Με αφορμή τη σημερινή παγκόσμια ημέρα φυματίωσης ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ παρουσιάζει τεκμήρια, που υπογραμμίζουν το τεράστιο έργο του γιατρού Καραμάνη
Αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής ιστορίας είναι το πρώτο ορεινό σανατόριο της Ελλάδας, που δημιουργήθηκε στα Χάνια και συγκέντρωσε πλήθος προσωπικοτήτων, που άφησαν εποχή. Το δημιούργημα ζωής και ψυχής του αείμνηστου γιατρού Γεώργιου Καραμάνη, που έγραψε ιστορία και δημιουργήθηκε το 1909, «ζωντανεύει» με αφορμή τη σημερινή παγκόσμια μέρα φυματίωσης.
Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Με οδηγό την έκδοση των Γενικών Αρχείων του Κράτους Μαγνησίας και της Πνευμονολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας «Το πρώτο ορεινό σανατόριο – Ενας αιώνας, πολλές ζωές», ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ επιχειρεί ένα οδοιπορικό με λόγο και συναίσθημα στο βουβό, σήμερα, κτίριο, που «φιλοξένησε» κάποτε δεκάδες ανθρώπινες ιστορίες, ζωές, ανάσες, που γέμιζαν κάθε γωνιά του χώρου.
Με αφετηρία την εξαιρετική έκδοση που συνυπογράφουν ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γουργουλιάνης, διευθυντής της Πνευμονολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας και η Αννίτα Πρασσά, προϊσταμένη των ΓΑΚ Μαγνησίας και το σπάνιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που περιέχει, επιχειρούμε μια «κατάδυση» σε ανθρώπινες ιστορίες κι αφηγήσεις ψυχής, που καταγράφονται σε επιστολές ασθενών, εργαζομένων αλλά και επισκεπτών του σανατορίου.
Η Ντορέττα Μέντα –Τζάφου αφηγείται για τον Καραμάνη και τη ζωή στο σανατόριο του Πηλίου. «Δεν υπάρχουν Καραμάνηδες σήμερα. Τι να πρωτοθυμηθώ; Ητανε κάτι ξεχωριστό. Ακόμη και το ντύσιμό του. Φορούσε μαύρο σκουφάκι και κελεμπία μαύρη. Αλλοτε ήτανε και άσπρο. Είχε και λίγα γένια. Ηταν ωραίος τύπος. Αρρώστησα το 41 και από τότε παραθέριζα σε διάφορα σανατόρια στην Σωτηρία, στην Πεντέλη. Στο Πήλιο πήγα το ’46 που πλήρωνε η Joint και βοήθησε τα παιδιά που γύρισαν από το στρατόπεδο και ήταν άρρωστα. Εκεί, αρκεί να έτρωγα λίγο καλύτερα και να ανέπνεα καθαρό αέρα. Η αγωγή που έκανα στο Πήλιο ήταν ξεκούραση, «κούρα», που έπρεπε να μένεις ακίνητη στο κρεβάτι ανάσκελα για μια – δύο φορές την ημέρα, μεγάλοι περίπατοι και στα χιόνια, και το καλό φαγητό, κρέας και κοτόπουλο που σερβιριζότανε με δίσκους στο δωμάτιο».
Η ίδια περιγράφει τον γιατρό Καραμάνη «ευγενική φυσιογνωμία» και υπογραμμίζει ότι «αν υπήρχαν λίγα άτομα σαν τον Καραμάνη στον τόπο μας, η Ελλάδα θα ήταν καλύτερη».
Παγκόσμια φήμη
Η φήμη του σανατορίου είχε ξεπεράσει τα ελληνικά σύνορα και νοσήλευε ασθενείς που προέρχονταν και από τα Βαλκάνια αλλά και την Μέση Ανατολή. Πολλοί δε ασθενείς οι οποίοι ήταν γνωστοί, νοσηλεύονταν με ψευδώνυμο.
