους παράδεισο…
Εδώ, στην κατοικία των Kενταύρων, κρύβεται ο πλούτος του βουνού σε θεραπευτικά βότανα, σπάνια είδη φυτών, βλάστησης και χλωρίδας. Από τα αρχαία χρόνια μέχρι και σήμερα η ύπαρξη των πολλών φαρμακευτικών φυτών ή βοτάνων συνδυάζεται με τον μύθο του Κενταύρου Χείρωνα – γιο του Κρόνου – που διδάσκει στον Ασκληπιό την ιατρική τέχνη.
Η ομορφιά του τοπίου του Πηλίου εντυπωσίασε ήδη από την αρχαιότητα τους λόγιους, οι οποίοι στα γραπτά τους αναφέρονται σε αυτό με επίθετα που χαρακτηρίζουν τη φύση του. Έτσι ο Όμηρος το αποκαλεί «οινοσίφυλλον» και ο Πίνδαρος «ανεμοσφάραγο», λόγω των ανέμων που σείουν τα φύλλα των δέντρων. Ο Ησίοδος το ονομάζει «υλήεν» εξαιτίας της πλούσιας ξυλείας του και ο Ηρακλείδης «πολυφάρμακον» για την ποικιλία των βοτάνων του.
Η χλωρίδα του Πηλίου είναι μια από τις πλουσιότερες της Ελλάδος και των Βαλκανίων. Στις πλαγιές και τις κορυφές της περιοχής θα συναντήσουμε περισσότερα από 700 είδη φυτών ήρεμης και άγριας βλάστησης. Πέρα από την μεγάλες και πλούσιες δασικές εκτάσεις το Πήλιο φημίζονταν και φημίζεται για την πλούσια ποικιλία των βοτάνων του.
Το Πήλιο τελικά αποδεικνύεται ένα πλούσιο βουνό σε χλωρίδα και βλάστηση. Συνολικά στην περιοχή εµφανίζονται τρεις ζώνες βλάστησης και έχουν διακριθεί 14 οικότοποι. Η χλωρίδα του Πηλίου είναι πλούσια σε κοινές ομάδες φυτών, τουλάχιστον 620, και περιλαμβάνει πολλά αρωµατικά φαρμακευτικά βότανα, πάνω από 50, ενδηµικά που µέχρι στιγµής έχουν καταγραφεί 23 και σπάνια είδη. Τα παραπάνω καταγράφονται σε εργασία του Γ. Φωτιάδη από το Εργαστήριο ∆ασικής Βοτανικής – Γεωβοτανικής, Τµήµα ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. με θέμα τη βλάστηση και τη χλωρίδα του βουνού των Κενταύρων.
Η εργασία αποσκοπεί βάσει βιβλιογραφικών πηγών να αναδείξει τα
ιδιαίτερα στοιχεία της βλάστησης και της χλωρίδας του Πηλίου. Παράλληλα γίνεται σύγκριση των στοιχείων αυτών µε τα αντίστοιχα άλλων περιοχών της Ελλάδας.
Η οικολογική αξία του Πηλίου έγκειται στην ποικιλία βιοτόπων του. Η περιοχή συνδυάζει την πυκνή δασική βλάστηση – φυλλοβόλα και παραποτάμια δάση – και τους αναπτυγμένους θαµνώνες αείφυλλων πλατύφυλλων.
Η περιοχή του Πηλίου παρουσιάζει, ανάλογα µε τις επιµέρους περιοχές είτε κλίµα υγρό, που χαρακτηρίζεται από μεγάλης διάρκειας και πολύ θερµό καλοκαίρι, µε ήπιους χειµώνες και πολύ υγρές όλες τις εποχές του έτους, είτε κλίµα χερσαίο μεσογειακό, που χαρακτηρίζεται από πολύ θερµά και ξηρά καλοκαίρια και ήπιους χειµώνες. Το βιοκλίµα παρουσιάζει, αυξανόμενου του υψομέτρου, μετάβαση από τον ασθενή µεσο-µεσογειακό προς τον υποµεσογειακό χαρακτήρα.
Η περιβαλλοντική ποιότητα και η οικολογική σηµασία της περιοχής του Πηλίου καθορίζεται από σηµαντικά οικολογικά, οικονοµικά, ιστορικά και αισθητικά χαρακτηριστικά. Η οικολογική αξία έγκειται στην ποικιλία βιοτόπων µε καλή έως άριστη δοµή και κατάσταση διατήρησης που υποστηρίζουν πλούσιες σε είδη κοινωνίες.
Η χλωρίδα του Πηλίου είναι πλούσια σε κοινά είδη, γεγονός γνωστό από την αρχαιότητα, ιδιαίτερα όσον αφορά στα φαρµακευτικά βότανα, αλλά περιλαμβάνει και ενδηµικά και σπάνια είδη.
Τρεις ζώνες βλάστησης
Στο Πήλιο σύµφωνα µε τις χαρτογραφήσεις των Ντάφης, Horvat et al. και Αθανασιάδης εµφανίζονται τρεις ζώνες βλάστησης:
-Η ευµεσογειακή ζώνη βλάστησης, που καταλαμβάνει τα χαμηλότερα υψόμετρα της περιοχής. Στη ζώνη αυτή εµφανίζονται θαµνώνες αειφύλλων πλατυφύλλων, φρύγανα κ.ά., τα περισσότερα αυτοφυή αρωµατικά και φαρµακευτικά φυτά.
-Η παραµεσογειακή ζώνη βλάστησης, που καταλαμβάνει τα µέσα υψόμετρα της περιοχής. Στη ζώνη αυτή εµφανίζονται δάση δρυός και δάση
καστανιάς. Μέσα στα δάση της ζώνης αυτής υπάρχει σε μεγάλη αφθονία η άγρια µελιόνι.
-H ζώνη οξιάς, που εµφανίζεται πάνω από την παραµεσογειακή ζώνη και φτάνει ως τα δενδροόρια. Στη ζώνη αυτή κυριαρχεί η οξιά, ενώ τα φαρµακευτικά φυτά είναι λιγότερα και εµφανίζονται κυρίως στις παρυφές των δασών.
Στο Πήλιο έχουν καταγραφεί περίπου 14 οικότοποι. Σύµφωνα µε το Natura 2000 στο κεντρικό τµήµα του ορεινού όγκου εκτείνεται πυκνό δάσος οξιάς µε άριστη δοµή και κατάσταση διατήρησης, που αποτελεί την επικρατούσα βλάστηση στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Υπάρχουν επίσης σχηματισμοί µε λεύκες και ιτιές. Τα παράλια του Αιγαίου είναι πολυσχιδή και σχηματίζουν κόλπους και όρµους. Η ανθρώπινη παρουσία είναι φανερή σε όλη την περιοχή. Κυρίως καλλιεργούνται οπωροφόρα, µηλιές, αχλαδιές, κερασιές,
ροδακινιές αλλά και καρυδιές και αμυγδαλιές και τα τελευταία χρόνια ακτινίδια. Απαντούν επιπλέον αµπέλια και ελαιώνες.
Χλωριδική ποικιλότητα
Στο Πήλιο, µε τα µέχρι τώρα γνωστά στοιχεία, υπάρχουν 620 κατηγορίες φυτών. Αξίζει να αναφερθεί ότι η χλωρίδα της περιοχής δεν έχει μελετηθεί συστηματικά και τα είδη που εµφανίζονται στο Πήλιο πρέπει να ξεπερνούν κατά πολύ τα 1.000. Από τα 620 είδη τα 12 είναι πτεριδόφυτα, τα 5 είναι γυµνόσπερµα και τα υπόλοιπα 603 είναι αγγειόσπερµα, 521 δικοτυλήδονα και 82 µονοκοτυλήδονα. Τουλάχιστον 50 από αυτά είναι φαρµακευτικά ωστόσο αξίζει να αναφερθεί πως δεν έχουν καταγραφεί όλα τα είδη.
Παράλληλα στο Πήλιο µε τα στοιχεία που είναι γνωστά µέχρι σήµερα υπάρχουν 23 ελληνικά ενδηµικά είδη φυτών (3,7%), 26 βαλκανικά ενδηµικά (4,2%) και 29 υποβαλκανικά ενδηµικά (4,7%).
Το «πολυφάρμακον» βουνό
Στην ευρύτερη περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 50 είδη φαρμακευτικών φυτών χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι γνωστά όλα τα υπάρχοντα είδη. Πολλά από αυτά είναι ευρέως γνωστά και ούτε καν ένας άνθρωπος δεν βάζει με το μυαλό του ότι μπορεί να αποτελέσουν φαρμακευτικό σκεύασμα, βότανο, ματζούνι ή όπως αλλιώς συνηθίζεται να λέγεται…
Για παράδειγμα ο φλοιός της ιτιάς, ένα δέντρο που συναντάμε στο Πήλιο αλλά δεν συνειδητοποιούμε ότι μπορεί να έχει χρήση στην ιατρική επιστήμη χρησιμοποιείται μεν στη βυρσοδεψία, εξάγεται όμως και μία ουσία που ονομάζεται γλυκοζίτης σαλικίνη και χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική. Η τσουκνίδα από την άλλη δεν είναι ένα φυτό που δεν σου πάει το μυαλό ότι χρησιμοποιείται για τις αναιμίες, τις αιμορραγίες, την διάρροια, τις ασθένειες του δέρματος ειδικά στο έκζεμα, ενώ επίσης αυξάνει το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες. Είναι χρήσιμη επίσης και στις ασθένειες του συκωτιού και της χολής, φυματίωση, αρτηριοσκλήρυνση και δυσλειτουργίες του μεταβολισμού. Στα αδύνατα παιδιά μάλιστα με καθυστέρηση ανάπτυξης συνιστάται να πίνουν χυμό Τσουκνίδας αναμιγμένο με χυμό καρότου σε ποσοστό 1:3.
Μέθοδος έρευνας
Για την έρευνα της βλάστησης και της χλωρίδας της περιοχής του Πηλίου
χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικές πηγές. Για τη χλωρίδα του Πηλίου δημιουργήθηκε χλωριδικός κατάλογος µε βάση τα συγγράµµατα που περιλαμβάνουν πληροφορίες για τις φυτικές ομάδες που υπάρχουν στο Πήλιο και ερευνητικές εργασίες.
