Της Ράνιας Γάτου
Α. Εισαγωγή
Η ευνοιοκρατία και η αναξιοκρατία, ως γνωστόν, είναι διαχρονικώς χαρακτηριστικά μιας κρατικής κοινωνίας που δεν προοδεύει, αλλά εκφυλίζεται. Το αντίθετο συμβαίνει με την αξιοκρατία και την καταπολέμηση της ευνοιοκρατίας και της διαφθοράς.
Στην Ελλάδα, από την απελευθέρωσή της μέχρι σήμερα, όσοι ομιλούν για την αξιοκρατία συνήθως την εννοούν ότι αφορά μόνον αυτούς και τα παιδιά τους και όχι τους άλλους. Αλλά ίσως δεν γνωρίζουν το αρχαίο κινέζικο γνωμικό «Ο πλούτος δεν ξεπερνά τις τρεις γενεές». Τούτο σημαίνει ότι ο η ευνοιοκρατία ή ο νεποτισμός των ανθρώπων της ελίτ, δηλαδή των εκάστοτε κατεχόντων πλούτο ή γραφειοκρατικές θέσεις, συχνά αντικαθίσταται από ανθρώπους που βρίσκονται σε κατώτερη θέση στην κοινωνική ιεραρχία. Έτσι παύει η αυταπάτη των γονέων και των πολιτικών προστατών τους που βλέπουν στενόμυαλα τον προορισμό της εξουσίας και του πλούτου για τα παιδιά τους ή τους πολιτικούς τους φίλους αντίστοιχα.
Β. Η έννοια της αξιοκρατίας
Αξιοκρατία είναι η πολιτική φιλοσοφία, η οποία υποστηρίζει ότι οι πολιτικές ή διοικητικές θέσεις, ή τα οικονομικά αγαθά, πρέπει να αποκτώνται με βάση την αξία και όχι με επίκτητα κριτήρια. Οι υποστηρικτές της αξιοκρατίας μπορούν να συζητούν το περιεχόμενο της αξίας, αλλά συμφωνούν ότι αυτή πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό κριτήριο κατά την αξιολόγηση. Το περιεχόμενο της αξίας μπορεί να περιλαμβάνει την αντικειμενική αξιολόγηση του δείκτη ευφυϊας, των τίτλων εκπαίδευσης, της καλλιέργειας ταλέντων, της ανάπτυξης εγγενών ιδιοτήτων χαρακτήρα. Επίκτητα κριτήρια, τα οποία απορρίπτουν οι υποστηρικτές της αξιοκρατίας, είναι η φυλή, το φύλο, ο πλούτος, η κοινωνική θέση της οικογένειας, οι κοινωνικές σχέσεις, περιλαμβανομένων των φιλικών και ερωτικών, και άλλα παρόμοια.
Γ. Η ιστορία της αξιοκρατίας
Συνηθίζουν οι φιλόλογοι στην Ελλάδα σε δοκίμια για τους μαθητές που αφορούν την αξιοκρατία, να αναφέρονται σε ρήσεις αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, όπως του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ή ρητόρων, όπως του Ισοκράτη. Αυτές όμως οι αντιλήψεις τους αφορούσαν μια έννοια αξιοκρατίας που αναφερόταν περιοριστικά στους ελεύθερους πολίτες και όχι στους ανθρώπους εν γένει, λόγω του δουλοκτητικού συστήματος εκείνης της ιστορικής περιόδου.
Η σημερινή ανοιχτή έννοια της αξιοκρατίας προέρχεται από τη διδασκαλία του φιλόσοφου Κομφουκίου, ο οποίος, τον 6ο αιώνα π.Χ., δίδαξε ότι εκείνοι που έχουν θέσεις διοικητικές, πρέπει να τις καταλαμβάνουν όχι κληρονομικά, αλλά λόγω της αξίας τους, η οποία θα έπρεπε να αποδεικνύεται με κρατικές εξετάσεις που έδιναν πρόσβαση στη δημόσια διοίκηση μόνο σε εκείνους που τις περνούσαν με επιτυχία. Ακολουθώντας τη διδασκαλία του Κομφουκίου η τεράστια σε έκταση και πληθυσμό Αυτοκρατορία της Κίνας καθιέρωσε το ανοιχτό σύστημα της αξιοκρατίας από τον 2ο αιώνα π.Χ. για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη διακυβέρνησή της. Οι διοικητικές θέσεις δεν περιορίζονταν στην κινέζικη αριστοκρατία και η εκπαίδευση έγινε το κλειδί για την κοινωνική κινητικότητα. Και άλλες κομφουκιανικές κοινωνίες εφάρμοσαν την ανοιχτή αξιοκρατία.
Η ανοιχτή αξιοκρατία διαδόθηκε από την Κίνα στη Βρετανική Αυτοκρατορία και ειδικότερα στη Βρετανική Ινδία και τις εν γένει βρετανικές αποικίες από τον 17ο αιώνα μ.Χ. και στη Μητροπολιτική Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες μόλις από τον 19ο αιώνα μ.Χ. Οι διαφωτιστές επηρεάστηκαν από τη διδασκαλία του Κομφουκίου, για να πολεμήσουν την αναξιοκρατία του Παλαιού Μοναρχικού Καθεστώτος, το οποίο συντηρούσε ο Χριστιανικός Κλήρος. Με το Νόμο του 1883 για τη Μεταρρύθμιση της Δημόσιας Υπηρεσίας στις ΗΠΑ ορίστηκε ότι οι διοικητικές θέσεις θα καταλαμβάνονται με βάση την αξία, μέσω ανταγωνιστικών εξετάσεων και όχι λόγω των δεσμών με πολιτικούς ή διοικητικούς παράγοντες ή με πολιτικά κόμματα.
Στην Ελλάδα ένα διάτρητο τυπικό σύστημα αξιοκρατίας εισήχθη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στις αρχές του 20ου αιώνα. Έτσι έπαυσαν να απολύονται από την εκάστοτε νέα κυβέρνηση οι δημόσιοι υπάλληλοι που είχαν διοριστεί από την εκάστοτε απερχόμενη κυβέρνηση, φαινόμενο από το οποίο έλαβε το όνομά της η Πλατεία Κλαυθμώνος (= Κλάματος) στην Αθήνα.
Δ. Τα αιτήματα της αξιοκρατίας και της καταπολέμησης της ευνοιοκρατίας και της διαφθοράς – Συμπεράσματα
Οι αξίες της αξιοκρατίας και της καταπολέμησης της ευνοιοκρατίας και της διαφθοράς θα μετατρέπονται σε ατομικιστική επιδίωξη των απαξιών της ευνοιοκρατίας και της αναξιοκρατίας, αν δεν γίνουν ενδεικτικά οι ακόλουθες ελάχιστες μεταρρυθμίσεις:
1 – Να κατοχυρωθεί, με συνταγματική αναθεώρηση, η συνταγματική αρχή της αξιοκρατικής δημοκρατίας με πλήρη διαφάνεια τόσο στην κρατική κεντρική διοίκηση όσο και στα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, όπως είναι τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.
2 – Να παύσει η ευνοιοκρατία στη δημόσια διοίκηση, οι διακρίσεις, τα προνόμια, οι άνισες ευκαιρίες, οι πελατειακές σχέσεις, ο νεποτισμός.
3 – Να διευρυνθεί η τυπική κοινοβουλευτική δημοκρατία με την άμεση ισχύ των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων που αναγνωρίζονται από τις διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά η ισχύς των οποίων εξαρτάται από την πολιτική βούληση της εκάστοτε κυβέρνησης και της εκάστοτε κοινοβουλευτικής κυβερνητικής πλειοψηφίας.
4 – Να αντικατασταθεί ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς από τον κοινωνικό καπιταλισμό.
5 – Να μεταρρυθμιστεί το εκπαιδευτικό σύστημα με βάση τον Δείκτη Τύπου MYERS – BRIGGS για τους προσωπικούς τύπους των μαθητών και τα οράματα των ριζοσπαστικών παιδαγωγών, όπως ο Rudolf Steiner και η Maria Montessori.
6 – Να εισαχθεί φόρος κληρονομίας 100%, προκειμένου ο πλούτος να μην περνά στα προνομιούχα παιδιά των ιδιοκτητών του με βάση τη μοναρχική κληρονομική διαδοχή.
7 – Για τις πολιτικές θέσεις να απαιτείται από το Σύνταγμα πανεπιστημιακή εκπαίδευση και εργασιακή εμπειρία.
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός.
