ΜΙΚΡΗ ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ
Στο σημερινό, αλλά και στο επόμενο άρθρο μας θα επιχειρήσουμε σύντομη αναδρομή στις παλιότερες διοργανώσεις του Κυπέλλου Εθνών Ευρώπης, από την πρώτη στα 1960 έως και την ένατη το 1992, όταν ακόμη η τελική φάση διεξαγόταν με τέσσερις (1960 – 1976) ή οκτώ ομάδες (1980 – 1992). Πρόκειται για επίκαιρη και ενδιαφέρουσα, θαρρώ, αναφορά στην ιστορία του θεσμού κατά τη συνήθη ρήση, να πληροφορούνται οι νεότεροι και να θυμόμαστε εμείς οι παλιότεροι.
Κάθε αρχή και δύσκολη
Οπως μνημονεύσαμε και στο προηγούμενο άρθρο μας, στην πρώτη διοργάνωση η συμμετοχή των ευρωπαϊκών χωρών υπήρξε ελλιπής με σημαντικές, για ποικίλους λόγους, απουσίες, Αγγλία, Δ. Γερμανία, Ιταλία κ.ά. Από τα 32 κράτη της Ευρώπης, μέλη της UEFA, αγωνίστηκαν μόνο τα 17, δηλαδή τα μισά.
Ο προκριματικός γύρος και η προημιτελική φάση διεξήχθησαν με κλήρωση σε ζευγάρια και διπλούς νοκ άουτ αγώνες. Η τετράδα της τελικής φάσης, που θα διεξάγονταν στη Γαλλία προς τιμή του Ντελονέ, αποτελούταν από τους διοργανωτές Γάλλους, τη Σοβιετική Ενωση (ΕΣΣΔ), τη Γιουγκοσλαβία και την Τσεχοσλοβακία. Ως και την πέμπτη διοργάνωση, το 1976, η τελική φάση ήταν ένα φάιναλ φορ με δύο ημιτελικούς και δύο τελικούς, μικρό και μεγάλο.
Στον πρώτο ημιτελικό του 1960 στο Παρίσι η διοργανώτρια Γαλλία, ισχυρό σύνολο με κορυφαίες μονάδες, Φοντέν, Κοπά κ.ά., τρίτη στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1958, κατάφερε να χάσει μάλλον από υπερβολική σιγουριά, αλλά και από τα τραγικά λάθη του τερματοφύλακα. Αν και προηγούνταν 4-2 ώς τα μισά περίπου του β’ ημιχρόνου, ηττήθηκαν τελικά από τους Γιουγκοσλάβους με 4-5 καταγράφοντας μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες, και λόγω σκορ, ανατροπές.
Στον δεύτερο ημιτελικό η ΕΣΣΔ δεν άφησε περιθώρια στους υπολογίσιμους Τσεχοσλοβάκους (φιναλίστ στο επόμενο Π.Κ. στη Χιλή, το 1962 ) επικρατώντας καθαρά με 3-0.
Στον μικρό τελικό οι διοργανωτές έδειξαν ότι δεν ενδιαφέρονταν για κάτι λιγότερο από τον τίτλο και υπέκυψαν με 2-0 στους Τσεχοσλοβάκους.
Ο τελικός διεξήχθη ανάμεσα σε δύο ισοδύναμες ομάδες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ. Η ΕΣΣΔ επικράτησε δύσκολα στην παράταση με 2-1 των «Πλάβι» και κατάκτησε το πρώτο Κύπελλο Εθνών Ευρώπης.
Μεσούντος του ψυχρού πολέμου η πολιτική έμελλε να διαμορφώνει καταστάσεις και στο ποδόσφαιρο. Ο δικτάτορας της Ισπανίας Φράνκο αρνήθηκε να αντιμετωπίσει τους Σοβιετικούς η εθνική της χώρας του στον προημιτελικό γύρο και βέβαια αποκλείστηκε. Η απόφαση στόχευε στη βελτίωση των εμποροοικονομικών σχέσεων της Ισπανίας με τις ΗΠΑ.
Γενική αποδοχή και πολιτικά παιχνίδια
Ολες οι ευρωπαϊκές χώρες – μέλη της ΟΥΕΦΑ συμμετείχαν στην επόμενη διοργάνωση του 1964, με μοναδικές εξαιρέσεις τη Δυτική Γερμανία και τη Σκωτία. Η διεξαγωγή του τελικού φάιναλ φορ ανατέθηκε στην Ισπανία, που τέσσερα χρόνια νωρίτερα αρνήθηκε να αντιμετωπίσει τους κομμουνιστές Σοβιετικούς και είχε αποκλειστεί. Ποδοσφαιρική δύναμη οι Ιβηρες, σίγουρα δεν έπρεπε να κατατρίβονται σε τέτοιου είδους «ιδεολογικές» εμμονές. Αλλωστε, ενδεχόμενη και πολύ πιθανή κατάκτηση του τροπαίου θα αποτελούσε δυνατό στήριγμα του καθεστώτος, προσδίδοντας στον λαό εθνική ανάταση και αποπροσανατολίζοντάς τον από τα πραγματικά προβλήματα, τη στέρηση δικαιωμάτων κ.λπ.
Στον αγωνιστικό τομέα υπήρξαν σπουδαίες εκπλήξεις από την προκριματική φάση ακόμη. Οι παραδοσιακές δυνάμεις Ιταλία και Αγγλία, πρωτοεμφανιζόμενες στον θεσμό, γνώρισαν νωρίς νωρίς οδυνηρούς αποκλεισμούς. Στους προημιτελικούς (συμμετείχε και το Λουξεμβούργο, που είχε αποκλείσει ήδη την Ολλανδία!) αποκλείστηκε και η Γαλλία, με την τετράδα να αποτελείται από τη Σοβιετική Ενωση, τη διοργανώτρια Ισπανία, τη Δανία και την Ουγγαρία, δηλαδή από δύο αδιαφιλονίκητα φαβορί και δύο ισχυρά αουτσάιντερ.
Στους ημιτελικούς της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης τα φαβορί επικράτησαν εύκολα ή δύσκολα. Ισπανία – Ουγγαρία 2-1 στην παράταση και Σοβιετική Ενωση – Δανία 3-0 αντίστοιχα. Στον μικρό τελικό η ουγγρική σχολή, που διέθετε κάτι από το επίπεδο του παρελθόντος με ορισμένους κορυφαίους παίχτες (Αλμπερτ, Σαλίμοσι, Μέσολι κ.ά.) επικράτησε καθαρά, έστω και στη παράταση, των Δανών με 3-1. Στον μεγάλο τελικό οι Ισπανοί καρδιοχτύπησαν απέναντι στη σοβιετική μηχανή. Το 1-1 είχε διαμορφωθεί πολύ νωρίς και η δυνατή βροχή ευνοούσε τους φιλοξενούμενους στο βαρύ γήπεδο. Αλλά στην κόντρα οι ταχύτατοι «Φούριας Ρόχας», στο 84’, έκλεψαν τη νίκη με γρήγορη αντεπίθεση και μια περίεργη κεφαλιά του Μαρθελίνιο, που ξεγέλασε τον πολύπειρο Γιασίν.
Η κατάκτηση του τρόπαιου από τη διοργανώτρια χώρα προβλήθηκε βέβαια ανάλογα από το δικτατορικό καθεστώς της, ως «νίκη κατά των κομμουνιστών», αν και τέσσερα χρόνια νωρίτερα αρνήθηκε να αγωνιστεί.
Η αρρωστημένη κομμουνιστοφοβία αποτέλεσε και τον λόγο της αποχώρησης της Ελλάδας από τη διοργάνωση, όταν κληρώθηκε να αγωνιστεί με την Αλβανία, με την οποία δεν υπήρχαν διπλωματικές σχέσεις και εξακολουθούσε τυπικά «η εμπόλεμος κατάστασις». Κι ενώ ίσως υπήρξε η δυνατότητα διεξαγωγής των συναντήσεων σε ουδέτερα γήπεδα, η τότε ελληνική κυβέρνηση υπέδειξε στην ΕΠΟ να παραιτηθεί από τους αγώνες και οι αντίπαλοί μας προκρίθηκαν ανώδυνα στον β’ γύρο!
Η τύχη (και η διαιτησία) ευνοεί τους …διοργανωτές
Στην Ιταλία ανατέθηκε η τρίτη διοργάνωση του Κυπέλλου Εθνών, με συμμετοχή όλων των μελών της ΟΥΕΦΑ. Υπήρξε αλλαγή στο σύστημα διεξαγωγής της προκριματικής φάσης, με τις ομάδες να χωρίζονται σε 8 ομίλους και με τους πρώτους να προκρίνονται στα προημιτελικά, που κληρώνονταν τέσσερα ζευγάρια και έπειτα από διπλές νοκ άουτ συναντήσεις έβγαινε η τελική τετράδα. Κι εδώ υπήρξαν εκπλήξεις ώς τα τελικά. Εκτός η κάτοχος Ισπανία, η Γαλλία και η πρωτοεμφανιζόμενη Δυτική Γερμανία! Φιναλίστ οι Ιταλία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία και βέβαια …η ΕΣΣΔ, για τρίτη συνεχή συμμετοχή.