Ο Ανδρέας Σπέρχις, που επισκέφτηκε το σανατόριο τον Αύγουστο του 1915 μεταφέρει σε χρονογράφημά του στην εφημερίδα «Το Εθνικόν Εγερτήριον Αθηνών» ενδιαφέρουσες εικόνες από την καθημερινότητα του σανατορίου: «Μα δεν μοιάζουν για άρρωστοι, με πρόσωπα που θα ζήλευαν πολλοί γεροί των πόλεών μας, χαρωποί κυττάν με παιγνίδια και ρεμβασμούς να περάσουν τη θλιβερή θητεία που τους επέβαλλε η άδικη μοίρα. Μας υποδέχονται με χαρά φυσική και στενάζουν στην ενθύμησι της ζωής των πόλεων που τόσο τη βαρυώνται τη στιγμή αυτή οι γέροι. Ο διευθυντής του Σανατορίου είναι ακούραστος άνθρωπος, ο καλλίτερός μας φθισίατρος αν όχι ο μοναδικός μας, δίνει ζωή σε 40 ασθενείς τη στιγμή αυτή. Οι περισσότεροι τραυματίαι ένδοξοι των δύο μας πολέμων νοσηλεύονται δαπάναις της λαοφιλούς μας Βασιλίσσης. Δύο του ωραίου φύλου συμπαθείς αντιπρόσωποι δίνουν τη γλυκειά νότα στην ερημιά του βουνού. Διαβάζουν όλοι τες εφημερίδες των με λαχτάρα. Φυσική ζωή με άφθονο φαγοπότι, με ανέκδοτα των ηρωϊκών μας πολέμων, με μανδολίνα και κιθάρες, ανατριχίλαις και ρεμβασμούς περνούνε οι μέρες».
Ευχαριστίες στον γιατρό
Ο γιατρός Καραμάνης αφιέρωσε την ζωή του, μέχρι και την τελευταία ικμάδα των δυνάμεών του στο σανατόριο, που αποτέλεσε το επίκεντρο της ζωής του. Πλήθος ευχαριστηρίων επιστολών είχε δεχθεί από ασθενείς αλλά και επιστήμονες για την πατρική αγάπη με την οποία περιέβαλλε τους πάντες.
«Σεβαστέ μου γιατρέ με την βοήθειαν του Κυρίου και την αγάπην σας, επανήλθον οι φιλοξενούμενοί σας. Τι λέγω; Τα παιδιά σας, γιατί μόνον πατρική αγάπη μπορούσε να προσφέρει παρομοίαν φιλοξενίαν εις όλους μας. Να σας ευχαριστήσω εκ μέρους όλων μας δεν φτάνει. Σας εκφράζω εκ μέρους όλων μας την ευγνωμοσύνην μας. Δι΄εμέ παράδειγμα αγάπης σεις, ευχηθήτε εις τον κύριον των δυνάμεων να σας μοιάσω και η ζωή η υπόλοιπος όση θέληση εκείνος να είναι, να γίνη ζωή αγάπης, «ότι η αγάπη καλύψει πλήθος αμαρτιών»» αναφέρεται σε επιστολή του 1952 που συνυπογράφουν οι συντάκτες Μίμης – Μαρία.
Δωρεάν νοσηλεία άπορης φυματικής
Σε επιστολή του γιατρού Καραμάνη προς το Ελληνοαμερικανικό Επιμορφωτικό Ινστιτούτο – παράρτημα Λαρίσης, υπογραμμίζεται ότι εξαντλήθηκαν οι δυνατότητες δωρεάν νοσηλείας άπορης φυματικής.
«Το σανατόριόν μας, ευθύς ως έλαβεν γνώσιν της ότι τραγικής περιπτώσεως της προστατευομένης σας, έσπευσε δια τηλεγραφήματος και τηλεφωνήματος (μεταμεσονυκτίως), να προβή εις εκδήλωσιν της αλληλεγγύης του της χριστιανικής προς εν πάσχον μέλος της κοινωνίας μας. Εδηλώσαμεν τότε, σαφώς, ότι αι οικονομικαί δυνάμεις μας δεν μας επέτρεπον της μέχρι πλήρους ιάσεως νοσηλείαν της απόρου (έργον της επισήμου κρατικής αντιλήψεως) αλλά μόνον μέχρι της τελεσφορήσεως των ενεργειών των τοπικών σας αρχών προς εισαγωγήν της εις κρατικόν σανατόριον. Καίτοι όμως τρίμηνον παρήλθεν μέχρις ώρας ουδείς ενδιαφέρθη να ερωτήση το σανατόριον αν η άπορος φυματική – περί ης εγένετο τόσος λόγος – ευρίσκεται σήμερον εν ζωή ή απέθανε», αναφέρεται στην επιστολή.
Υπήρξε έργο ζωής
Στον Βόλο βρήκε τον γιατρό Καραμάνη η τεσσαρακοστή επέτειος του σανατορίου, το οποίο είχε υποστεί καταστροφές και λεηλασίας. Στην επιστολή που απευθύνει στην πρώην σύζυγό του Αννα στα 1949 γράφει: «Τότε, που το σανατόριο την ημέρα εκείνη άνοιγε τας πύλας του και εδέχετο τον πρώτο ασθενή, η καρδιά μου πλημμύριζε από χαρά και αγαλλίασι. Σήμερα, που το σανατόριο βρίσκεται ρημαγμένο, εγκαταλελειμμένο και έρημο, η καρδιά μου είναι γεμάτη από λύπη και η ψυχή μου από θλίψι, γιατί η σημερινή μέρα με βρίσκει διωγμένο από κει και πρόσφυγα εδώ. Τα σαραντάχρονα αυτά δεν ηυδόκησεν ο κύριος να με αξιώση να τα γιορτάσω».
Η επαναλειτουργία του σανατορίου δεν αποδείχθηκε εύκολη υπόθεση και τα χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τον θάνατό του, τον Ιούνιο του 1964 ήταν εξαιρετικά δύσκολα.
Τα συναισθήματα του γιατρού Καραμάνη αποτυπώνονται σε επιστολή του 1954 που απευθύνεται στον τότε διοικητή του ΙΚΑ. «Ηναλώσαμεν όλον τον βίον μας εις την υπηρεσίαν του πάσχοντος μέρους της κοινωνίας μας. Ιδρύσαμεν το πρώτον σανατόριον εν Ελλάδι και εδώσαμεν τας πρώτας συστηματικάς επιστημονικάς μάχας κατά της φυματιώσεως εις την χώραν μας. Επί ήμισυ αιώνος αγωνιζόμεθα από των επάλξεων τούτων. Το σανατόριόν μας, το οποίον τόσα προσέφερε εις το κράτος, όταν δεν υπήρχον τα σημερινά σανατόρια, και εις την κοινωνίαν γενικότερα, αφού διήλθε δια πυρός και σιδήρου εκ των τελευταίων δοκιμασιών, υφίσταται σήμερον δεινήν δοκιμασίαν, και θα ήτο ήτο λυπηρόν επί κυβερνήσεως Ελληνικού συναγερμού (του Παπάγου), να κλείση τας πύλας του, τερματίζον ούτω αδόξως μιαν σταδιοδρομίαν λαμπράν».
Το σανατόριο για τον γιατρό Καραμάνη ήταν όνειρο ζωής, με τον ίδιο να σημειώνει «φαιμόμενο σπάνιο στον τόπο αυτό, να τερματίζεις τον βίο με το ίδιο όνειρο που είχες στην αφετηρία».
Το πρώτο ορεινό σανατόριο – Ενας αγώνας, πολλές ζωές
Στις 240 σελίδες του βιβλίου «Το πρώτο ορεινό σανατόριο. Ενας αγώνας, πολλές ζωές», παρουσιάζεται η πορεία του πρώτου Σανατορίου που άρχισε να λειτουργεί στο Πήλιο το 1908. Περιγράφεται η ακμή του και η καταστροφή του στον πόλεμο, η ανασυγκρότηση του οι επικοινωνίες του ιδρυτή του γιατρού Καραμάνη με άλλα σανατόρια της Ελλάδας και του εξωτερικού αλλά και με ασθενείς και συγγενείς τους.
Το σανατόριο δοκιμάστηκε ιδιαίτερα στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφύλιου, αλλά άντεξε. Στη διετία 1946-1947, χάρη στη συμφωνία με την εβραϊκή φιλανθρωπική οργάνωση της Αμερικής JOINT, παρείχε νοσηλεία σε Εβραίους φυματικούς που είχαν γλυτώσει από το Ολοκαύτωμα και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επαναλειτούργησε το 1951 χάρη στη συμφωνία με το ΙΚΑ, αλλά με απίστευτες δυσκολίες και εμπόδια: διαφορετικές συνθήκες, φοβερή γραφειοκρατία, μεροληψία ΙΚΑ. Ο θάνατος του γιατρού το 1964 τον βρήκε καταχρεωμένο. Η προσφορά του όμως ήταν μεγάλη.
Για τις υπηρεσίες του, το 1933, βραβεύθηκε από τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, το 1939 τιμήθηκε από το «Σωτηρία» και το 1940 παρασημοφορήθηκε με τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος
