Για την άλλη, τη λιγότερο γνωστή, δημιουργική πλευρά του Βολιώτη λαϊκού ζωγράφου Νίκου Χριστόπουλου, εκείνη δηλαδή του λαϊκού ποιητή – στιχοπλόκου, έχουμε κάνει λόγο και σε παλιότερα σημειώματά μας. Ο ασπούδαχτος δημιουργός μάς άφησε περισσότερα από 60 στιχουργήματα, ολιγόστιχα έως αρκετά εκτενή, ποικίλου περιεχομένου. Ιστορικά, θαλασσινά – αλιευτικά, ευχετικά, επαινετικά, βιοεργογραφικά και χιουμοριστικά ακόμη. Ολα τους εντάσσονται στο είδος της ανεπιτήδευτης λαϊκής ποίησης – στιχουργίας, ως έργα ενός ερασιτέχνη, ολιγογράμματου ποιητάρη. Ενα σημαντικό μέρος των ποιημάτων αυτών αποτελούν τα ευχετικά – επαινετικά που απευθύνονταν σε γνωστά πρόσωπα (φιλικά, συγγενικά κ.ά.) του συνθέτη τους. Από αυτή την κατηγορία τα περισσότερα εμπεριέχουν πρωτοχρονιάτικες ευχές. Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζουμε από τη θέση ετούτη ποιήματα του Χριστόπουλου με ευχές για τον καινούργιο χρόνο. Τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς του 2018 δημοσιεύσαμε πέντε τέτοια στιχουργήματα, ενώ παλιότερα στις 25/12/2009 άλλη μία ενότητα, που είχε ως αποδέκτη τον φίλο του ζωγράφου, τον γνωστό ποιητή Γεώργιο Δροσίνη και τα παιδιά του. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, τα ευχετήρια πρωτοχρονιάτικα στιχουργήματα (όπως και πολλά άλλα) έχουν γραφεί κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όπως καταδεικνύεται από τις χρονολογίες που υπάρχουν σε ορισμένα από αυτά (1910, 1911, 1916). Εξάλλου γραμμένα με πένα και μελάνι, διακρίνεται η γραφή τους από άλλα μεταγενέστερα που έχουν γραφεί με μολύβι ή στιλό. Ο Ν. Χριστόπουλος έγραφε τα συγκεκριμένα στιχουργήματα για αγαπητά του πρόσωπα προς τα οποία έτρεφε εκτίμηση και συμπάθεια, αισθήματα οπωσδήποτε ειλικρινή και προφανώς αμοιβαία. Σε κάποια δε, που απευθύνονται σε γυναίκες, ίσως να διακρίνεται και μια λανθάνουσα ερωτική διάθεση. Πιθανόν να τα απάγγελνε σε εορταστικές συνάξεις κι ευωχίες της παρέας του ή ακόμη να τα απέστειλε μαζί με ευχετήριες κάρτες ή αυτόνομα ως έμμετρες επιστολές, κρατώντας βέβαια αντίγραφο. Τα περισσότερα αναφέρονται επώνυμα στους αποδέκτες τους, ενώ σε άλλα δεν μας γνωστοποιείται το όνομα του παραλήπτη, αλλά συνήθως πληροφορούμαστε κάποια ιδιότητά του.
Τα ευχετικά – επαινετικά στιχουργήματα του Χριστόπουλου οπωσδήποτε είναι επηρεασμένα από ανάλογα ποιήματα που είχε υπόψη του ο ίδιος μέσα από λαϊκές ανθολογίες, περιοδικά, ημερολόγια κ.λπ. Για αυτό και συναντούμε συχνά τις ίδιες επαναλαμβανόμενες στερεότυπες ευχετικές εκφράσεις ή σε παραλλαγές τους πάντοτε μεγαλόστομες και πομπώδεις, όπως άλλωστε συνηθιζόταν τότε στη συγκεκριμένη θεματολογία της έμμετρης δημιουργίας. Δεν απουσιάζουν επίσης λέξεις και φράσεις της καθαρεύουσας και άλλα λόγια δάνεια, καθώς ο ζωγράφος ίσως χρησιμοποιούσε ακόμη και αυτούσιους στίχους άλλων ανάλογων ποιημάτων, αυτούς που τον εντυπωσίαζαν περισσότερο ή διασκεύαζε κάποιους ώστε να ταιριάζουν στη δική του, κάθε φορά, περίπτωση, πέρα από την αμιγώς προσωπική του έμπνευση. Ως προς τη μορφή είναι γραμμένα στον «κλασικό» στίχο της λαϊκής ποίησης, τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με ζευγαρωτή, μάλλον προσεγμένη, ομοιοκαταληξία.
Θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια ορισμένα ποιήματα του Χριστόπουλου με πρωτοχρονιάτικες ευχές, ακολουθώντας το πνεύμα των ημερών. Η ανάγνωσή τους γίνεται ευχάριστα, με τον στρωτό λόγο του ποιητή, το πλούσιο ευχολόγιο, τους πομπώδεις επαίνους, αλλά και τη χιουμοριστική, κάποιες φορές, διάθεσή του. Τηρούμε την ορθογραφία των πρωτοτύπων.
Α’
Σε κάποιον φίλο του, προφανώς επίδοξο αλιέα, απευθύνει ο Χριστόπουλος το παρακάτω ποίημα με ευχές για τον νέο χρόνο, μαζί με κάποια σχετική κάρτα. Η χιουμοριστική διάθεση του στιχοπλόκου είναι εμφανής όταν αναφέρεται σε αποτυχημένες αλιευτικές επιδόσεις στο τέλος του ευχετηρίου ποιήματος:
«Από τα φίλα τις καρδιάς και τις ψιχίς επίσις
χρόνους πολούς κε ευτιχίς σου εύχομε να ζίσις.
Στο νέον έτος ευχομε ιγία κε ευτιχία
κε νάχις πάντα ανθιρά τα νιάτα σου τα θεία.
Κε πάλι ξαναεύχομε χρόνια πολά να ζίσις
κι ένα κορίτσι όμορφο σε θέλο ν’ αποχτίσις.
Μαν θέλις βίο μοναχό να ζίσις στι σπιλιά
τότε κι εγό ιποχορό κε δε μιλό μιλιά.
Μαν πάλι γίνις αλιεύς τι γγάρτα να κιτάξις
κε εργαλία στερεά αρχίνισε να φτιάξις.
Γιατί κι αυτός ο αλιεύς ψαρέβι στο ποτάμι
με πρότο ψάρι που πιασε ευθραύσθι το καλάμι.
Κε το καλάμι βάσταγε ακόμα το σπαζμένο
κε το ψαράκι κίταζε που ίταν κρεμαζμένο».
Β’
Οι πρωτοχρονιάτικες ευχές, στο επόμενο στιχούργημα, προορίζονται σε φιλική οικογένεια του δημιουργού, καθώς απευθύνονται προς όλα σχεδόν τα μέλη της (γονείς, παιδιά). Στο τελευταίο τετράστιχο γίνεται λόγος για κάποια παρεξήγηση που υπέβοσκε μεταξύ αποστολέα – αποδεκτών, προϊόν διαβολέων και το ποίημα στόχευε, με την έκφραση των ειλικρινών αισθημάτων, στην επίλυσή της:
«Έτι πολλά κε ευτιχι στο νέον έτος πάλι
υγία πλούτι κε χαρά εις τα χρισά σας κάλι.
Πρότον στο γέρο, στι γριά πούν του σπιτιού ι στίλι
χρόνια πολλά τους εύχομε γιατί νκαλί μου φίλι.
Κε δεύτερο στ’ αγαπιτά κε ορέα σου πεδάκια
στέλνο γαρίφαλα χρισά κε ορέα λουλουδάκια.
Κε πάλι ξαναεύχομε στο νέο χρόνο τούτο
να δόσι ο ύψιστος Θεός δουλιά πολί κε πλούτο.
Κε ολοψίχος εύχομε στον νέον τούτο χρόνον
να σας πρικίσι ο Θεός κε βασιλέος θρόνον.
Έτσι λιπόν σας εύχομε υγία κε ευτιχία
γιατί νε λίγος ο κερός που θάχουμε φιλία.
Γιατί του Κώστα τα μιαλά κε τον εχθρόν τα λόγια
θα μας πλιγόσουν εθαρό με ασιμένια βόλια».
Γ’
Χρονολογημένο και προς ονομαζόμενο αποδέκτη είναι το τρίτο σημερινό στιχούργημα. Ο λαϊκός ποιητής εύχεται για την Πρωτοχρονιά του 1911 σε κάποιον Δραγόση ή Δρογόση – είναι κάπως δυσανάγνωστο το επώνυμο – αγνώστων λοιπών στοιχείων, αφού το όνομά του δεν μνημονεύεται σε κάποιο άλλο χειρόγραφο, ούτε υπάρχει σχετική προφορική μαρτυρία:
‘’Σίμερα πάλι με χαρά θα γλικοτραγουδίσο
κε δίο φίλους τις καρδιάς να τους ευχαριστίσο.
Το νέον έτος εύχομε αγαπιτέ Δραγόσι(;)
ιγία πλούτι κε χαρά στα χέρια σου να δόσι.
Κε να σου δόσι ο Θεός δόξες, τιμάς μεγάλας
να σε φονάζι ο λαός ιδού ο Μαθουσάλας.
Είσε χαρά τις λεβεντιάς, χαρά της κινονίας
είσε ι μάνα του καλού ψιχί τις ευτιχίας.
Αυτά λιπόν ευχόμεθα κε η χρονιά ετούτι
σαν ποτάμι να τρέχουνε στο σπίτι σας τα πλούτι».
Δ’
Στα 1910 και 1911 συναντούμε τα περισσότερα χρονολογημένα ποιήματα με πρωτοχρονιάτικες ευχές. Ενα από αυτά είναι και τούτο που γράφηκε για τον επιστήθιο φίλο του ποιητή – ζωγράφου και της οικογενείας του, Γιάννη Παπαρήγα, πρόσωπο που αναφέρεται και σε άλλο ανάλογο στιχούργημα, όπως και σε ιστορίες των απομνημονευμάτων του Χριστόπουλου, την περίοδο 1900 – 1910:
«1911. Στον Παπαρήγα.
Χρόνια πολλά σου εύχομε αγαπιτέ μου Γιάνη
κι ο νέος χρόνος άρχοντα μεγάλον να σε κάνι.
Να έχις πάντα τι χαρά, χαρά κε ευθιμία
κε μόνον με το γέλοτα να έχις γνοριμία.
Να έχις όλα ανθιρά κε τι χρονιά ετούτι
σα ποτάμι νε τρέχουνε στο σπίτι σας τα πλούτι.
Κε πάλι ξαναεύχομε να ζίσις χρόνια χίλια
κε λάβε για ενθίμιση λαγούς με πετραχίλια».
Ε’
Ο Ν. Χριστόπουλος δεν απόκτησε δική του οικογένεια. Εμεινε ανύπαντρος, γιατί σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες υπήρξε ένας εκ πεποιθήσεως εργένης που είχε κάνει συνειδητή επιλογή. Ανεξάρτητα από αυτή την απόφαση ζωής, παρέμενε λάτρης του γυναικείου φύλου και στα χρόνια της νεότητάς του είχε κι αυτός τις σχετικές περιπέτειες – όπως φαίνεται στις γραπτές αναμνήσεις του και σε ορισμένα ποιήματα – και βέβαια θα είχε συνάψει κάποιες ερωτικές σχέσεις. Για του λόγου το αληθές, το επόμενο ποίημα απευθύνεται σε κάποια Κούλα, την ωραία της γειτονιάς. Εκτός από τις ευχές για τον καινούργιο χρόνο, ο ποιητής εξυμνεί τα ψυχικά κι εμφανισιακά χαρίσματά της με ενθουσιώδη τρόπο, αποκαλώντας τη στο τέλος «των Παγασών καμάρι»:
«Στην Κούλα.
Το νέον έτος με χαρά κι ιγία να περάστε.
Κι όσα αγαπά ι καρδούλα σας όλα να τ’ απολαύστε.
Εσί σε ι βασίλισα εδό στη γιτονιά μας.
Ίσε ι μόνι μας χαρά γλικιά παριγοριά μας.
Απόλες τις γιτόνισες που ίνε εδό πέρα.
Εσί σε ι βασίλισα κε ι ομορφοτέρα.
Ίσε στολίδι όμορφο εδό στα μέρι τούτα.
Σαν τράπεζα βασιλικιά που τιν στολίζουν φρούτα.
Λάμπι χαρά στα μάτια σου λάμπι κε στιν γκαρδιά σου.
Κε ακόμα λαμπερότερι λάμπι ι ομορφιά σου.
Κε ι πτοχί κε ι πλούσιι στο σπίτι σου σαν έλθουν.
Διό μέρες νάνε νιστικί χορτένουνε κε φεύγουν.
Στέλνο λιπόν τους ασπασμούς λευκό μαργαριτάρι.
Οσάν τα αστέρια του ουρανού τον Παγασόν καμάρι».
Στις πρωτοχρονιάτικες ευχές του Ν. Χριστόπουλου, που είναι διαχρονικές, ας προσθέσουμε και τις δικές μας για τον νέο χρόνο.
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
