Πληθώρα αρχαιολογικών θέσεων στη Μαγνησία δεν έχει αποκαλύψει ακόμη την ταυτότητά της
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η νοερή περιήγηση σε αρχαίες πόλεις της Μαγνησίας που καλύπτονται από μυστήριο, καθώς δεν έχουν αποκαλύψει ακόμα την ταυτότητά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εμβληματικά αρχαία πόλη που βρίσκεται στο λόφο της Γορίτσας με θέα στον Παγασητικό.
Αφορμή και αφετηρία για την νοερή περιήγηση του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ στις μυστηριώδεις αρχαίες πόλεις της Μαγνησίας, θέμα που μας έχει απασχολήσει και κατά το παρελθόν, αποτέλεσε η αρχαία πόλη που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής. Το εκκλησάκι – σημείο αναφοράς που παρέμεινε κλειστό στην εορτή της Ζωοδόχου Πηγής, για πρώτη φορά στα χρονικά λόγω της πανδημίας, με τον λόφο που άλλοτε συγκέντρωνε πλήθος κόσμου, να παραμένει βουβός, αποτέλεσαν το έναυσμα για μια ακόμη νοερή περιήγηση στον χώρο και τον χρόνο.
Το όνομα της αρχαίας πόλης, που είναι κτισμένη σε στρατηγική θέση, παραμένει άγνωστο χιλιάδες χρόνια, παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς έχει προταθεί από διάφορους ερευνητές η ταύτισή της με την αρχαία Νήλεια, τη Δημητριάδα, την αρχαία Ιωλκό, ακόμη και την αρχαία Μεθώνη. Πληθώρα συζητήσεων και ερωτημάτων έχει προκαλέσει το σχήμα της αρχαίας πόλης, που θυμίζει ανεστραμμένο Ε και σύμφωνα με τις απόψεις που εξέφρασαν μελετητές των μυστηρίων του σύμπαντος, συνδυάζοντας την εικόνα που παρουσιάζει η κάτοψη της πόλης, ακόμη και με… άλλους γαλαξίες.
Η μυστηριώδης αρχαία πόλη του 4ου αι. π.Χ. που αποκαλύφθηκε στον λόφο της Γορίτσας, ακριβώς απέναντι από την αρχαία Δημητριάδα, έχει προταθεί από το 1924, από το Στέλιν, να ταυτιστεί με το αρχαίο Ορμίνιο, το οποίο τοποθετείται από το Στράβωνα στο μυχό του Παγασητικού Κόλπου, σε απόσταση 27 σταδίων από την αρχαία Δημητριάδα. Σύμφωνα με την άποψη του Στέλιν, η πόλη του Ορμινίου που χτίστηκε στον λόφο της Γορίτσας αποτελούσε μια δίδυμη οχύρωση για την ασφάλεια της Δημητριάδας.
Ο λόφος βρίσκεται στον μυχό του Παγασητικού Κόλπου και το βόρειο άκρο του ενώνεται με τον κύριο όγκο του Πηλίου. Η στρατηγική θέση του εξασφάλιζε τον πλήρη έλεγχο του θαλάσσιου χώρου εμπρός του και την εποπτεία της πεδιάδας του Βόλου στα δυτικά και των πεδιάδων της Αγριάς και των Λεχωνίων στα ανατολικά.
Θέση κλειδί
Η στρατηγική θέση του λόφου που επόπτευε την περιοχή ήταν ο λόγος ίδρυσης της μυστηριώδους αρχαίας πόλης, στην συγκεκριμένη θέση, πιθανότατα όταν ο Φίλιππος ο Β’ οχύρωνε στρατηγικές θέσεις στη Μαγνησία.
Αργότερα (316 – 298 π.Χ.) η πόλη ενισχύθηκε οχυρωματικά από τον Κάσσανδρο και κατοικήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα. Οταν το 294 π.Χ. κτίστηκε από τον Δημήτριο Πολιορκητή η αρχαία Δημητριάδα, η πόλη της Γορίτσας συνοικίστηκε σταδιακά έως το 250π.Χ. στην πόλη της Δημητριάδας και ο λόφος δεν κατοικήθηκε ξανά.
Η πόλη είναι κτισμένη στις ΝΑ κορυφές του λόφου σε έκταση 400 περίπου στρεμμάτων. Είναι σχεδιασμένη με βάση ένα συμπαγή πολεοδομικό ιστό και είναι οργανωμένη σε οικοδομικά τετράγωνα, σύμφωνα με το σοφό ιπποδάμειο σύστημα.
Κάθετοι και οριζόντιοι δρόμοι, που απέχουν μεταξύ τους 32μ. και έχουν πλάτος 4,5 μέτρων ορίζουν 4 τύπους οικοδομικών τετραγώνων. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι στην πόλη υπήρχαν 400 – 500 σπίτια, και ο πληθυσμός απαρτίζονταν από 3.000 – 3.500 κατοίκους.
Τα σπίτια ήταν συνήθως τετράγωνα, στην βόρεια πλευρά τους αναπτύσσονταν τα δωμάτια και στα νότια η αυλή, ενώ ανάμεσα από τα οικοδομικά τετράγωνα υπήρχαν ανοιχτοί χώροι – πλατείες.
Εντυπωσιακή οχύρωση
Μεταξύ των ευρημάτων που έφερε στο φως η αρχαιολογική έρευνα, εντοπίζονται η αρχαία αγορά, τμήμα του συστήματος ύδρευσης και αποχέτευσης και αρχιτεκτονικά λείψανα που συνθέτουν την εικόνα μιας πόλης με στρατηγική θέση και σημασία.
Απόδειξη των προαναφερθέντων, είναι το γεγονός ότι το οχυρωματικό – αμυντικό σύστημα της είναι ιδιαίτερα προσεγμένο και κατασκευάσθηκε σε μία οικοδομική φάση με ενιαίο σχέδιο. Το τείχος έχει συνολικό μήκος 2.800 μέτρα και ενισχύεται από 33 πύργους.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι το οχυρωματικό έργο του Προμαχώνα στο βορειότερο σημείο της οχύρωσης που σώζεται σε ύψος 3 μέτρων. Αποτελείται από δύο πύργους σε σχήμα U που ενώνονται με διπλό τοιχοπέτασμα.
Τμήμα της οχύρωσης αποτελεί και η ακρόπολη της πόλης στο ψηλότερο σημείο του λόφου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής. Το οχυρωμένο πλάτωμα της ακρόπολης έχει μήκος 135 μέτρα και πλάτος 80 μέτρα. Η πύλη της αρχαίας ακρόπολης εντοπίζεται στο σημείο όπου σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος διακόπτει την συνέχεια του τείχους. Εκτός των τειχών της αρχαίας πόλης εντοπίστηκαν τμήματα του δυτικού και ανατολικού νεκροταφείου της. Η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής πάνω στην αρχαία ακρόπολη είναι χτισμένη στη θέση παλαιότερου χριστιανικού ναού του 18 ου αιώνα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη αρχαίου ιερού στην ίδια θέση.
Παραμένουν άγνωστες
Πολλές αρχαίες πόλεις παραμένουν άγνωστες μέχρι σήμερα, είτε διότι δεν έχουν ερευνηθεί, είτε διότι δεν έχουν βρεθεί στοιχεία που να οδηγούν στην εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με την ταυτότητά τους.
Κοντά στη λίμνη Βοιβηίδα, κοντά στη θέση Πέτρα, συγκεκριμένα, έχει προταθεί ότι βρίσκονταν η θέση του αρχαίου Αρμενίου, πόλης της Πελασγιώτιδος, που παραμένει άγνωστη μέχρι σήμερα.
Η Λακέρεια και η Αμυρος ήταν αρχαίες πόλεις κτισμένες σε γειτονικά ομώνυμα υψώματα κοντά στο βόρειο άκρο της λίμνης Βοιβηίδας. Η ακριβής τους θέση δεν έχει ταυτιστεί μέχρι σήμερα, ενώ η θέση της Λακέρειας έχει προταθεί να ταυτιστεί με τη θέση «Παλιόκαστρο» δυτικά της Δέστανης.
Η αρχαία Κασθαναία έχει προταθεί να ταυτιστεί, χωρίς όμως να έχουν γίνει ανασκαφές, με την οχυρωμένη ακρόπολη που βρίσκεται σ’ ένα χαμηλό βραχώδη λόφο που βρίσκεται κοντά στην παραθαλάσσια θέση Αγιος Ιωάννης στο Αιγαίο. Η θέση αυτή βρίσκεται βορειοανατολικά του Κεραμιδίου, στο ΒΑ άκρο της Μαγνησίας, στα όρια μεταξύ Πηλίου και Μαυροβουνίου.
Η αρχαία Μεθώνη έχει προταθεί να ταυτιστεί με τα ερείπια που βρέθηκαν στο ύψωμα Νεβεστίκι στα Ανω Λεχώνια, όπου ένα αρχαϊκό τείχος περιβάλλει τη βάση του λόφου.
Η θέση της αρχαίας Κορόπης, έχει ταυτιστεί με τα αποσπασματικά ερείπια που βρέθηκαν στην περιοχή της Μπούφας, χωρίς, ωστόσο να έχουν πραγματοποιηθεί συστηματικές ανασκαφές μέχρι σήμερα.
Η αρχαία πόλη Κορακαί παραμένει επί της ουσίας άγνωστη, καθώς αναζητήθηκε κοντά στα Καλά Νερά, ενώ δεν αποκλείεται το όνομά της να αποτελεί παράφραση του ονόματος της αρχαίας Κορόπης.
Η θέση της αρχαίας πόλης Ολιζών έχει προταθεί να τοποθετηθεί στη θέση Παλιόκαστρο, νότια της Μηλίνας, ενώ το νησάκι του Αλατά έχει προταθεί ως η θέση όπου βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι Ισαι, σύμφωνα με την κ. Αδρύμη.
Αγνωστη παραμένει η αρχαία Θαυμακία, ενώ για την ταύτισή της έχουν προταθεί αρκετές θέσεις κοντά στη θέση Πλατανιάς ή και βορειότερα.
Νοερή περιήγηση
Αμέτρητες είναι οι αρχαιολογικές θέσεις που έχουν εντοπιστεί σε όλο το εύρος της Μαγνησίας, χερσαίας και νησιωτικής, και συνθέτουν μια συναρπαστική διαδρομή.
Στη θέση Κόττες, των Τρικέρων, για παράδειγμα, υπάρχουν ευρήματα που χρονολογούνται από την προϊστορική περίοδο έως και τα βυζαντινά χρόνια. Ελληνιστικοί και ρωμαϊκοί τάφοι έχουν ερευνηθεί στη θέση Χωματόκαστρο, όπου υπάρχει τμήμα ενός πλίνθινου ρωμαϊκού τείχους. Η θέση έχει προταθεί να ταυτιστεί με την πόλη Μύραι.
Η θέση της αρχαίας πόλης Κικύνηθος βρισκόταν, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς, στο νησί των Τρικέρων, στο δίαυλο Παγασητικού και Ευβοϊκού Κόλπου και απέχει μόλις ένα ναυτικό μίλι από το τελευταίο άκρο του Πηλίου. Ομως, η ακριβής θέση δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα.
Η αρχαία πόλη Μύραι, που σύμφωνα με το Σκύλακα, βρίσκεται στα βόρεια της Μαγνησίας, δεν έχει ταυτιστεί μέχρι σήμερα, ενώ έχουν προταθεί διάφορες πιθανές θέσεις κατά καιρούς, στις εκβολές του Πηνειού και το σημερινό Τσάγεζι, αλλά και νοτιότερα, όπως η θέση της Θεοτόκου.
Αγνωστη παραμένει, τέλος, η θέση της αρχαίας μαγνητικής πόλης Αφέται, ενώ για την ταύτισή της έχει προταθεί η θέση στον Αλογόπορο και στο Μικρό του Πλατανιά.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, εξάλλου, σύμπλεγμα αρχαίων οχυρώσεων στη νοτιοδυτική πλευρά του Δήμου Αλμυρού, που εκτείνεται σε μεγάλη ακτίνα στους πρόποδες και στις πλαγιές της Οθρυος.
Πρόκειται για τις θέσεις Κάστρο ή Φυλάκη, Τσουρνάτη/Τσουρνάτι, Μόρια/Μώρηα ή Μόριες/Μώρηες, Γριντιά, Νεοχωράκι, Καστράκι ή Κάστρο στο Καρατσάνταλι, η θέση νότια του Καρατσάνταλι, η θέση Αγιος Νικόλαος ή Μπακλαλί, το χωριό Κωφοί, το Κάστρο της Βρύναινας, η θέση Καστράκι Αη-Γιάννη, η θέση Καστράκι ή Καστρούλι στον λόφο της νέας μονής Κάτω Ξενιάς κ.ά, που προσθέτουν σημαντικές πληροφορίες στο παζλ της αρχαιολογικής προσέγγισης του μακρινού παρελθόντος