Στον αμφίρροπο πρώτο ημιτελικό της Φλωρεντίας η τεχνική των «Πλάβι» υπερίσχυσε οριακά της βρετανικής δύναμης (1-0, Τζάιτς 87’). Αλλά τα περίεργα συνέβησαν στην άλλη συνάντηση στη Νάπολι, μεταξύ Ιταλίας και ΕΣΣΔ, που έπειτα από 120 λεπτά δεν υπήρξε σκορ. Επειδή δεν εκτελούνταν, ακόμη τότε, πέναλτι, ο νικητής κρίθηκε με το στρίψιμο κέρματος. Κορόνα – γράμματα λοιπόν και πρόκριση για την Ιταλία, αν και ακούστηκαν έντονες ενστάσεις για τη μη σωστή ρίψη του νομίσματος, ενώ έγινε λόγος και για προειλημμένη απόφαση.
Μικρός τελικός στη Ρώμη: Αγγλία – Σοβιετική Ενωση 2-0.
Στον μεγάλο τελικό, πάλι στη Ρώμη, η ανωτερότητα των Γιουγκοσλάβων υπήρξε προφανής και προηγήθηκαν στο τέλος του α’ ημιχρόνου. Οι «Βραζιλιάνοι των Βαλκανίων» έχασαν κλασικές ευκαιρίες στην επανάληψη, ήρωας ο Ντίνο Τζοφ, αλλά ο διαιτητής έδειξε να αδιαφορεί για το σκληρό, αντιαθλητικό παίξιμο των γηπεδούχων, προοίμιο για το τι θα ακολουθούσε. Οι Ιταλοί κέρδισαν στο 78’ φάουλ σε καλή θέση και ο Ντομεγκίνι με βιαστική εκτέλεση, προτού στηθεί τείχος και δοθεί εντολή από τον διαιτητή, ισοφάρισε. Ο Ελβετός διαιτητής Ντίνστ (γνωστός και από την κατακύρωση του τέρματος του Τζεφ Χάρστ στην παράταση του τελικού του Π. Κυπέλλου του 1966, με τη σύμφωνη γνώμη του επόπτη Μπαχράμοφ, για το οποίο δεν έχει εξακριβωθεί ώς σήμερα αν υπήρξε), μέτρησε το γκολ εκπλήσσοντας τους πάντες. Το ματς οδηγήθηκε στην παράταση και έληξε με το ίδιο σκορ. Ευτυχώς αποτράπηκε η επανάληψη κλήρωσης για τον νικητή και αποφασίστηκε επαναληπτικός τελικός, δύο μέρες αργότερα. Εκεί οι διοργανωτές, με περισσότερες εναλλακτικές λύσεις, παρουσιάστηκαν πιο ορεξάτοι και επικράτησαν με 2-0, αν και στο πρώτο γκολ, που άνοιξε τον δρόμο για τον τίτλο, ο σκόρερ Ρίβα ήταν ακάλυπτος.
Επειτα από την τρίτη διοργάνωση δόθηκε η νέα ονοματοθεσία του θεσμού, Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, η οποία καθιερώθηκε στο στόμα των φιλάθλων, τουλάχιστον μια δεκαετία αργότερα.
Η επέλαση των «Πάντσερ»
Η τελική φάση στα 1972 διοργανώθηκε στο Βέλγιο, με την εθνική Δ. Γερμανίας να αποτελεί εκ των προτέρων το αδιαφιλονίκητο φαβορί. Η ομάδα του Χέλμουτ Σεν εκείνης της εποχής υπήρξε μάλλον η κορυφαία όλων των εποχών, αφού διέθετε σπουδαίους άσους (Μπεκενμπάουερ, Μίλερ, Νέτσερ, Μάγιερ, Μπράιτνερ κ.ά.) σε καλομονταρισμένο σύνολο, που η ποδοσφαιρική ανωτερότητα συνδυαζόταν με το γνωστό γερμανικό πείσμα, εγγύηση για διακρίσεις σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Στην τελική τετράδα, εκτός από τους Γερμανούς, έφθασαν οι διοργανωτές Βέλγοι, οι «μόνιμοι» Σοβιετικοί και η Ουγγαρία.
Να σημειωθεί ότι οι Βέλγοι απέκλεισαν τους Ιταλούς και οι Γερμανοί τους Αγγλους στα προημιτελικά, ενώ από τους ομίλους νωρίτερα είχαν βγει νοκ άουτ Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία κ.ά.
Στον πρώτο ημιτελικό στις Βρυξέλλες οι Σοβιετικοί, στην τέταρτη και τελευταία συνεχή παρουσία τους στα τελικά, επικράτησαν δύσκολα των Μαγυάρων με 1-0. Στον άλλο, οι οικοδεσπότες μπροστά στους φιλάθλους τους κατέβαλαν υπερπροσπάθεια απέναντι στους Γερμανούς, αλλά υποτάχτηκαν στην ανωτερότητά τους με 1-2. Ο Γκέρντ Μίλερ συνέχισε να φιλοδωρεί με τέρματα τις αντίπαλες εστίες και πέτυχε και τα δύο γκολ, με τους Βέλγους απλά να μειώνουν στο τελευταίο δεκάλεπτο. Οι διοργανωτές βολεύτηκαν με την τρίτη θέση, στον τελικό της παρηγοριάς, νικώντας τους Ούγγρους με 2-1. Ο τελικός στο Χέιζελ αποτέλεσε παράσταση για έναν ρόλο. Η διαφορά δυναμικότητας ήταν προφανής και οι Σοβιετικοί το γνώριζαν καλά, αφού σε πρόσφατο φιλικό είχαν γευτεί την εκτελεστική δεινότητα του Μίλερ, που είχε πετύχει και τα 4 σε βάρος τους τέρματα. Αν και προσπάθησαν για το καλύτερο δυνατό, δεν απέφυγαν την ήττα με 3-0 (δύο ο Μίλερ, ένα ο Βίμερ) ως επιβεβαίωση της πραγματικότητας. Δύο χρόνια αργότερα τα «Πάντσερ» θα κατακτούσαν και το Παγκόσμιο Κύπελλο.
Αουτσάιντερ και πέναλτι
Στην τελική φάση του 1976 στη Γιουγκοσλαβία υπήρχαν τρία φαβορί και ένα αουτσάιντερ. Η κάτοχος του τροπαίου και του Παγκόσμιου Κυπέλλου Δ. Γερμανία, η φιναλίστ του Π.Κ. Ολλανδία, η διοργανώτρια Γιουγκοσλαβία και η Τσεχοσλοβακία, στη δεύτερη συμμετοχή της σε τελικούς, που διέθετε σπουδαία ομάδα και το απέδειξε.
Στους προημιτελικούς είχαμε Τσεχοσλοβακία – Σοβιετική Ενωση 2-0 και 2-2 (ενώ νωρίτερα είχε αποκλείσει στον όμιλο την Αγγλία), Ολλανδία – Βέλγιο 5-0 και 2-1, Γιουγκοσλαβία –Ουαλία 2-0 και 1-1 και Δ. Γερμανία – Ισπανία 2-0 και 1-1.
Στην τελική φάση οι Τσεχοσλοβάκοι, που ίσως υπολογίζονταν λιγότερο από τους υπόλοιπους, πιστοποίησαν πάλι πως διέθεταν ομάδα ιδιαίτερα υψηλού επιπέδου με παίχτες όπως ο Πανένκα, ο Νέχοντα, ο Οντρους, ο Μάσνι ο Βίκτορ κ.ά. Στον ημιτελικό εξαφάνισαν την όρεξη των Ολλανδών για «εκδίκηση» απέναντι στους Γερμανούς, στον τελικό, και επικράτησαν καθαρά στην παράταση με 3-1. Στον άλλο ημιτελικό του Βελιγραδίου οι Γερμανοί επιβλήθηκαν, επίσης στην παράταση, των διοργανωτών με 4-2 και μάλιστα με ανατροπή, αφού στο 32’ έχαναν ήδη με 2-0. Η απουσία του Γκερντ Μίλερ πέρασε απαρατήρητη χάρη στον συνώνυμό του Ντίτερ, που πέτυχε τρία γκολ.
Η διοργάνωση του 1976 δίκαια μπορεί να ονομαστεί ως τελική φάση των παρατάσεων. Και ο μικρός τελικός κρίθηκε έπειτα από 120’ αγώνα, Γιουγκοσλαβία – Ολλανδία 2-3 (κ.α. 2-2) στο Ζάγκρεμπ. Στον μεγάλο τελικό όλοι περίμεναν τη δεύτερη σερί επικράτηση των Γερμανών στη διοργάνωση. Ομως οι Τσεχοσλοβάκοι διαφωνούσαν και ήδη στο 25’ προηγούνταν με 2-0. Αλλά και οι αντίπαλοί τους δεν το έβαλαν κάτω. Σύντομα μείωσαν στο 28’ με τον Ντίτερ Μίλερ και στο 90’ το γερμανικό πείσμα δικαιώθηκε με την ισοφάριση από τον Χολτσενμπάιν. Στην παράταση τίποτε δεν άλλαξε και για πρώτη φορά το τρόπαιο θα κρινόταν στα πέναλτι. Στην κρίσιμη τελευταία (πέμπτη) εκτέλεση ο Ούλι Χένες σημάδεψε την κερκίδα και ο σπεσιαλίστας των στημένων φάσεων Πανένκα, με τις χαρακτηριστικές εκτελέσεις πέναλτι, έδωσε στην πατρίδα του τον τίτλο.
Συνεχίζεται…
Του ΓΡΗΓΟΡΗ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗ, Μέλους της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών
