ΤΟΠΙΚΑ

Μη αναστρέψιμη η δημογραφική γήρανση

μη-αναστρέψιμη-η-δημογραφική-γήρανση-627751

Το Ινστιτούτο Μικτών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ παρουσιάζει ολοκληρωμένη έρευνα του καθηγητή Δημογραφίας του Π.Θ. Βύρωνα Κοτζαμάνη

Η δημογραφική γήρανση είναι πλέον γεγονός και δεν πρόκειται να ανακοπεί. Εως το 2050 το φαινόμενο θα είναι μη αναστρέψιμο, με ό,τι συνεπάγεται σε επίπεδο συρρίκνωσης του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, δηλαδή του εργατικού δυναμικού, ενώ ως μοναδικό αντίβαρο προβάλλεται η αποκαλούμενη «υγιής γήρανση» μόνο εφόσον υπάρξει ολοκληρωμένη πολιτική σε εθνικό επίπεδο. «Σήμερα το δημογραφικό αναδεικνύεται σε μία από τις μεγάλες προκλήσεις, που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε άμεσα», αναφέρει ο καθηγητής Δημογραφίας στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βύρων Κοτζαμάνης.

Ο Β. Κοτζαμάνης έχει ολοκληρώσει πολυσέλιδη μελέτη με θέμα τις «Δημογραφικές εξελίξεις και προκλήσεις» η οποία θα παρουσιαστεί διαδικτυακά από το Ινστιτούτο Μικτών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ σε εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί αύριο Δευτέρα 19 Απριλίου στις 3 μ.μ., στην πλατφόρμα zoom meeting.

Η έρευνα αποτελεί καμπανάκι για τη ΓΣΕΒΒΕΕ, η οποία μέσα από σειρά ερευνών έχει δείξει, ως δομικό χαρακτηριστικό που σχετίζεται με το δημογραφικό, ότι βασικό χαρακτηριστικό της διαγενεακής ανισορροπίας εισοδημάτων είναι το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει ως κύρια πηγή εισοδήματος τη σύνταξη. «Παρά τη διαφαινόμενη, έως πριν από λίγο καιρό που ξέσπασε η πανδημία του COVID19, υπέρβαση της κρίσης, την αποκλιμάκωση της ανεργίας, την αύξηση των εισοδημάτων αλλά και τις σημαντικές προσαρμογές που έγιναν στο κόστος του συνταξιοδοτικού, η σχέση μισθών – συντάξεων – εσόδων από άσκηση επιτηδεύματος παραμένει ανεπηρέαστη», παρατηρεί ο πρόεδρος της ΓΣΕΒΕΕ, Γιώργος Καββαθάς, ο οποίος προλογίζει την ολοκληρωμένη μελέτη του κ. Κοτζαμάνη. Εξηγεί δε και τη σημασία της δημοσίευσης της συγκεκριμένης μελέτης, η οποία αποτυπώνει τις δημογραφικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών στην Ελλάδα και την πορεία στο μέλλον των βασικών δημογραφικών συνιστωσών που θα καθορίσουν το μέγεθος και την ηλικιακή δομή του πληθυσμού μας τις αμέσως επόμενες δεκαετίες. «Στόχος, πέρα από την άμεση ανάγκη της μελέτης των δεδομένων που σχετίζονται με το δημογραφικό ζήτημα και της αποτίμησης των μέχρι σήμερα πολιτικών που έχουν ασκηθεί και των επιπτώσεων τους, οι έχοντες την ευθύνη σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων να συνειδητοποιήσουν τον ρόλο της μεταβλητής πληθυσμός και τις επιπτώσεις – άμεσες και απώτερες – της πορείας των βασικών δημογραφικών συνιστωσών στη μελλοντική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη», τονίζει ο κ. Καββαθάς.

Η δημογραφική γήρανση είναι γεγονός

Οπως αποτυπώνεται στη μελέτη του κ. Κοτζαμάνη, ο πληθυσμός της χώρας μετά το 1950 αυξήθηκε σημαντικά (+3, 1 εκατομμύρια) όμως ταυτόχρονα έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές και στην πορεία των βασικών δημογραφικών συνιστωσών σε σχέση με την πρώτη μεταπολεμική περίοδο: αυξήθηκε σημαντικά ο μέσος όρος ζωής μας, κάνουμε λιγότερα παιδιά και λιγότερους γάμους, χωρίζουμε πιο εύκολα, η δομή των νοικοκυριών και των οικογενειών μας έχει αλλάξει ριζικά, υπάρχει μια υπερσυγκέντρωση του πληθυσμού μας σε ένα τμήμα της επικράτειας ενώ σχεδόν 85 στους 1000 κάτοικους της χώρας μας είναι αλλοδαποί.

Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι οι δημογραφικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών θα έχουν επιπτώσεις και στο μέλλον. Για παράδειγμα ο αριθμός των θανάτων θα αυξηθεί εξαιτίας του γεγονότος ότι οι 65 ετών και άνω θα είναι όλο και περισσότεροι καθώς εισέρχονται στην ομάδα αυτή τα άτομα των πολυπληθέστερων γενεών των δεκαετιών 1950-1980. Αντιθέτως ο αριθμός των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας θα συνεχίσει να μειώνεται καθώς θα εισέρχονται στις ηλικίες 20-49 ετών οι ολιγοπληθέστερες, σε σχέση με το παρελθόν, γυναίκες που γεννήθηκαν μετά το 1980, επηρεάζοντας τα φυσικά ισοζύγια που θα συνεχίσουν να είναι αρνητικά.

«Η δημογραφική γήρανση, ανύπαρκτη τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, είναι πλέον γεγονός και δεν πρόκειται να ανακοπεί» τονίζει ο καθηγητής και αναφέρει ότι οι αλλοδαποί, ακόμη και στην υπόθεση σταθερά θετικών μεταναστευτικών ισοζυγίων στο μέλλον δεν πρόκειται να ανατρέψουν τις τάσεις, όπως δεν τις ανέτρεψαν μέχρι και σήμερα. «Αν λόγω της νεότητάς τους επιβράδυναν ελαφρώς την γήρανση, δεν μπόρεσαν να μετατρέψουν τα φυσικά ισοζύγια της τελευταίας δεκαετίας από αρνητικά σε θετικά», σημειώνει ο ίδιος.

Συνεχής η μείωση του πληθυσμού

«Η μείωση του πληθυσμού τις επόμενες δεκαετίες θα είναι ανεξαρτήτως σεναρίων συνεχής αν και με διαφοροποιημένους ρυθμούς πτώσεις.

Το 2035 ο πληθυσμός αναμένεται να κυμανθεί από 10,4 έως 9,5 εκατομμύρια έναντι 10,9 το 2015, δηλαδή θα μειωθεί από 0,45 έως και 1,4 εκατ. σε απόλυτες τιμές (4,1 -12, 4% σε σχέση με το 2015).

Το 2050 ο πληθυσμός θα κυμανθεί από 10,0 έως 8,3 εκατ. έναντι 10,9 εκατ. το 2015, δηλαδή θα μειωθεί σε απόλυτες τιμές από 0,8 έως και 2,5 εκατ. (7,3 έως 23,4 % σε σχέση πάντα με το 2015).

Λιγότερες γεννήσεις

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης του κ. Κοτζαμάνη, το πρόσημο του ισοζυγίου γεννήσεων – θανάτων δεν πρόκειται να αλλάξει μέχρι το 2050.

Αν οι γεννήσεις την τελευταία επταετία (2013-2019) αγγίζουν -κατά μέσο όρο- ετησίως τις 90.000 και οι θάνατοι τις 118.000, την επόμενη τριακονταετία οι μεν γεννήσεις θα είναι σαφώς λιγότερες (80.000 ετησίως κατά μέσο όρο) ενώ οι δε θάνατοι αναμένεται να βρίσκονται ετησίως σταθερά πάνω από τις 125.000. Κατ’ επέκταση το φυσικό ισοζύγιο των τριών επομένων δεκαετιών θα είναι πολύ πιο αρνητικό από αυτό της δεκαετίας 2011-2020 (-26.000 ετησίως κατά μέσο όρο). Επομένως, στην υπόθεση ενός μηδενικού μεταναστευτικού ισοζυγίου, ο πληθυσμός μας θα μειωθεί κατά 1,5 εκατομμύρια περίπου ανάμεσα στο 2020 και το 2050, κατά 1 εκατομμύριο στην υπόθεση ενός θετικού ισοζυγίου εισόδων-εξόδων (+17.000 κατά μέσο όρο ετησίως περίπου) .

Θετική μεταβολή στην ποιότητα των παραγωγικών ηλικιών

Η αρνητική αυτή εξέλιξη σε απόλυτες και σχετικές τιμές θα συνοδευθεί όμως όπως αναφέρει ο κ. Κοτζαμάνης και από μια θετική μεταβολή όσον αφορά την «ποιότητα» των εν δυνάμει παραγωγικών ηλικιών (αν ανακοπεί φυσικά την ίδια περίοδο η μετανάστευση νέων με αυξημένες δεξιότητες και υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο), καθώς «οι εξερχόμενοι με σχετικά χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (άτομα ηλικίας 45-64 ετών σήμερα) θα αντικαθίστανται προοδευτικά από άτομα όλο και υψηλότερου εκπαιδευτικού επιπέδου και με υψηλότερες ψηφιακές δεξιότητες».

«Οι αλλαγές αυτές, θα ήταν, από μια άποψη, ιδιαίτερα ευνοϊκές αν η «τέταρτη βιομηχανική επανάσταση» που θα επηρεάσει τόσο τον κλάδο των υπηρεσιών όσο και τον συρρικνωμένο κλάδο της βιομηχανίας στη χώρα μας (ενός κλάδου που υπολείπεται σημαντικά σήμερα όσον αφορά την ενσωμάτωση ρομποτικών συστημάτων), δεν ήταν το 2020 προ των πυλών», σχολιάσει ο ίδιος.

Θα επηρεαστεί το εργατικό δυναμικό

Η μη αναστρέψιμη αυτή μείωση των εν δυνάμει οικονομικά ενεργών την επόμενη τριακονταετία, θα επηρεάσει, αναπόφευκτα και τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό (εργατικό δυναμικό) με αποτέλεσμα, την συρρίκνωσή του.

Οι αναμενόμενοι ρυθμοί αύξησης των 85 και άνω, σε σχέση με τους αντίστοιχους των 65 +, θα είναι ταχύτεροι, με αποτέλεσμα οι «υπέργηροι» να ζυγίζουν όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της ομάδας των 65 και άνω (ένας στους 5 το 2050, έναντι του ένας στους 7 σήμερα).

«Οι αλλαγές του δημογραφικού τοπίου οδηγούν στην αναγκαιότητα, εκτός των άλλων, τόσο της αύξησης των ποσοστών συμμετοχής των εν δυνάμει οικονομικά ενεργών στο εργατικό δυναμικό, ιδιαίτερα των 50-64ετών, όσο και αυτής των ποσοστών απασχόλησης (και αντίστοιχα της μείωσης της ανεργίας που ανέρχεται το 2019 στην ομάδα 20-64 ετών του εργατικού δυναμικού στο 17,5%), στόχοι που αν επιτευχθούν θα οδηγήσουν και στην προοδευτική αύξηση της μέσης ηλικίας των απασχολουμένων τις δυο επόμενες δεκαετίες. Η περίοδος όμως αυτή θα συμπέσει χρονικά και με την μετάβαση στην ψηφιακή οικονομία και την υποκατάσταση εν μέρει της ανθρώπινης εργασίας από αυτοματοποιημένα συστήματα. Οι αλλαγές που θα προκύψουν θα οδηγήσουν στην αύξηση της χαμηλής παραγωγικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα, σε μια πρώτη περίοδο, αναμένεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα στον δευτερογενή τομέα. Η μετάβαση αυτή δεν θα συντελεστεί σε μια οικονομία που χαρακτηρίζεται στον χρόνο εκκίνησης – εκτός των άλλων από χαμηλές σχετικά ψηφιακές δεξιότητες του εργατικού δυναμικού, χαμηλές παραγωγικές επενδύσεις και κατακερματισμένη επιχειρηματικότητα με υψηλό μερίδιο απασχόλησης σε ατομικές και μικρές επιχειρήσεις και με περιορισμένες δυνατότητες εκμετάλλευσης οικονομίων κλίμακας και τεχνολογιών αιχμής», τονίζει ο καθηγητής δημογραφίας και υπογραμμίζει: « Η πρόκληση είναι προφανής: εκσυγχρονισμός της παραγωγικής βάσης, επενδύσεις έντασης εργασίας με έμφαση στις νέες τεχνολογίες και αύξηση των ψηφιακών δεξιοτήτων των εργαζομένων, με ταυτόχρονη μείωση της ανεργίας και αύξηση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των μεγαλύτερων ηλικιών».

«Υγιής γήρανση» το αντίβαρο

«Αντίβαρο» στη μη αναστρέψιμη έως το 2050 δημογραφική γήρανση θα μπορούσε να αποτελέσει η «υγιής γήρανση», όπως καταγράφει στη μελέτη του ο καθηγητής δημογραφίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κάτι που όμως απαιτεί παρεμβάσεις μέσα από πολιτικές «που θα διαμορφώσουν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε ο πληθυσμός μας να γηράσκει σε καλή υγεία, παραμένοντας οικονομικά και κοινωνικά δραστήριος και παραγωγικός», όπως χαρακτηριστικά καταγράφει.

Σύμφωνα με τον κ. Κοτζαμάνη «θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την άμβλυνση των όποιων αρνητικών επιπτώσεων προκύψουν από την αύξηση της μέσης ηλικίας τόσο του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας όσο και των απασχολουμένων (ποσό μάλλον αν επιτευχθεί ο στόχος της αύξησης της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των 45-64 ετών). Ειδικότερα δε την επόμενη 15ετία θα πρέπει να ληφθούν εκτός των άλλων και μέτρα για την άμβλυνση των επιπτώσεων της γήρανσης των εργαζομένων σε επιλεγμένους καίριους για την ανάπτυξη τομείς (εκπαίδευση, υγεία, δημόσια διοίκηση)».

Ο κ. Κοτζαμάνης υπογραμμίζει την αναγκαιότητα εθνικού σχεδιασμού: «Οι έχοντες την ευθύνη σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων σε πλήθος πεδίων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο δεν είναι δυνατόν να παραμένουν θεατές των δημογραφικών μας εξελίξεων και να μην έχουν μια σαφή εικόνα των επερχόμενων αλλαγών και των επιπτώσεων τους (αν η γνώση αναδεικνύει προβλήματα, η αγνοία δεν μπορεί να τα λύσει). Οφείλουν αφενός μεν να θεωρήσουν ως δεδομένες κάποιες μη αναστρέψιμες τις αμέσως επόμενες δεκαετίες τάσεις, να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις τους και να τις λάβουν υπόψη, αφετέρου δε, να λάβουν μέτρα, τα οποία, εκτός των άλλων, θα στοχεύουν και στην προοδευτική αλλαγή των δημογραφικών δεικτών και της ηλικιακής δομής του πληθυσμού μας».

#Tags

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου