Με θεσσαλικά τοπωνύμια και ονόματα δρόμοι του Πειραιά (Μέρος Α΄)

με-θεσσαλικά-τοπωνύμια-και-ονόματα-δρ-742848

Έπειτα από οχτώ χρόνια ξαναβρέθηκα στον Πειραιά, τον περασμένο Μάιο, με το τελευταίο προηγούμενο ταξίδι να χρονολογείται το καλοκαίρι του 2010, όταν είχα επισκεφθεί την Υπηρεσία Φάρων για την συγκέντρωση αρχειακού υλικού σχετικά με τους φάρους της Μαγνησίας. Η μάλλον όχι βραχύχρονη απουσία, σε συνδυασμό με τις σοβαρές αλλαγές της κυκλοφορίας στο κέντρο του Πειραιά – κυρίως λόγω των έργων του τραμ – επέφεραν αρχικά μια δυσχέρεια στις διαδρομές σε μέρη που άλλοτε υπήρξαν ιδιαίτερα γνώριμα και προσφιλή. Χρειάστηκε μια σύντομη περίοδος προσαρμογής στα νέα δεδομένα, όπως και η επαναφορά στη μνήμη των διαφόρων οδών, της αλληλουχίας τους, της διεύθυνσής τους και της διέλευσης τους από κάποια ζητούμενα σημεία. Ευτυχώς όλα διορθώθηκαν γρήγορα χάρη στις προηγούμενες πλούσιες εμπειρίες που προσωρινά είχαν καταλαγιάσει στα ενδότερα της θύμησης και επανήλθαν στο προσκήνιο αμέσως μετά τις πρώτες νέες επαφές.

***

Ετούτη η επανάκαμψη στον Πειραιά για κάποιες αναπόφευκτες υποχρεώσεις και η περιδιάβαση σε περιοχές όπως το κέντρο, το λιμάνι, το Πασαλιμάνι, η Καστέλα και η Πειραϊκή, αλλά και ενδότερα στην Κοκκινιά και τα Καμίνια, όπως και στους άλλους Δήμους της άλλοτε Νομαρχίας Πειραιά (Νίκαια, Κερατσίνι, Πέραμα) επανέφερε τις γνώριμες εικόνες άλλων εποχών – παρά τις όποιες αλλαγές. Και τούτο γιατί ακολούθησαν, ώς τον Ιούλιο, άλλες πέντε – έξι επισκέψεις στα ίδια μέρη, όπου διαρκώς ανασύρονταν μνήμες που ανάγονταν ακόμη και στα χρόνια της θητείας στο ναυτικό, την περίοδο 1982-΄84. Ανάμεσα λοιπόν σε αυτές τις θύμισες και σε συνδυασμό με την υπενθύμιση των διαφόρων οδών και την κυκλοφορία, ξεπήδησε και μια παλιότερη προσπάθεια διερεύνησης των ονοματοθεσιών των πειραιώτικων δρόμων με ιδιαίτερη στόχευση σε εκείνους που έφεραν ονόματα από τον Βόλο, τη Μαγνησία και τον ευρύτερο θεσσαλικό χώρο. Οι απαρχές αυτής της έρευνας ανάγονται μερικές δεκαετίες πρωτύτερα από την περίοδο του Ναυτικού, όταν διέμενα και κυκλοφορούσα στα εν λόγω μέρη και προέκυψε μια πρώτη διαπίστωση πως οι Θεσσαλικές ονοματοθεσίες δρόμων ήταν κάμποσες. Δεν μιλάμε βέβαια για κάποια συστηματική και γενικευμένη διερεύνηση, αλλά για μια πρώτη επισήμανση με καταγραφή των συγκεκριμένων οδών. Το θέμα επανήλθε αρκετές φορές για μια ολοκληρωμένη αναζήτηση – παρουσίαση, αλλά η ενασχόληση με άλλες έρευνες, επέφερε συνεχείς αναβολές, μεταφέροντας την πραγματοποίησή της εν ευθέτω χρόνω. Έτσι λοιπόν ετούτη η επανάκαμψη στα ίδια μέρη, μετά από κάμποσα χρόνια, θεωρήθηκε ευνοϊκή συγκυρία για να καταπιαστούμε με το ζήτημα των «θεσσαλικών» δρόμων στον Πειραιά και την ευρύτερη περιοχή του.

***

Πέρα από τις επιτόπιες επισημάνσεις αρκετών δρόμων ,για την πλήρη καταγραφή τους θα χρησιμοποιήσουμε και δύο σημαντικά βοηθήματα: α) «Οδωνυμικά του Πειραιά» των Μάρως Βουγιούκα και Βασίλη Μεγαρίδη, εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1996 και β) «Οδόραμα – Οδικός Χάρτης – Αθήνα – Πειραιάς – Προάστεια – Περίχωρα», εκδ. Θανάσης Παλαμιώτης, 2004. Τους περισσότερους δρόμους σε Πειραιά, Νίκαια, Ρέντη και κάπως στον Κορυδαλλό τους είχα επισημάνει κατά τις διελεύσεις από κει, κάτι που δεν ισχύει για Δραπετσώνα, Κερατσίνι και Πέραμα, όπου σχεδόν το σύνολο των «θεσσαλικών» οδών επισημαίνεται μόνο… βιβλιογραφικά. Να σημειώσουμε ότι και τα δύο βιβλία – βοηθήματα είναι εκδόσεις του 1996 και του 2004 αντίστοιχα, οπότε δεν θα περιέχουν κάποιες αλλαγές ονοματοθεσιών που ενδεχομένως να έχουν έως σήμερα συμβεί. Στην καταγραφή μας προηγείται ως κεντρικός ο Δήμος Πειραιά (αν έχει κάποιο δρόμο) και ακολουθούν αναλόγως οι υπόλοιποι κατ’ αλφαβητική σειρά. Τα οδωνύμια τα χωρίζουμε σε δύο ομάδες: τοπωνύμια – γεγονότα και πρόσωπα. Για τα ευρέως γνωστά ονόματα (Ρ. Φεραίος, Πήλιο, Όλυμπος κ.λπ.) δεν δίνουμε πληροφοριακά στοιχεία, επισημαίνοντας μόνο τη θέση του δρόμου. Αντίθετα για τα λιγότερο γνωστά ονόματα θα ακολουθεί σύντομη παροχή στοιχείων ώστε να γνωρίζουμε όλοι περί τίνος ή ποίου πρόκειται. Επίσης δεν επισημαίνονται οι αποφάσεις ονοματοθεσίας των Δημοτικών Συμβουλίων για τους καταγραφόμενους δρόμους, ούτε βέβαια γνωρίζουμε το σκεπτικό αυτών των αποφάσεων. Άλλωστε το ζητούμενο στο παρόν άρθρο μας είναι μόνο η συγκεντρωτική καταγραφή των δρόμων των Δήμων του Πειραιά με θεσσαλικά ονόματα και όχι μια βαθύτερη έρευνα με ποικίλες προσεγγίσεις και επισημάνσεις.

Α’ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

ΟΔΟΣ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ: Νίκαια: Στη Χαλκηδόνα, στα όρια με το Κερατσίνι (Αμφιάλη) παράλληλος της λεωφόρου Πέτρου Ράλλη. Προφανώς η ονομασία δόθηκε επειδή πρόκειται για ιστορική κωμόπολη και κυρίως πατρίδα του εθνεγέρτη Ρήγα Φεραίου.

– ΟΔΟΣ ΒΟΛΟΥ: α) Πειραιάς: Μικρή οδός στην παλιά Κοκκινιά στα όρια με τη Νίκαια β) Κερατσίνι: Μικρή οδός, μόλις σ’ ένα τετράγωνο ,κάθετος στη παραλιακή λεωφόρο Ακτή Ιωνίας, στο λιμάνι Κερατσινίου. γ) Πέραμα: Επίσης μικρό δρομάκι στο Νέο Ικόνιο σχετικά κοντά με τον ομώνυμο δρόμο στο Κερατσίνι.

ΟΔΟΣ ΕΛΑΣΣΩΝΟΣ: Στα «Οδωνυμικά του Πειραιά» δεν καταγράφεται δρόμος με αυτό το όνομα. Στο «Οδόραμα» όμως εντοπίζεται πολύ μικρή οδός στο Κερατσίνι, στην περιοχή Χαραυγή κοντά στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου, γι’ αυτό και την συμπεριλαμβάνουμε.

ΟΔΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ: Νίκαια: Δρόμος από το λόφο Δεξαμενής (Χαλκηδόνα) έως τα όρια με τον ΚορυδαλλόΠέραμα: Παράλληλος της κεντρικής Λεωφόρου Ειρήνης, προς τη δυτική άκρη του Περάματος.

– ΟΔΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ: Κορυδαλλός: Ψηλά στον Κορυδαλλό, στα όρια με την Αγία Βαρβάρα. Πέραμα: Μικρή αδιέξοδη οδός στο Νέο Ικόνιο, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.

ΟΔΟΣ ΚΙΣΣΑΒΟΥ: Κερατσίνι: Μικρή οδός περίπου στη διασταύρωση της Λεωφόρου Σχιστού με τη Λεωφόρο Γρ. Λαμπράκη κοντά στο εκεί αθλητικό κέντρο και την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων.

– ΟΔΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ: Κορυδαλλός: Μικρή οδός στα όρια με τη Νίκαια αριστερά από το 3ο νεκροταφείο.

ΟΔΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ: Πειραιάς: Νέο Φάληρο, μικρό δρομάκι κάθετο στις γραμμές του ηλεκτρικού και παράλληλο με την κεντρική οδό Γρ. Λαμπράκη που από την Πειραιώς οδηγεί στο Πασαλιμάνι. Οι οδοί Μαγνησίας σε Κερατσίνι και Νίκαια αναφέρονται στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας (Οδωνυμικά του Πειραιά, σελ. 321).

ΟΔΟΣ ΜΕΛΟΥΝΑΣ: Νίκαια: Νεάπολη, κοντά στα όρια με το Κερατσίνι, πρώτη παράλληλος στη Λεωφ. Γρ. Λαμπράκη. Πρόκειται για τοποθεσία στον Όλυμπο που αποτελεί πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία που βρίσκονταν στη μεθόριο του Ελληνικού κράτους του 1881. Είναι γνωστή τόσο από τον «ατυχή» πόλεμο του 1897, όταν ηττήθηκαν οι Ελληνικές Δυνάμεις και εισχώρησαν οι Τούρκοι στη Θεσσαλία, όσο και από τις πολεμικές επιχειρήσεις στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, όπου – αντίστροφα τώρα – ο Ελληνικός Στρατός διείσδυσε και από την συγκεκριμένη δίοδο στη Μακεδονία, προελαύνοντας νικηφόρα. Τα ιστορικά γεγονότα προσέδωσαν την ονοματοθεσία σε δρόμο με το, ίσως όχι ευρέως γνωστό, θεσσαλικό τοπωνύμιο.

ΟΔΟΣ ΟΛΥΜΠΟΥ: Πειραιάς: Μικρό δρομάκι περίπου παράλληλο με την Ακτή Ξαβερίου, πιο πάνω από αυτή, φθάνει ως την οδό Μαρίας Χατζηκυριάκου και περνά από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής. Δεν αναφέρεται στα «Οδωνυμικά του Πειραιά», καταγράφεται όμως στο «Οδόραμα». Κερατσίνι: Μικρή οδός κοντά στη Λεωφόρο Σχιστού και το εκεί αθλητικό κέντρο. Στην άλλη πλευρά του αθλητικού κέντρου βρίσκεται η οδός Κισσάβου που αναφέραμε πιο πάνω. Νίκαια: Πρώτη παράλληλος της Λεωφ. Π. Ράλλη, από την πλατεία Δαβάκη ως το Γενικό Νοσοκομείο Νίκαιας.

ΟΔΟΣ ΠΗΛΙΟΥ: Πειραιάς: Μικρή οδός στα Καμίνια, κοντά στη Λεωφόρο Πειραιώς, πίσω από την πλατεία Απόλλωνος. Κερατσίνι: Μικρός δρόμος αναπτύσσεται μόλις σε ένα τετράγωνο στα όρια με τη Δραπετσώνα, σχετικά κοντά στο νεκροταφείο Αναστάσεως.

ΟΔΟΣ ΠΗΝΕΙΟΥ: Κερατσίνι: Μικρή οδός στην περιοχή Κοκκινόβραχος από την εκκλησία του Άγιου Κοσμά ως την Λεωφόρο Γρ. Λαμπράκη. Δραπετσώνα: Μικρός δρόμος δίπλα στο εργοστάσιο τσιμέντων, κοντά στα όρια με το Κερατσίνι. Δεν αναφέρεται στα «Οδωνυμικά του Πειραιά», αλλά επισημαίνεται στο «Οδόραμα». Επίσης η ονοματοθεσία δεν διευκρινίζει αν πρόκειται για τον Θεσσαλικό ή τον Πελοποννησιακό συνώνυμο ποταμό και στα «Οδωνυμικά» μνημονεύονται και οι δύο: «Όνομα δύο Ελληνικών ποταμών..» Ίσως ,ο ζωοδότης του Θεσσαλικού κάμπου έχει κάποιο προβάδισμα λόγο του μήκους του που ξεπερνά τα 200 χιλιόμετρα και είναι ο τρίτος μεγαλύτερος στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τον έτερο Πηνειό της Ηλείας που μόλις φθάνει τα 77 χιλιόμετρα.

ΟΔΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ: Το Θεσσαλικό τοπωνύμιο με τις περισσότερες ονοματοθεσίες, καθώς επισημαίνονται δρόμοι σε πέντε συνολικά Δήμους. Με την ονομασία Σαραντάπορο υπάρχει χωριό και ποταμός στο βόρειο τμήμα της επαρχίας Ελασσόνας, στην οροσειρά των Καμβουνίων , αλλά κυρίως μνημονεύονται τα ομώνυμα στενά που αποτελούν μοναδικό πέρασμα στην περιοχή για την Μακεδονία. Βεβαίως η ονομασία οφείλεται στη σπουδαίας στρατηγικής σημασίας μάχη που διεξήχθη εκεί από τις 9 έως τις 12 Οκτωβρίου του 1912 κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και έληξε με νίκη των Ελληνικών Δυνάμεων που απώθησαν τους Τούρκους και εκπόρθησαν μια ισχυρότατη οχυρή θέση, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο για ακώλυτη προώθηση του στρατού στη Μακεδονία. Η εξαιρετικά φονική επιχείρηση στα στενά του Σαρανταπόρου, υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του πολέμου γι’ αυτό και οι αρκετές ονοματοθεσίες.

– Πειραιάς: Νέο Φάληρο: Δρόμος κάθετος από την Γρ. Λαμπράκη (που οδηγεί από την Πειραιώς στο Πασαλιμάνι) ώς την οδό Μαγνησίας που προαναφέραμε. Αγ. Ιωάννης Ρέντης: Οδός κάθετη στη Λεωφ. Θηβών στο ύψος του καπνεργοστασίου «Κεράνης». Κορυδαλλός: Μικρός δρόμος στον Άνω Κορυδαλλό κοντά στα λατομεία στο Σχιστό Κορυδαλλού. Νίκαια: Στη Νεάπολη, μικρός δρόμος κοντά στο τέλος του πολεοδομικού ιστού. Πέραμα: Αδιέξοδη οδός στο τέλος του πολεοδομικού ιστού προς το βουνό, προς τη δυτική άκρη του Περάματος, δίπλα στην εκκλησία της Παναγιάς Γιάτρισσας.

***

Όπως είδαμε τις περισσότερες ονομασίες στις οδούς της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά με θεσσαλικά τοπωνύμια διαθέτει το Σαραντάπορο, χάρη στην σπουδαίας σημασίας νικηφόρα μάχη που διεξήχθη εκεί, το 1912. Ακολουθούν ο Όλυμπος και ο Βόλος με τρεις οδούς, ενώ οι υπόλοιποι μνημονευόμενοι τόποι παρουσιάζονται με δύο ή μόλις μία οδό. Ο Όλυμπος, δίκαια, ως το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας προηγείται των υπόλοιπων γεωγραφικών ονομασιών και ο Βόλος πιθανόν να οφείλει τις σχετικές ονοματοθεσίες (παρότι πρόκειται για μικρούς δρόμους) στην Αργοναυτική Εκστρατεία και στη θέση του ως ένα από τα κεντρικότερα λιμάνια της χώρας.

Συνεχίζουμε στο β’ μέρος με τα ονόματα των προσώπων.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου