Η πολυτάλαντη συγγραφέας Κατερίνα Τζαβάρα μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για το σύγχρονο εικονοβιβλίο, που βγάζει τους μικρούς «βόλτα με τη μαμά»…
Συνέντευξη στην ΕΛΕΝΑ ΝΤΑΒΛΑΜΑΝΟΥ
Η πολυγραφότατη και πολυτάλαντη Θεσσαλονικιά συγγραφέας Κατερίνα Τζαβάρα, έχει προσφέρει μέχρι σήμερα αρκετά έργα για τα παιδιά, το κάθε ένα ξεχωριστό!Εκτός από ένας υπέροχος και χαμογελαστός άνθρωπος, είναι μία εκπαιδευτικός με ανήσυχο πνεύμα και φοβερή δημιουργικότητα. Τι σκέφτεστε όταν ακούτε τη φράση «Βόλτα με τη μαμά»; Ό,τι και να σκέφτεστε, πολλαπλασιάστε το με το άπειρο, προσθέστε άλλο τόσο και πασπαλίστε το με νεραϊδόσκονη! Αυτό είναι το αποτέλεσμα που βγαίνει μέσα από το βιβλίο «Βόλτα με τη μαμά» από τις εκδόσεις Διάπλους, της αγαπημένης συγγραφέως. Μια απλή βόλτα, μπορεί να γίνει «μαγική» για τα παιδιά αλλά και για τους γονείς! Με θέληση και φαντασία μπορεί να γίνει μια μοναδική εμπειρία. Κάθε φορά! Για πάντα! Μέσα στο βιβλίο αποδεικνύεται περίτρανα, ότι ο ποιοτικός χρόνος είναι αυτός που ενώνει και εκπαιδεύει.
Πώς ξεκίνησε το ταξίδι της δικής σας συγγραφικής πορείας;
Έγραφα από μικρό παιδί σκέψεις, μικρά κείμενα ποιητικής φόρμας, λέξεις που με εντυπωσίαζαν και τις αποτύπωνα σχεδιαστικά, κατέγραφα γεγονότα, κρατούσα ημερολόγιο, σημειώνω ακόμη και σήμερα ό,τι πρέπει και ό,τι θέλω να θυμάμαι… «Αν δεν είναι γραμμένο, απλώς δεν υπάρχει», έτσι λέω στους φίλους μου και γελάμε. Η αγάπη για τις λέξεις ενυπάρχει στα βασικά συστατικά της κατασκευής μου. Επίσημα, το ταξίδι ξεκίνησε με τις σχολικές θεατρικές παραστάσεις που έγραφα και ανεβάζαμε με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου. Εκεί με ανακάλυψε η εκδότριά μου και με έσπρωξε να κάνω το πρώτο εκδοτικό βήμα, το 2007.
«Βόλτα με τη μαμά» είναι ο τίτλος του βιβλίου σας που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Διάπλους. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Πρόκειται για ένα σύγχρονο εικονοβιβλίο, μια ιστορία που επιτρέπει τη διαφορετική ανάγνωση των λέξεων και των εικόνων, συνθήκη που ευχαριστεί πολύ τα μικρά παιδιά καθώς παίζουν με τα κρυμμένα νοήματα, τα χρώματα και τις φιγούρες. Σε κάθε γύρισμα σελίδας ο αναγνώστης/η αναγνώστρια συναντά μια διαφορετική μαμά με το παιδί της που αποφασίζουν να γνωρίσουν τον κόσμο. Στο σπίτι, στο μουσείο, στην εξοχή… παντού υπάρχουν μαμάδες που ετοιμάζουν φανταστικές βόλτες – περιπέτειες για τα παιδιά τους! Το βιβλίο έχει, ήδη, αγαπηθεί πολύ και από τα σχόλια μικρών και μεγάλων βλέπω πως έχουν πάρει πολλές ιδέες για να περνούν ευχάριστα και δημιουργικά οι γονείς τον ελεύθερο χρόνο τους με τα παιδιά, χωρίς πολύ κόπο και χρήματα. Αυτή η έκδοση σηματοδοτεί και τη δική μου, προσωπική, εξέλιξη με έναν διαφορετικό τρόπο γραφής.
Ποια νοήματα θέλετε να περάσετε στα παιδιά, που έχουν διαβάσει τα βιβλία σας ή σας έχουν παρακολουθήσει να τα αφηγείστε;
Διαβάζοντας κι εγώ η ίδια τις ιστορίες μου, αντιλαμβάνομαι πως η αγάπη για τους ανθρώπους και τη ζωή υπάρχει μέσα σε όλα τα κείμενά μου, αναπνέει και θέλει να μοιράζεται στα παιδιά. Το ίδιο συμβαίνει και στις συναντήσεις μας από κοντά… η χαρά του παιχνιδιού με το αντισυμβατικό, η σημασία της φιλίας, η αξία της αθώας ζαβολιάς, η δύναμη που έχουμε όλοι μέσα μας να κάνουμε κάτι καλό και να καταφέρουμε πολλά… Δεν καταβάλω κάποια προσπάθεια να περάσω νοήματα, το αντίθετο… από μόνες τους οι λέξεις και τα χαμόγελα έχουν μεγαλύτερη δύναμη.
Πιστεύετε ότι κάποιος γεννιέται ή γίνεται συγγραφέας;
Αν δεν έχεις τη φλόγα και την ορμή να αφήνεσαι στην έκρηξη των αισθημάτων και των σκέψεων, σε εκείνη την μαγική στιγμή της σύλληψης αλλά και την υπομονή να τις τιθασεύεις για να αποτυπωθούν σε λέξεις με νόημα… κανένας δεν θα σου μάθει πώς γίνεται. Είναι χάρισμα. Οι τεχνικές, σίγουρα, μπορούν να σε εξελίξουν, να σε τυποποιήσουν, να σε βάλουν και στη βιτρίνα αλλά από μόνες τους δεν φτιάχνουν γνήσιους συγγραφείς. Γεννιόμαστε με τόσες ανεξερεύνητες δεξιότητες… η παιδεία και η γνώση, όμως, η αδιάκοπη προσωπική σχέση με τη λογοτεχνία και την ανάγνωση καθορίζουν κατά πολύ την ποιότητα της συγγραφικής πορείας.
Η εμπειρία σας ως νηπιαγωγός πώς συμβάλλει στη λογοτεχνική σας διάσταση;
Με τα χρόνια, έμαθα να αφουγκράζομαι τις ανάγκες των παιδιών, να ακούω τις κρυφές τους σκέψεις. Έχω την τύχη να μιλάω καθημερινά μαζί τους για χίλια δυο πράγματα που δεν μου επιτρέπουν να εφησυχάζω. Είμαι από τη φύση μου παρατηρητική και οξυδερκής, στοιχεία που έχω καλλιεργήσει με τα χρόνια ακόμη περισσότερο μέσα στην προσχολική τάξη. Η αξιοποίηση της παιδικής λογοτεχνίας στη διδακτική πράξη ως ευκαιρία αισθητικής απόλαυσης του λόγου και ως εργαλείο δημιουργικής έκφρασης και μάθησης σίγουρα διαμόρφωσε και το δικό μου κριτήριο ως προς τις αναγνωστικές και συγγραφικές μου επιλογές.
Πιστεύετε ότι η αναγνωστική βάση χτίζεται δημιουργικά από την πρώιμη παιδική ηλικία;
Από την εμβρυακή μας ηλικία. Από τις πρώτες ημέρες που μας ζεσταίνει η μητρική αγκαλιά και ακούμε νανουρίσματα και παραμύθια για να ησυχάσουμε και να κοιμηθούμε. Η ανακάλυψη και το παιχνίδι με τις λέξεις είναι εντυπωσιακά εύκολο κι ελκυστικό τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού. Είναι τότε που και τα βιβλία λειτουργούν περισσότερο σαν αντικείμενα για τα παιδιά (παίζουν, κοιτούν το εξώφυλλο, τα κρατούν ανάποδα, τα βάζουν στο κεφάλι, κ.ά.) και λιγότερο σαν ιστορίες με εικόνες.
Τι πρέπει να κάνει ένας εκπαιδευτικός ή γονιός για να αγαπήσει το παιδί το βιβλίο;
Ένα περιβάλλον πλούσιο σε αναγνωστικά ερεθίσματα, αναμφισβήτητα επηρεάζει τη φιλαναγνωστική διάθεση των παιδιών. Οι επισκέψεις στις τοπικές βιβλιοθήκες, στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς σε εβδομαδιαία βάση, βοηθούν και στην κοινωνικοποίηση και στη δημιουργία συνηθειών που συνδέονται με την ψυχαγωγία και το παιχνίδι. Δεν αγαπούν όλα τα παιδιά το διάβασμα, ούτε όλοι οι εκπαιδευτικοί, ούτε και όλοι οι γονείς. Και αυτό πρέπει να σταματήσουμε να το βλέπουμε συμπλεγματικά. Αν δε θέλει, δε θα διαβάσει. Ποια παιδιά είναι εκείνα που δε θέλουν; Συνήθως εκείνα που δεν μεγαλώνουν με το πρότυπο των γονέων που διαβάζουν βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες στο σπίτι. Εκείνα που έχουν μάθει να συνδέουν το λογοτεχνικό βιβλίο με την αγγαρεία του διαβάσματος για το σχολείο. Ας σκεφτούμε ανατρεπτικά, λοιπόν! Μια βόλτα στην εξοχή για να διαβάσουμε σαν οικογένεια, ένας διαγωνισμός για το πιο… τρομακτικό διήγημα στο σχολείο, βιβλία με χιούμορ μέσα στην τάξη, γνωριμία με συγγραφείς, εκδότες και καλλιτέχνες γενικότερα.
Ποια παραμύθια αγαπούν περισσότερο τα παιδιά;
Τα παιδιά αγαπούν ό,τι τους φέρνει χαρά, γέλιο, ανακούφιση. Θέλουν να νιώθουν ασφάλεια αλλά τους αρέσει και το ξάφνιασμα, η ανατροπή! Ιστορίες που μιλούν για φανταστικές καταστάσεις αλλά και οικεία πράγματα της καθημερινότητάς τους. Τους ελκύει η προοπτική ενός ταξιδιού στο διάστημα αλλά μαγεύονται και με μια τρυφερή ιστορία που αφορά τα ζώα στη φύση. Τα παιδιά αγαπούν την αλήθεια και όταν αυτή κατατίθεται με γνησιότητα και σεβασμό, την επικροτούν και την αποδέχονται.
Είστε απόφοιτος μεγάλου ιδιωτικού σχολείου, διδάσκετε όμως σε δημόσιο. Πώς βλέπετε τη διαφορά ιδιωτικής και δημόσιας εκπαίδευσης;
Είχα την τύχη να αποφοιτήσω από τα δύο σπουδαιότερα ιδιωτικά σχολεία της Θεσσαλονίκης. Είχα και την ευτυχία να εργαστώ σε ένα εξαιρετικό ιδιωτικό νηπιαγωγείο της πόλης, έναν σημαντικό πολιτιστικό οργανισμό σύγχρονης μοντεσσοριανής εκπαίδευσης σχεδόν αμέσως μετά το πτυχίο μου. Οι προδιαγραφές, οι απαιτήσεις αλλά και οι προοπτικές ήταν υψηλές από κάθε άποψη. Έμαθα πως τα παιδιά γίνονται ευτυχισμένα με λίγα και απλά πράγματα όταν, όμως, συνδυάζονται με τον αυστηρό επαγγελματισμό, τη διαρκή επιμόρφωση, τη δημιουργικότητα και τη γνήσια αγάπη του/της παιδαγωγού για αυτό το λειτούργημα. Στην Ελλάδα έχουμε μία δημόσια εκπαίδευση που παραπαίει και μία ιδιωτική που ανθίζει, μεγαλουργεί, και πολλές φορές παρασύρει και υπόσχεται χωρίς αντίκρισμα. Από τα δημόσια σχολεία, συνήθως, λείπουν οι υποδομές και η σωστή διαχείριση έμψυχου και τεχνικού υλικού από τους αρμόδιους φορείς. Παρόλα αυτά, τα δημόσια νηπιαγωγεία, στην πλειονότητά τους, στελεχώνονται από εξαιρετικούς/ες παιδαγωγούς υψηλών ακαδημαϊκών προσόντων (στις νεότερες γενιές) με σοβαρότητα και ενσυναίσθηση, που διακρίνονται για την προσφορά τους και τις καινοτόμες δράσεις τους και στο εξωτερικό, όπως φαίνεται και από τα αποτελέσματα πολλών σύγχρονων ερευνών. Θα ήθελα κάποια στιγμή δίπλα στο «τεμπέλης δάσκαλος» που τόσο αβασάνιστα ακούγεται από τα χείλη της κοινωνίας να δω να συζητιούνται επίσημα και τα βραβεία, οι διακρίσεις, οι μελέτες των εκπαιδευτικών που τραβάνε το κουρασμένο άρμα της ελληνικής εκπαίδευσης μπροστά. Θα ήθελα να ακούσω και δημόσια να γίνεται λόγος για τα ιατρικά πορίσματα, για τον μεγάλο αριθμό των κακοποιημένων παιδιών, των παιδιών με ψυχοκοινωνικές και μαθησιακές δυσκολίες, ειδικές ανάγκες αλλά και των προσφυγόπουλων που σώθηκαν από έναν απλό δάσκαλο σε κάποιο χωριό χωρίς ρεύμα, σε κάποιο μικρό μας νησί χωρίς νερό…
Τι ιδιαιτερότητες έχουν οι μικροί μας φίλοι ως αναγνώστες; Είναι πιο δύσκολο να τους τραβήξεις την προσοχή;
Είναι εύκολο να τους τραβήξεις την προσοχή και πολύ δύσκολο να την κρατήσεις. Το ξέρουμε όλοι πως τα μικρά παιδιά και λόγω της φυσικής περιέργειας, της έντονης κινητικότητας και της μικρότερης γνωστικής και γλωσσικής ικανότητας χρειάζονται συχνές εναλλαγές, ζωντάνια και παιχνίδι, παιχνίδι, παιχνίδι! Το ίδιο και με τις ιστορίες. Μια «αναποδογυρισμένη» λέξη, μια αστεία έκφραση στο πιο αναπάντεχο σημείο, μια έξυπνη εικονογράφηση και – πάντα – η ενδιαφέρουσα πλοκή τα γοητεύουν.
Ποια θεωρείτε ότι είναι τα κριτήρια για να διαλέξουμε ένα παιδικό βιβλίο;
Η αρτιότητα της έκδοσης, η ποιότητα του κειμένου σε συνάρτηση με την εικονογράφηση, το ενδιαφέρον που δείχνει το παιδί μας για το συγκεκριμένο βιβλίο. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι όμορφο να χτίζεται η προσωπική σχέση του παιδιού με το βιβλίο οικοδομώντας παράλληλα και τα δικά του αναγνωστικά κριτήρια, που μπορεί να διαφέρουν από τα δικά μας.
Μια ευχή για τα παιδιά που αγαπούν τα βιβλία σας;
Εύχομαι να καταφέρω να συναντήσω από κοντά όλα τα παιδιά που έχουν διαβάσει έστω και ένα βιβλίο μου! Να συνομιλήσουμε μέσα από τους κοινούς μας κώδικες και να γίνουμε μια παρέα που θα βρίσκει γέλιο, καταφύγιο και ελπίδα μέσα από τις ιστορίες μου για πολλά, πολλά χρόνια… Για όλα τα παιδιά-αναγνώστες εύχομαι να μπορούμε να τους προσφέρουμε ακόμη πιο συναρπαστικά ταξίδια στη φαντασία, στο όνειρο αλλά και στην πραγματική ζωή. Και να είμαστε άξιοι και γενναιόδωροι στις προσδοκίες που έχουν.
Σας ευχαριστώ θερμά και σας εύχομαι πάντα επιτυχίες!
