Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου, Ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Για τη ληστεία και τη ληστοκρατία στη Ελλάδα από τα μέσα του 19ου αι. έως τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο έχουν γραφεί αρκετές μελέτες και έρευνες και έχει περάσει ως θέμα στη νεοελληνική λογοτεχνία και την παραλογοτεχνία, καθώς και στη δημοτική μας ποίηση. Είναι ένα κεφάλαιο της νεοελληνικής ζωής πολύπτυχο και πολυδιάστατο, γι΄ αυτό και πολύ ενδιαφέρον.
Αυτό τον καιρό έφτασε στα χέρια μου ένα χρονικό (θα το ονόμαζα) για τη ληστεία και τα πλοκάμια της στο χώρο των Ιωαννίνων και, κυρίως, κατά τον μεσοπόλεμο. Είναι το βιβλίο με τίτλο ΡΕΝΤΖΑΙΟΙ: «Οι βασιλείς της Ηπείρου» του Νίκου Πάνου, Β΄ έκδοση, Φιλιππιάδα σελ. 432 (μεγάλου μεγέθους).Ο συγγραφέας του βιβλίου, δεν έχει βέβαια να επιδείξει σπουδές και ιδιαίτερη ενασχόληση με τα Γράμματα, το ομολογεί άλλωστε στον πρόλογό του, ωστόσο του άρεσε το διάβασμα και σημειώνει « από τα πρώτα βιβλία που διάβασα ήταν ο Κόμης Μοντεχρήστος, η Γέφυρα των Στεναγμών, και ακολούθησαν βιβλία των Λουντέμη και Καζαντζάκη ».Και συνεχίζει : «Οι ιστορίες της περιοχής μου πάντα με ‘τραβούσαν’. Μία από αυτές, που μου διηγούνταν ο παππούς μου Νικόλας και οι άλλοι σεβάσμιοι γέροντες, με συνεπήρε πιο πολύ από όλες. Ποτέ δεν πίστευα ότι την ιστορία αυτή που μου έλεγαν για τους Ρεντζαίους, θα την έκανα βιβλίο που κρατά τα χέρια σου σεβαστέ μου αναγνώστη ». Πρόκειται δηλαδή για μια ξεχωριστή περίπτωση, που φανερώνει στο βάθος της ότι τα όνειρα που πλάθονται σε νεαρή ηλικία μπορεί να βγουν και αληθινά. Ο Νίκος Πάνου(Ανώγι Πρέβεζας, γεν.1952) εργάζεται ως οδηγός στο ΚΤΕΛ Πρέβεζας.
Η ιστορία ξεκινάει το 1909 με τη δολοφονία του Κώστα Ρέντζου από ζωοκλέφτες. Αργότερα τα παιδιά του, Γιάννης και Θύμιος, ανακαλύπτουν τους δολοφόνους και τους τιμωρούν με θάνατο. Φοβούμενοι αντίποινα βγαίνουν στο «κλαρί», γίνονται ληστές. «Από δω και πέρα, αρχίζει να διαφαίνεται γι΄αυτούς μια πορεία από τη φτώχεια και την αφάνεια του χωριού, στα πλούτη και τη διασημότητα στην πόλη των Γιαννίνων. Πολιτικοί, Αρχές και εύποροι της πόλης επενδύουν πάνω στους τολμηρούς και αδίστακτους Ρεντζαίους. Φυσικά για τα δικά τους συμφέροντα. Τους οδηγούν στα σαλόνια τους και τέλος στην καταστροφή και τον θάνατο».
Με αφορμή, επίσης, το πρόσφατο μυθιστόρημα του Σταύρου Κηρύκου «Άλγος και όνειδος», είχα γράψει για τη ληστεία που επικρατούσε τον περασμένο αιώνα στην Αττική, Εύβοια, Στερεά Ελλάδα κι έφθανε ώς τη Θεσσαλία. Το βιβλίο για τους Ρεντζαίους μάς ταξιδεύει στην Πρέβεζα, Άρτα, Γιάννενα, Ήπειρο, Αλβανία, Ρουμανία… Είναι η περίοδος που ακολουθεί μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου (1912) και η ληστρική τους δράση φτάνει ώς το 1930 (5 Μαρτίου), οπότε και τους εκτέλεσαν. Είχαν σπείρει τον φόβο και τον τρόμο ως στυγεροί ληστές και φονιάδες, αφού είχαν πολλούς απαγάγει για λύτρα και πλέον των 80 φονεύσει. Το 1924 , για να απαλλαγεί η Ελλάδα από τις ληστοσυμμορίες, εκδόθηκε από την Κυβέρνηση Διάταγμα που έλεγε « Όποιος ληστής σκοτώσει το σύντροφό του παίρνει αμνηστία», γεγονός που έγινε αφορμή να αλληλοσκοτωθούν και να εξαφανιστεί σχεδόν η ληστοκρατία. Έτσι οι Ρεντζαίοι αφού σκότωσαν τους συντρόφους τους πήραν αμνηστία και εγκαταστάθηκαν στα Γιάννενα, νόμιμοι πλέον πολίτες. Υπηρετούν στη Χωροφυλακή και σχετίζονται με υψηλά πρόσωπα, ιδιαίτερα με τους πολιτικούς, τους οποίους βοηθούσαν στις εκλογές απειλώντας τους χωρικούς. «Οσα μαύρα βρεθούν στην κάλπη, τόσα σπίτια θα κάψουμε», έλεγαν , σπέρνοντας τον τρόμο.
Αυτοί οργάνωσαν και εκτέλεσαν την περίφημη Ληστεία της Πέτρας, κοντά στην Πρέβεζα, τη μεγαλύτερη ως τότε ληστεία που αφορούσε χρηματαποστολή της Εθνικής Τράπεζας των Ιωαννίνων. Το ποσό των χρημάτων ήταν 15.000.000 δρχ., τοποθετημένα μέσα σε βαλίτσες. Στην αποστολή συμμετείχαν ο οδηγός του αυτοκινήτου, ο Διευθυντής του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Ιωαννίνων, ο υποταμίας, ο εισπράκτορας, ο υπάλληλος ανταλλαγής , καθώς και φρουρά Χωροφυλακής. Από την επίθεση των ληστών (13 Ιουνίου 1926) σκοτώθηκαν 6 άτομα και τραυματίστηκαν δύο. Θρήνος μεγάλος στην πόλη των Ιωαννίνων. Επικήρυξαν τους ληστές με 2.000.000 δρχ. και άρχισε ένας ανηλεής πόλεμος εναντίον των ληστοσυμμοριών, μέχρις ότου οδηγηθούν οι Αρχές στους πρωταίτιους Ρεντζαίους, που εντωμεταξύ είχαν διαφύγει στο Βουκουρέστι κι αργότερα στη Βάρνα. Τους εντόπισαν, τους συνέλαβαν και τους μετέφεραν στην Ελλάδα, όπου καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν 5 Απριλίου 1930. Γι΄αυτή τη ληστεία η λαϊκή μούσα τραγουδάει:
Είν΄το κακό που έγινε,στις Πρέβεζας την Πέτρα
σκοτώσανε εννεά ψυχές και τον σοφέρι δέκα.
Τα δυο ανήμερα θηριά οι αδελφοί Ρεντζαίοι.
Από καιρό σχεδιάζανε στις Πέτρας το καρτέρι…
Το βιβλίο του Νίκου Πάνου «ΡΕΝΤΖΑΙΟΙ- οι βασιλείς της Ηπείρου» δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά μια πραγματικότητα οδυνηρή των γεγονότων μιας άλλης Ελλάδας, δοσμένη με εντυπωσιακή αφηγηματική απλότητα και βασισμένη σε αρχειακό υλικό από τον τύπο της εποχής και κυρίως από την πολύκροτη δίκη, πρακτικά, αγορεύσεις, μαρτυρικές καταθέσεις , μαρτυρίες γερόντων, πλούσιο φωτογραφικό υλικό κ.ά. Είναι αφήγημα με δράση, περιπέτεια, εκτελέσεις, αποκεφαλισμούς, προδοσίες, αστυνομικό κυνηγητό, συλλήψεις, δίκες και καταδίκες. Το κεφάλαιο της ληστείας και ληστοκρατίας στην Ελλάδα παρουσιάζει πολλές όψεις και προσφέρει υλικό για στοχασμό σχετικά με τους «λαϊκούς ήρωες» και τους «δονκιχότες» της κοινωνικής δικαιοσύνης. Με το βιβλίο αυτό, επιπλέον, ο συγγραφέας βοηθάει τον σύγχρονο αναγνώστη να κατανοήσει το πολύπλοκο θέμα των διασυνδέσεων μεταξύ των παραγόντων της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου. Η ιστορία των Ρεντζαίων έχει αρχή, μέση και τέλος. Διδακτική και για το σήμερα!
