Αλέξανδρος Δελμούζος, δάσκαλος και πνευματικός στοχαστής
Ιχνηλατώντας πτυχές της εκπαίδευσης και της διανόησης του ελληνικού 20ού αιώνα διαπιστώνουμε πως σημαντικό τμήμα της μένει ακόμη σε «ιερό καταφύγιο» και σιωπή και μας προστάζει να το ανασύρουμε στο προσκήνιο, τώρα που ο 21ος αιώνας ανοίγει νέους ορίζοντες, για να δώσει στις νεότερες γενιές πολύ φως και χρήσιμη γνώση.
Τον Αλέξανδρο Δελμούζο, τον διανοητή, δάσκαλο και στοχαστή, που άφησε έντονο αποτύπωμα στην εκπαίδευση και στο πολιτιστικό γίγνεσθαι στην πόλη μας, επιλέξαμε για να παρουσιάσουμε πτυχές της εκπαίδευσης και διανόησης, που επηρέασαν την εκπαίδευση και τον πολιτισμό, σε τοπικό και πανελλήνιο επίπεδο στη σύγχρονη εποχή. Βρισκόμαστε, χρονικά, σε μια κρίσιμη περίοδο της τοπικής εκπαιδευτικής κοινότητας, που υπήρχαν έντονες αντιπαραθέσεις με αντικείμενο το γλωσσικό. Δημοτικιστές και καθαρευουσιάνοι μάχονταν για την καθιέρωση της δικής τους γλώσσας, που είχε το ατυχές αποτέλεσμα το εκπαιδευτικό σύστημα της πόλης μας να κλονίζεται με ανεπιθύμητες επιπτώσεις. Στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο των Γεωργίου Κόκκινου καθηγητή Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Βασίλη Μπογιατζή ιστορικού και μέλους ΣΕΠ του Ανοικτού Πανεπιστημίου με τίτλο: « Αναζητώντας «ιερό καταφύγιο», ο Αλέξανδρος Δελμούζος και η σύγχρονή του ελληνική διανόηση» αντλούμε πολύτιμα στοιχεία που στοιχειοθετούν την προσωπικότητα του τα οποία και καταγράφομε αρχίζοντας από τα βιογραφικά.
Γεννήθηκε στην Αμφισσα το 1880. Μετά από τις βασικές σπουδές στην πατρίδα μας, συνεχίζει μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιένα και στο Μόναχο της Γερμανίας το 1905-1907 και αργότερα το 1921-1922. Οπως επισημαίνουν οι βιογράφοι του οι σπουδές του στη Γερμανία επηρέασαν τις πεποιθήσεις του και το ιδεολογικό του προφίλ. Προσέγγισε τους κύριους άξονες της φιλελεύθερης σκέψης, στο εκπαιδευτικό σύστημα της Γερμανίας, και καταδίκασε τα όσα ακραία φαινόμενα της κοινωνίας αναδείκνυαν ολοκληρωτική και φασιστική συμπεριφορά.
Πρόκειται για ένα ευρύ ζήτημα, που ο Δελμούζος το συσχετίζει με την επίδραση των ευρωπαϊκών ιστορικών ρευμάτων, των προτεραιοτήτων και των συγκυριών, που κάνουν την εμφάνισή τους στην πατρίδα, που ορισμένες πρακτικές υπερβαίνουν τα όρια της δικής μας παιδευτικής και διανοητικής αντίληψης, με κίνδυνο να αλλάξουν την πολιτιστική μας ταυτότητα. Ο Δελμούζος παρεμβαίνει, κάνοντας χρήση των εκτός πατρίδας ιδεών και προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τις διαφορές και να τις εντάξει στο ελληνικό μορφωτικό και ιδεολογικό επίπεδο της κοινωνίας μας, ταυτίζοντας, παράλληλα, το σύνολο των ιδεών που συγκροτούν τον ορίζοντα της ελληνικής διανόησης, με τα δικά μας παιδευτικά συστήματα. Αυτή την ταύτιση τονίζουν και οι Γεώργιος Κόκκινος και ο Βασίλης Μπογιατζής στο βιβλίο τους «Αναζητώντας το ιερό καταφύγιο..» που κάναμε λόγο νωρίτερα, αυξάνοντας την ποιότητα και το κύρος της ελληνικής παιδευτικής πορείας.
Ωστόσο, και παρά το φιλελεύθερο ήθος του, το οποίο, για τους συγγραφείς, τεκμαίρεται από την παρουσία του ως μάρτυρα υπεράσπισης του Ιωάννη Κακριδή «στη δίκη των τόνων» κατά τη διάρκεια της κατοχής, ελίσσεται ανάλογα με τις τρέχουσες καταστάσεις. «Η διανοητική συγκρότηση του Δελμούζου είχε ως πεδίο αναφοράς την παράδοση του γερμανικού συντηρητισμού», διαβάζουμε σε παράγραφο του βιβλίου. Είναι μια αντίληψη που φανερώνει πως σοφά ο Δελμούζος εφάρμοζε πάντα το μέτρο, με προοπτική και στόχο την προοδευτική ανέλιξη.
Αν τα παραπάνω προσδίδουν μια ξεχωριστή σημασία, αποτυπώνουν και μια άλλη διάσταση, που είναι βέβαιο, προσθέτουν μια ακόμη αξία στο φαινόμενο Δελμούζος, ο οποίος συνέβαλε στη διαμόρφωση του κλίματος και των επιλογών της ελληνικής διανόησης από το γύρισμα του 20ου αιώνα ως τα τέλη του μεσοπολέμου. Τόσο ο Δελμούζος, όσο και ο συνεργάτης και μετέπειτα ιδεολογικός του αντίπαλος Δημήτρης Γλυνός, αλλά και οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Γεώργιος Θεοτοκάς, συμπορεύθηκαν και διαμόρφωσαν, με τις παρεμβάσεις τους, το κλίμα της σύγχρονης εκπαιδευτικής και πολιτισμικής παράδοσης στην πατρίδα μας.
Ο Βόλος είχε την τύχη, με την ενεργό συμμετοχή του Δελμούζου στα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής μας, να νιώσει έντονα αυτή την εξέλιξη και να αποκομίσει τα όσα παρεπόμενα οφέλη προέκυπταν. Στην χρονική περίοδο 1908 – 1911 αναλαμβάνει την διεύθυνση του Ανωτέρου Παρθεναγωγείου, στο οποίο εφάρμοσε, παρά τις αντιδράσεις των φορέων και ιδιαίτερα της Εκκλησίας, την διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας, επιφέροντας και άλλες παιδαγωγικές καινοτομίες.
Για το Παρθεναγωγείο, που του έδωσε βήμα για να ικανοποιήσει τις ανησυχίες του, εφαρμόζοντας τα δικά του παιδαγωγικά συστήματα, έλεγε: «Το βολιώτικο σχολείο είναι τώρα και θα είναι για καιρό χρήσιμο, όχι μόνο ως πνοή, αλλά και ως ιστορικό αντίκρισμα. Και ως θετικότερη συνεισφορά, ακόμη και με τα λάθη του».
Του Τάκη Παντελόπουλου
