Του Γιάννη Ν. Καλαντζή
yanniskalan47@gmail.com
Τον Ιούνιο του 2006 δημοσιεύτηκε στον Τύπο η επιστροφή στην Ελλάδα ενός ασημένιου ρωμαϊκού δηναρίου, που έχει στη μια όψη την κεφαλή του Βρούτου και στην άλλη δυο εγχειρίδια, μαζί με τα στοιχεία ΕΙD MAR. Οι μεγάλοιγνώστες των ιστορικών γεγονότων υποστηρίζουν, ότι το νόμισμα είναι αναμνηστικό της δολοφονίας του Καίσαρα, που διέπραξαν το 44 π.Χ. ο Βρούτος και οι λοιποί συνωμότες. Εξ αυτού γίνεται σαφές, ότι τα γράμματα ΕΙD MAR σημαίνουν τις «Ειδούς του Μαρτίου», όπως ακριβώς ονομαζόταν η αποφράς ημέρα, η 15η Μαρτίου.
Οι Ειδοί του Μαρτίου (στα Λατινικά Idus Martii ή Idus Martiae), ήταν αργία για τους Ρωμαίους, αφιερωμένη στον Αρη, το θεό του Πολέμου και γι’ αυτό εκείνη τη μέρα τελούνταν στρατιωτικές παρελάσεις. Αλλωστε, υπενθυμίζεται, ότι η ίδια η λέξη «Μάρτιος» σημαίνει «Αρης» (Μars, -tis).
Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica,«έτσι ονόμαζαν οι Ρωμαίοι το τρίτο δεκαήμερο κάθε μήνα, εφόσον διαιρούσαν τους μήνες σε τρία μέρη: τις καλένδες, τις νώνες και τις ειδούς. Η διαίρεση αυτή βασιζόταν στο αρχαίο σεληνιακό έτος, που το χώριζαν σε δυο μέρη. Όταν ο ρωμαϊκός μήνας ήταν σεληνιακός, οι ειδοί αντιστοιχούσαν με την πανσέληνο, το σημείο διαίρεσης, δηλαδή, του μήνα σε δυο ίσα μέρη», (Idus=ήμισυ, λατ.). Στο Λεξικό Liddel’nScottυπάρχει η εξήγηση: «Ειδοί, -ών, αι = η Ρωμαϊκή Εδός (οι τελευταίες δέκα μέρες του μήνα)».
Οι πιο φημισμένες Ειδοί, παγκοσμίως, είναι αυτές του Μαρτίου. Συνήθως, με αυτόν τον όρο καθορίζεταιη 15η Μαρτίου, αλλά και των μηνών Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου, ενώ για τους υπόλοιπους είναι η 13η, πάντα κατά το ρωμαϊκό ημερολόγιο. Οι Ειδοί του Μαρτίου έμειναν στην παγκόσμια Ιστορία, γιατί στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ. δολοφονήθηκε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρ από τον Κάσσιο, τον ιθύνοντα νου της συνωμοσίας και τον Βρούτο, ο οποίος συμβόλιζε την ενσάρκωση του ρωμαϊκού ιδεώδους. Η φράση που είπε ο δικτάτορας «Και συ τέκνον μου Βρούτε» τη στιγμή της δολοφονίας του, δικαιολογούν τους ψιθύρους, που υποστήριζαν ότι ο τελευταίος ήταν νόθος γιος του!Η εν ψυχρώ δολοφονία προκάλεσε την εν λόγω φράση (αγγλ.,TheIdes of March), που προσδιόρισε την αποφράδα (καταραμένη) ημέρα.
Τη στιγμή της εισόδου στο κτίριο της Συγκλήτου, τον Καίσαρα πλησίασε ο Ελληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος ο Κνίδιος και του ενεχυρίασε σημείωμα, με το οποίο τον προειδοποιούσε για την εναντίον του συνωμοσία. Ο αυτοκράτορας, απορροφημένος από τη θερμή υποδοχήτωνσυγκλητικών, δεν το διάβασε αμέσως. Η δολοφονία αποκτά ιδιαίτερη δραματικότητα, όταν ληφθεί υπ’ όψιν και η άλλη, για τη συγκεκριμένη μέρα, προειδοποίηση του «μάντη» Σπουρίννα, ο οποίος του είχε πει: «Να φοβάσαι τις ειδούς του Μαρτίου». (Οι πληροφορίες για το σημαντικό συμβάν προέρχονται από τον Πλούταρχο και τον Σουητώνιο).
Το συνταρακτικό γεγονός εκείνης της αποφράδας ημέρας, ενέπνευσε στον Σαίξπηρ ένα από τα πιο σημαντικά έργα του, το «Julius Ceasar». Συγκεκριμένα, στην αρχή της τρίτης πράξης του έργου, ο Καίσαρ, προσερχόμενος στη Σύγκλητο, κοντοστέκεται στον μάντη και, ως άλλος αλαζών, του λέγει: TheIdes of Marcharecome («Οι ειδοί περνούν», εννοώντας ότι «και δεν γίνεται τίποτα»). H απάντηση του Σπουρίννα αξίζει τη μεγαλύτερη προσοχή: Ceasar, butnotgone («αλλά δεν πέρασαν»)!
Ελάχιστα λεπτά αργότερα, στο αίθριο, ο Τίλλιος Κίμβρος τράβηξε με τα δυο του χέρια την τήβεννο του Καίσαρα και την κατέβασε μέχρι κάτω. Η κίνηση αυτή ήταν το σύνθημα για να αρχίσει η φονική επίθεση. Οι συνωμότες, χωρισμένοι σε δυο ομάδες, έπεσαν επάνω του και με τα μαχαίρια κατάφεραν στο σώμα του 23 μαχαιριές, όσοι ήταν οι δολοφόνοι, για να πιστοποιηθεί με αυτές η δολοφονική συμμετοχή όλων. Ο Καίσαρ έπεσε κάτω φρικτά κατακρεουργημένος. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, ο αυτοκράτορας ξεψύχησε κάτω από το άγαλμα του Πομπηίου, είτε γιατί ρίχθηκε εκεί από τους δολοφόνους, είτε επειδή σύρθηκε εκεί ο ίδιος τη στιγμή που ξεψυχούσε.
Τον μεγάλο στρατηλάτη διαδέχθηκε ο Οκταβιανός Αύγουστος, ο οποίος με τον Μάρκο Αντώνιο κυνήγησαν ανηλεώς τον Βρούτο, τον Κάσσιο και τους λοιπούς συνωμότες, τους οποίους συνέτριψαν οριστικώς στους Φιλίππους της Καβάλας (42 π.Χ.). Μετά τη μάχη, ο Μάρκος Ιούνιος Βρούτος έδωσε ο ίδιος τέλος στη ντροπή και στη ζωή του. Ορφανός από τον προστάτη του, τον θετό του πατέρα, όπως υποστηριζόταν με αρκετή πειστικότητα, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και στυγνός πατροκτόνος.
Από τα έργα του Γάιου Ιουλίου Καίσαρα (100-44), τα μόνα που έφθασαν στις μέρες μας, είναι το Ιουλιανό ημερολόγιο και το όνομα του εβδόμου μήνα του έτους, του Ιουλίου. Η φράση «Αι Ειδοί του Μαρτίου» χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος στην ταινία του Τζορτζ Κλούνεϊ (τη σκηνοθέτησε και πρωταγωνιστεί), που προβλήθηκε στο 68ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας και κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους τον Οκτώβριο του 2011.
Τον Αμερικανό καλλιτέχνη πρόλαβε, όμως, ο Κ. Καβάφης, ο οποίος το 1911, 100 χρόνια πριν από την κυκλοφορία της ταινίας, εμπνεύσθηκε από την εν λόγω ρηματική φράση και δημιούργησε το πασίγνωστο ποίημα «Μάρτιαι Ειδοί». Ο κορυφαίος ποιητής, χωρίς να περιττολογεί, συναρπάζει με την μοναδική σύλληψη, τη λυρική εκφραστικότητα και την αλληγορική μεταφορά του αλήστου συμβάντος:
«Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή,/ και τις φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις/ αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις/ …προσεκτική να είσαι/. Κι όταν φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια/, έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις/, τότε κυρίως πρόσεξε σαν βγεις στον δρόμον έξω,/ αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο/ κανένας Αρτεμίδωρος που φέρνει γράμμα/ και λέγει βιαστικά, “Διάβασε αμέσως τούτα,/ είναι μεγάλα πράγματα που σε ενδιαφέρουν”/.Mη λείψεις να σταθείς…/ ας περιμένει ακόμη κ’ η Σύγκλητος/ κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις/ τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου»!
