Της Ελενας Νταβλαμάνου, εκπαιδευτικού – συγγραφέα
Είναι πολύ συχνό να ακούμε γονείς να εκφράζουν τη δυσκολία τους να πουν «όχι», να θέσουν κανόνες και να επιβάλλουν απαγορεύσεις στα παιδιά τους. Αλλοι προσπαθούν να θέσουν κανόνες, αλλά ποτέ δεν τους τηρούν. Αυτό συμβαίνει είτε λόγω έλλειψης χρόνου, είτε γιατί δεν θέλουν να στεναχωρούν τα παιδιά, είτε γιατί έχουν ταυτίσει τα όρια με την αυταρχικότητα και την έκφραση θυμού. Ωστόσο, η αποτελεσματική πειθαρχία αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια των γονιών το οποίο έχει διδακτικό χαρακτήρα.
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι όταν οι γονείς θέτουν σταθερά όρια, τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και καλύτερη κοινωνική προσαρμογή. Τα όρια και οι κανόνες βοηθούν το παιδί να νιώθει ασφάλεια. Επομένως, η ύπαρξη ορίων και κανόνων βοηθά το παιδί να δομήσει την προσωπικότητα του και να γίνει μεγαλώνοντας ένα υπεύθυνο άτομο. Επίσης, το να θέτουν και να τηρούν κανόνες οι γονείς βοηθά τα παιδιά να κατανοούν τη συμπεριφορά τους και τις προσδοκίες τους. Ξέρουν τι να περιμένουν χωρίς να μπερδεύονται και μπορούν να γνωρίσουν τι επιτρέπεται και τι όχι.
Ανάμεσα στην αυταρχική τιμωρία και την ανεξέλεγκτη ανοχή, υπάρχει και μία εναλλακτική λύση που είναι η λεγόμενη «θετική πειθαρχία». Η πειθαρχία αυτή λαμβάνει υπόψη τη συναισθηματική ζωή του παιδιού (ή του εφήβου), την καθημερινότητά του, καθώς και τους στόχους και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στα διάφορα στάδια της ανάπτυξής του.
Ο συνδυασμός της θέσπισης ορίων και της θερμής ενθαρρυντικής στάσης απεικονίζεται στον λεγόμενο «δημοκρατικό γονέα». Το παιδί με τρυφερούς και Δημοκρατικούς γονείς μεγαλώνει και γαλουχείται σε ένα περιβάλλον αγάπης, έχει σωστά πρότυπα ταύτισης και μίμησης, λαμβάνει τις αναγκαίες εξηγήσεις για τις ενέργειες και τους κανόνες και έχει την ευκαιρία να μάθει πώς οι πράξεις του επηρεάζουν τους άλλους και τον εαυτό του.
Πολλές έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με καλή προσαρμογή έχουν συνήθως θερμούς, περιποιητικούς και υποστηρικτικούς γονείς, οι οποίοι ασκούν έλεγχο σε λογικά πλαίσια και ταυτόχρονα έχουν υψηλές προσδοκίες. Ο σταθερός έλεγχος σχετίζεται με την ανεξαρτησία του παιδιού υπό την προϋπόθεση ότι δεν περιορίζει τις ευκαιρίες του για πειραματισμό και αυθορμητισμό.
Εκπαιδεύοντας τους γονείς να επαινούν
Ο μόνος τρόπος για να εκδηλώσει ένα παιδί μία συγκεκριμένη συμπεριφορά είναι η ενίσχυσή της. Ένας κανόνας που δεν ενισχύεται δεν έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Κάποιοι γονείς δεν πιστεύουν ότι χρειάζεται να επαινούν τα παιδιά τους για την καθημερινή τους συμπεριφορά, ενώ άλλοι δεν γνωρίζουν πώς ή πότε να τα επαινούν και να τα ενθαρρύνουν. Ίσως και αυτοί να έχουν δεχθεί λίγους επαίνους από τους δικούς τους γονείς όταν ήταν παιδιά.
Στα πλαίσια της διαπαιδαγώγησης η τιμωρία και η πειθαρχία είναι έννοιες που πολλές φορές συγχέονται. Στην πραγματικότητα όμως, διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό.
Η πειθαρχία έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα και αφορά στην καθοδήγηση του παιδιού και στην εκμάθηση ασφαλών συμπεριφορών και αυτοελέγχου. Αντίθετα, η τιμωρία είναι απλώς μια σκληρή πράξη που επιδιώκει να συμμορφώσει το παιδί και να το καταστήσει υπάκουο. Η πειθαρχία είναι μια θετική, προληπτική διαδικασία που βοηθάει το παιδί να ελέγχει τη συμπεριφορά του, ώστε να μπορεί από μόνο του να κάνει επιλογές και να παίρνει αποφάσεις. Όμως, για να μπορέσουμε να θέσουμε τους δικούς μας κανόνες πειθαρχίας, αρχικά πρέπει να πλησιάσουμε το παιδί, να συνδεθούμε μαζί του, να το αγαπήσουμε και κυρίως να το κατανοήσουμε. Αυτοί είναι και οι κανόνες της θεωρίας του Positive Parenting, δηλαδή της Θετικής Καθοδήγησης.
Στο best seller του «Power of Positive Parenting: A Wonderful Way to Raise Children», ο διάσημος παιδαγωγός Glenn Latham μας δίνει 10 συμβουλές για να εφαρμόσουμε τη θετική καθοδήγηση, μια νέα και αποτελεσματική μέθοδος πειθαρχίας.
1. Η θετική καθοδήγηση έχει τη βάση της στη δημιουργία μιας στενής σχέσης με το παιδί. Η πιο αποτελεσματική στρατηγική πειθαρχίας είναι να νιώθει το παιδί δεμένο μαζί μας, να αισθάνεται τρυφερότητα και αγάπη για εμάς, έτσι ώστε να θέλει από μόνο του να μας ευχαριστήσει.
2. Αξιολογούμε το κατά πόσο οι «στρατηγικές πειθαρχίας» προκαλούν ρήγματα στη σχέση μας με το παιδί. Στόχος μας είναι να το καθοδηγήσουμε με αγάπη και όχι να το τιμωρήσουμε. Η τιμωρία έχει καταστροφικές συνέπειες για τη σχέση μας με το παιδί ενώ τροφοδοτεί την άσχημη συμπεριφορά από την πλευρά του παιδιού. Από την άλλη η θετική καθοδήγηση θέτει μεν όρια αλλά με τρόπο που δείχνει κατανόηση βοηθώντας το έτσι να βελτιώσει τη συμπεριφορά του και να μην παραμένει θυμωμένο μαζί μας.
3. Αλλάζουμε συμπεριφορές που μας αποξενώνουν από το παιδί.
Τα παιδιά συνήθως συμπεριφέρονται άσχημα όταν νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους ή όταν έχουν «απομακρυνθεί» από τους γονείς τους. Πρέπει να εστιάζουμε στα συναισθήματα που μπορεί να έχει το παιδί σε κάθε περίπτωση και να του μιλάμε γι’ αυτά, έχοντας ταυτόχρονα σωματική επαφή μαζί του.
4. Θέτουμε τα όρια με καλοσύνη.
Είναι πολύ δύσκολη η επιβολή κανόνων βλέποντας ταυτόχρονα τα πράγματα μέσα από τα μάτια των παιδιών. Δεν είναι όμως ακατόρθωτη! Όταν τα παιδιά αισθάνονται ότι οι άλλοι τα καταλαβαίνουν, είναι πιο εύκολο για αυτά να αποδεχτούν κάποιους κανόνες.
5. Αν τεθεί ζήτημα σωματικού κινδύνου, παρεμβαίνουμε άμεσα για να θέσουμε όρια, δείχνοντας ταυτόχρονα κατανόηση.
Για παράδειγμα μπορούμε να πούμε: «Ο κανόνας είναι ότι δεν χτυπάμε, ακόμα και αν έχεις νευριάσει τόσο πολύ επειδή σε κοροϊδεύει. Ας καθίσουμε να το συζητήσουμε».
6. Η ανυπακοή είναι συνήθως αποτέλεσμα προβλημάτων στη σχέση μας με τα παιδιά.
Αν το παιδί δεν αποδέχεται τους κανόνες που έχουμε θέσει σημαίνει πως η σχέση μας δεν είναι αρκετά δυνατή για να το καθοδηγήσουμε. Πρέπει να σκεφτούμε τρόπους με τους οποίους θα ενδυναμώσουμε τη σχέση μας. Αντιθέτως αν προκαλέσουμε μια διαμάχη θα καταφέρουμε να κάνουμε πιο βαθιά τη ρήξη.
7. Αποφεύγουμε να το στέλνουμε τιμωρία στο δωμάτιό του.
Η τιμωρία στο δωμάτιο ή σε οποιονδήποτε χώρο απομόνωσης θυμίζει περισσότερο εξορία. Το παιδί μέσα από αυτό νιώθει απομονωμένο και ταπεινωμένο, συναισθήματα δηλαδή που περισσότερο διαβρώνουν παρά ενισχύουν τη σχέση μας με το παιδί.
8. Αποφεύγουμε τη στρατηγική των επιπτώσεων.
Η στρατηγική των επιπτώσεων μπορεί να δώσει λανθασμένα μαθήματα αν εμείς είμαστε αυτοί που δημιουργούμε τις επιπτώσεις και δεν έρχονται ως φυσικό επακόλουθο των πράξεων των παιδιών. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν πολλά για τις επιπτώσεις των πράξεων τους, αλλά θα πρέπει να το μάθουν από μόνα τους. Αν ξεχάσουν να πάρουν το φαγητό τους στο σχολείο, ναι θα πεινάσουν. Αλλά θα φταίνε μόνο εκείνα!
9. Αυτό που σκεφτόμαστε και νιώθουμε είναι πιο σημαντικό από την όποια αντίδραση του παιδιού.
Τα παιδιά συνήθως κάνουν αυτό που θέλουν οι γονείς, αν οι τελευταίοι το ζητήσουν με αγάπη. Αν είμαστε περισσότερο θετικοί παρά αρνητικοί, τα παιδιά θα ανταποκριθούν αναλόγως στη γενναιοδωρία μας.
10. Μέσα από τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το παιδί, θα μάθει και εκείνο να αντιμετωπίζει τον εαυτό του.
Αν είμαστε σκληροί μαζί του θα αντιμετωπίζει και εκείνο με σκληρότητα τον εαυτό του. Αν το αντιμετωπίζουμε με αγάπη και θέτουμε ξεκάθαρα όρια τότε με τον ίδιο τρόπο θα θέτει και εκείνο όρια στον εαυτό του.
Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να θυμόμαστε ότι η πειθαρχία δεν είναι τιμωρία. Είναι δυο έννοιες που συχνά τις συγχέουμε, ωστόσο διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Η κυριότερη διαφορά θετικής πειθαρχίας και τιμωρίας είναι ότι η πρώτη εκπαιδεύει, καθοδηγεί και ενθαρρύνει το παιδί να κατανοεί. Αντιθέτως, η τιμωρία ντροπιάζει, φοβίζει και ταπεινώνει και κανένας γονιός δεν επιθυμεί να μεγαλώνει ένα φοβισμένο παιδί.
