ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Για μια Αριστερά που θα εκφράζει τις σημερινές απαιτήσεις

για-μια-αριστερά-που-θα-εκφράζει-τις-ση-693877

Η αναγκαιότητα να επανατοποθετηθεί και να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της

Του Μάκη Γ. Μπαλλή, Βουλευτή Μαγνησίας/ΣΥΡΙΖΑ

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Φράνσις Φουκουγιάμα κυκλοφορούσε το διάσημο βιβλίο του «Το τέλος της Ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος», ο ίδιος πίστευε ότι οι ιστορικές εξελίξεις δικαιώνουν την άποψή του. Πίστευε ότι η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989 είχε ως άμεση ιδεολογική συνέπεια την κατάρρευση της παραδοσιακής αντιπαράθεσης αριστεράς-δεξιάς, κεφαλαίου-εργασίας, σοσιαλισμού-φιλελευθερισμού. Ουσιαστικά, ο Φουκουγιάμα έσπευσε να αντικαταστήσει την Μαρξιστική οικονομική νομοτέλεια με μία νέα, ότι ο φιλελευθερισμός ήταν πλέον ο αδιαμφισβήτητος νικητής σε όλα τα πεδία και ως εκ τούτου εξέλιπε ο λόγος των κυρίαρχων συγκρούσεων. Γρήγορα διαψεύστηκε, καθώς οι επόμενες δεκαετίες χαρακτηρίστηκαν από πλήθος συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων. Από εμφύλιους πολέμους, μέχρι έξαρση τρομοκρατικών επιθέσεων, αλλά και από το τσουνάμι εξελίξεων που τροφοδότησε η οικονομική κρίση δείχνοντας το αδιέξοδο του φιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου.

Η Αριστερά δόμησε τη σκέψη της, την ανάλυσή της και την πρακτική της στη νομοτέλεια που αναφέρει ο Μαρξ στο Κομουνιστικό Μανιφέστο, ότι «η πτώση της αστικής τάξης και η νίκη του προλεταριάτου είναι εξίσου αναπόφευκτες». Δυστυχώς, ούτε αυτή η νομοτέλεια έχει επιβεβαιωθεί. Ο 20ος αιώνας ξεκίνησε με την κομμουνιστική επανάσταση και τελείωσε με το τέλος της επανάστασης, καταστρέφοντας αυτήν την πίστη.

Εκ των πραγμάτων η Αριστερά πρέπει να επανεξετάσει αρκετά από όσα επί δεκαετίες δόμησαν τις βασικές αρχές της. Να δώσει ένα νέο, σύγχρονο νόημα στις θεωρητικές της επεξεργασίες.

Από τη φύση της η Αριστερά, δεν μπορεί παρά να εννοεί την κίνηση της Ιστορίας, την εξέλιξη, όχι ως μία από τα πριν ορισμένη διαδικασία, αλλά ως μία διαδικασία που περιλαμβάνει νίκες και ήττες, προχώρημα και οπισθοχώρηση, σιγουριά αλλά και ερωτήματα αβεβαιότητας. Αναζήτηση και πολλές φορές νέους δρόμους. Για τη μετατροπή της παρουσιαζόμενης φυσικής αναγκαιότητας σε κίνηση προς την ελευθερία του ανθρώπου. Χωρίς την υποταγή αυτής διαδικασίας και αυτής της σχέσης του ανθρώπου με την ιστορική εξέλιξη, σε αναλύσεις περί διαλεκτικής των συνθηκών που σκοπό έχουν να αιτιολογήσουν παραμορφώσεις της αριστερής σκέψης και πρακτικής.

Υπό αυτό το πρίσμα, η Αριστερά δεν θα πρέπει να αποδέχεται τίποτα ως προδεδομένο, ότι τα πάντα είναι υποχρεωμένα να ακολουθήσουν μία πορεία που προκαθορίζεται από τη συνεχή και νομοτελειακή συνάφεια όλων των φαινομένων. Η διαλεκτική προσέγγιση της εξέλιξης, οφείλει να αφήνει χώρο για το τυχαίο και πολύ περισσότερο για το ρόλο του ίδιου του ανθρώπου, ως υποκειμένου της Ιστορίας.

Είναι μάλλον ορατή η ανάγκη να διαμορφωθεί ένας νέος τρόπος σκέψης, ανάλυσης και δράσης της Αριστεράς. Η ανάγκη, να διαμορφωθεί μια νέα Αριστερά, με νέες απαντήσεις στα νέα προβλήματα. Αν αυτό θα οδηγήσει και σε έναν καλύτερο κόσμο, σήμερα ή αργότερα, δεν το ξέρουμε. Θα ήταν μία ακόμη νομοτέλεια κάτι τέτοιο. Μπορεί να το καταφέρει, μπορεί όχι. Το ενδιαφέρον είναι, σε κάθε περίπτωση, ότι είναι σε εξέλιξη μία αναζήτηση, ένας διάλογος, ένας προβληματισμός προς αυτή την κατεύθυνση, που τροφοδοτείται από την ανάλυση της σημερινής, όπως έχει διαμορφωθεί, πραγματικότητας, από τις αποκτημένες εμπειρίες, από την αγωνία η Αριστερά να διαμορφώσει τους δικούς της όρους, όρους περισσότερης κοινωνικής δικαιοσύνης, στις εξελίξεις.

Κάτι τέτοιο προϋποθέτει πολλές αλλαγές.

Από τα μέσα του 20ου αιώνα και μέχρι τώρα, ξέραμε ότι είχαμε το κόμμα-πρωτοπορία, με τις δομές του, το οργανωτικό του μοντέλο, ως επίκεντρο της πολιτικής θεωρίας και της πολιτικής δράσης και από την άλλη την κοινωνία, τους εργάτες, τους αγρότες, τα καταπιεσμένα από τον καπιταλισμό κοινωνικά στρώματα που έπρεπε να ακολουθούν την πρωτοπορία.

Από τα τέλη του 20ου αιώνα και κυρίως από τις αρχές του νέου αιώνα, αυτό το μοντέλο δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει.

Ο ίδιος ο καπιταλισμός έχει αλλάξει. Τα κοινωνικά προτάγματα έχουν αλλάξει. Το μοντέλο της καθημερινότητας έχει αλλάξει. Η σχέση κόμματος και κοινωνίας έχει αλλάξει. Η σύνθεση της εργατικής τάξης έχει αλλάξει. Σε πολλές περιπτώσεις, πλέον, το κόμμα της Αριστεράς προκύπτει ως μετεξέλιξη και αποτέλεσμα των ίδιων των κοινωνικών κινημάτων. Νέα κόμματα της Αριστεράς, με άλλα πρότυπα οργάνωσης, ως συλλογικότητες που έχουν μια πιο ρευστή οργανωτική σχέση όχι μόνο με τα μέλη τους αλλά και με την κοινωνία και τα κινήματά της.

Στην «κλασική» αντιπαράθεση «κεφαλαίου-εργασίας» έχουν προστεθεί οι διαφορές, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μεταξύ κλάδων και τάξεων που δεν ακολουθούν την κλασική Μαρξιστική ανάλυση. Οι συγκρούσεις μεταξύ εργαζομένων και ανέργων, μεταξύ επιχειρηματιών και επαγγελματιών, μισθολογικών «ρετιρέ» με χαμηλόμισθους, εργαζομένων στο δημόσιο με ιδιωτικούς υπαλλήλους, για παράδειγμα. Αλλά και οι εντάσεις που τροφοδοτούνται από εθνοτικές, φυλετικές ή και πολιτιστικές διαφορές. Με πιο απλά λόγια, δεν είναι πλέον μόνο η σχέση με τα μέσα παραγωγής που καθορίζει τις διαφορές και τις συγκρούσεις. Η πολιτική διαίρεση της κοινωνίας, με τις διαφορετικές κάθε φορά συγκλίσεις τάξεων και κλάδων, έχει διαφορετικές αφετηρίες. Είναι οι συνθήκες που κάθε φορά καθορίζουν ποιος είναι ο αντίπαλος.

Η Αριστερά και μαζί της όσοι πίστεψαν και πιστεύουν σε αυτήν, μέχρι σήμερα μεγάλωσε και κινήθηκε με βάση δύο δεδομένα. Τον υπαρκτό σοσιαλισμό από την μια και από την άλλη το καθεστώς του καπιταλισμού στη Δύση. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν υπάρχει πλέον. Όμως και ο δυτικός καπιταλισμός έχει αλλάξει μορφή, έχει γίνει πιο επιθετικός, δημιούργησε τις απάνθρωπες θεωρίες του νεοφιλελευθερισμού, είναι πιο αυταρχικός στις μορφές διακυβέρνησης.

Από την πλευρά της η Αριστερά, σε όλη την Ευρώπη, πέρασε από διάφορα στάδια προσαρμογής τα τελευταία χρόνια, κυρίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης η Αριστερά εξαφανίσθηκε, στη δυτική Ευρώπη αλλού ενσωματώθηκε, όπως στην Ιταλία όπου το ΙΚΚ μπήκε στο Δημοκρατικό Κόμμα και αλλού συρρικνώθηκε, όπως στην Ισπανία, στη Γαλλία και αλλού. Η Αριστερά δεν έχασε μόνο τη δύναμή της, αλλά και τα εργαλεία ανάλυσης της πραγματικότητας του κόσμου. Την ίδια στιγμή, η Σοσιαλδημοκρατία έπαψε να είναι αυτό που ήταν παραδοσιακά στην Ευρώπη, αλλά και αλλού, στρεφόμενη σταδιακά προς τον Φιλελευθερισμό και τις απόψεις και πρακτικές πιο συντηρητικών κομμάτων ή ρευμάτων.

Εκ των πραγμάτων επομένως, μπαίνει για την Αριστερά η αναγκαιότητα να επανατοποθετηθεί και να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της στις νέες συνθήκες και στο νέο περιβάλλον.

Τα νέα κεφάλαια της οικολογίας, της διαφθοράς, του πολιτισμού, των νέων κοινωνικών διαστρωματώσεων, των νέων εργασιακών σχέσεων, της παγκοσμιοποιημένα ελεγχόμενης οικονομίας, των νέων μορφών ανισοτήτων που προκαλεί η συσσώρευση πλούτου, ακόμη και τα αναφερόμενα ως «εθνικά ζητήματα», όπως αποδείχθηκε από τη συζήτηση μετά τη συμφωνία των Πρεσπών, είναι αναγκαστικά σημεία που οφείλει να παρακολουθήσει και να απαντήσει η σημερινή Αριστερά.

Υπάρχουν σήμερα σημεία θεωρητικής ή πρακτικής προσέγγισης τέτοιων ζητημάτων από χώρους και κινήματα που ανήκουν στον ευρύτερο αριστερό χώρο. Πρέπει να συστηματοποιηθούν να γίνουν θεωρία, να γίνουν ανάλυση και να μετουσιωθούν σε πράξη. Γιατί η Αριστερά αποκτά νόημα όταν από τη θεωρία περνά στην πράξη, στην υλοποίηση του σχεδίου της, στην εφαρμογή του προγράμματός της και σε κυβερνητικό επίπεδο.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου