Η γνωστή συγγραφέας ξεφυλλίζει στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ το βιβλίο της με τον τίτλο «Τα παπούτσια των άλλων»
Συνέντευξη στην ΕΛΕΝΑ ΝΤΑΒΛΑΜΑΝΟΥ, εκπαιδευτικό – συγγραφέα
Η Aλκηστη Χαλικιά, με το βιβλίο της «Τα παπούτσια των άλλων» από τις εκδόσεις Ικαρος, θέλοντας να κάνει τους μικρούς αναγνώστες να συνειδητοποιήσουν πόσο δύσκολο είναι να καταλάβουν οι άνθρωποι ο ένας τον άλλον, προπαντός πώς να κατανοήσουν τα παιδιά τον λόγο, που πολλές φορές οι γονείς τους δεν μπορούν να εκπληρώσουν τις επιθυμίες τους, έπλεξε διαφορετική, διασκεδαστική σε πρώτο επίπεδο ιστορία με τη Ματού, η οποία δοκιμάζει συνέχεια «Τα παπούτσια των άλλων». Η συγγραφέας, με απλό, εντελώς αθώο τέχνασμα, δίνει πολύ σπουδαίο και διαχρονικό μήνυμα, την παραδοχή και αποδοχή της διαφορετικότητας. Αν δεν χωρούν τα δικά μας πόδια στα παπούτσια των άλλων, σημαίνει πως τα πόδια μας δεν είναι ίδια, γιατί όλοι είμαστε διαφορετικοί. Για να τους καταλάβουμε, να πειστούμε για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, πρέπει να «μπούμε στη θέση τους». Πρόκειται για καλογραμμένη, ευανάγνωστη ιστορία με κρυμμένο μυστικό/μήνυμα, ευχάριστη και διασκεδαστική, χαριτωμένο παιχνίδι με «Τα παπούτσια των άλλων». Στον κυριακάτικο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ η όμορφη συζήτησή μας με τη συγγραφέα.
Κρατώ στα χέρια μου το βιβλίο σας με τον τίτλο «Τα παπούτσια των άλλων» από τις εκδόσεις Ικαρος. Μιλήστε μας για την ιστορία.
Είναι η ιστορία της Ματού, ενός κοριτσιού στις μεσαίες τάξεις του Δημοτικού, που γνωρίζει, με ιδιαίτερο παιχνίδι, τον τρόπο να κατανοεί τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων. Είναι πολύτιμη γνώση, που θα τη βοηθήσει στις σχέσεις της με τους άλλους, αρχίζοντας από την πιο στενή σχέση, αυτή με τη μαμά της.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το βιβλίο;
Ως εκπαιδευτικός και ως μαμά έχω έρθει πολλές φορές αντιμέτωπη με την πρόκληση του ορισμού ορίων στα παιδιά. Οταν είναι μωρά ή μικρά τα παιδιά, οι ανάγκες τους καλύπτονται πλήρως από τους ενήλικες (γονείς/εκπαιδευτικούς). Βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Πότε όμως σταματά και πώς; Πώς μαθαίνει το παιδί ότι μεγαλώνοντας πρέπει να μπορεί να αφήσει κάποιες φορές στην άκρη τα δικά του συναισθήματα και να ενδιαφερθεί να κατανοήσει τα συναισθήματα των άλλων; Πότε και πώς θα μάθει ότι το κλειδί για καλές σχέσεις είναι η αμοιβαία κατανόηση; Αυτές τις ερωτήσεις προσπαθούσα να απαντήσω γράφοντας αυτήν την ιστορία. Την αφορμή μού έδωσε φωτογραφία, που είδα με μια θάλασσα παπούτσια έξω από ένα τζαμί. Ηταν το εύρημα που χρειαζόμουν για να γίνουν οι σκέψεις ιστορία και να μιλήσω για το πόσο σημαντικό είναι να μπορούμε να καταλάβουμε πώς νιώθουν οι άλλοι άνθρωποι, με τη συμβολική κίνηση να φορέσουμε τα παπούτσια τους.
Η ιστορία του βιβλίου εξελίσσεται στη Γαλλία και συγκεκριμένα στην Πιγιόμ. Για ποιον λόγο κάνατε την επιλογή;
Η Πιγιόμ κατ’ αρχάς είναι προάστιο της φαντασίας. Η ιστορία έπρεπε να εκτυλίσσεται σε χώρα δυτική, ώστε να γνωρίζω τη νοοτροπία των ανθρώπων, αλλά που να υπάρχει η δυνατότητα να συναντήσει κανείς ένα τζαμί με τρόπο φυσικό στη γειτονιά του. Το Παρίσι είναι ιδανικό ως προς αυτόν τον συνδυασμό. Διάλεξα η Ματού να ζει σε προάστιο, γιατί δεν είναι προνομιούχο παιδί, που ζει στη λάμψη του Παρισιού, αλλά εκεί που ζουν οικογένειες που συχνά χρειάζεται να κάνουν υποχωρήσεις για να αντεπεξέρχονται στο κόστος της ζωής, Η οικογένεια της Ματού έκανε την υποχώρηση να την αφήνει να πηγαινοέρχεται μόνη της στο σχολείο, αν και μικρή ακόμη, ώστε η μητέρα της να προλαβαίνει το τρένο για τη δουλειά της.
Η τρυφερή σας ιστορία αποτελεί καλό «μέσο» για να μιλήσουμε στα παιδιά για την αξία της αποδοχής της διαφορετικότητας. Πόσο επιτακτική θεωρείτε πως είναι στις μέρες μας η ανάγκη;
Νομίζω πως γενικά είναι καλό να μιλάμε πολύ στα παιδιά, για διάφορα θέματα. Αν υπάρχει μια πιο πιεστική ανάγκη να μιλήσουμε για τη διαφορετικότητα σήμερα στα παιδιά μας, είναι γιατί εμείς, οι μεγάλοι, δυσκολευόμαστε με τη διεύρυνση των ορίων μας. Μεγαλώσαμε σε κοινωνίες πολύ διαφορετικές από το παγκόσμιο χωριό, που ζούμε σήμερα και που ζητεί από εμάς να αφομοιώσουμε σε χρόνο δευτερολέπτου όσο κάνει να ανεβεί ένα ποστάρισμα, ό,τι συμβαίνει παντού στον πλανήτη. Θεωρώ ότι τα παιδιά δεν έχουν ιδιαίτερη δυσκολία να αποδεχτούν το διαφορετικό, αν οι μεγάλοι δεν του κρεμάσουν πρώτα αυτήν την ταμπέλα.
Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να μπούμε στα παπούτσια των άλλων; Τα παιδιά μπορούν να το κάνουν πιο εύκολα ή οι ενήλικες;
Είναι πολύ εύκολο για τους μεγάλους που έχουν μάθει να μπαίνουν στα παπούτσια των άλλων από μικροί. Το έμαθαν μικροί, γιατί το συνάντησαν στο περιβάλλον τους. Οι υποστηρικτικοί γονείς, με κατανόηση απέναντι στο παιδί τους, αλλά και προς τους άλλους ανθρώπους, όσο διαφορετικοί κι αν είναι, είναι το παράδειγμα που χρειάζονται τα παιδιά για να μπουν στα παπούτσια των άλλων. Αν εμείς είμαστε επικριτικοί απέναντι σε ό,τι μας ξενίζει, σίγουρα απομακρύνουμε και το παιδί μας από το να αποδεχτεί το διαφορετικό. Παρ’ όλα αυτά, η συγκεκριμένη ιστορία εστιάζει περισσότερο στην αξία της ενσυναίσθησης, της ικανότητας δηλαδή να κατανοούμε τη συμπεριφορά των άλλων και των συναισθημάτων που την υπαγορεύουν. Μπορούμε εύκολα να μαλώνουμε, γιατί κάποιος μας μίλησε απότομα ή αδιαφόρησε για κάποιο αίτημά μας ή μας προκάλεσε χωρίς λόγο. Αν όμως πάρουμε μια ανάσα, κάνουμε ένα βήμα έξω από το σώμα μας για λίγο, θα δούμε την κατάσταση του άλλου και μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην όποια συναλλαγή μας. Ενδέχεται βέβαια, ο άλλος να είναι αγενής, αδιάφορος, ανέντιμος. Αλλά ακόμη κι έτσι, το να δώσω χρόνο και ενέργεια να κατανοήσω καλύτερα ποιον έχω απέναντί μου, είναι κέρδος για την ψυχική υγεία μας.
Ποιον ρόλο μπορεί να παίξει η ενσυναίσθηση στην ανάπτυξη ενός παιδιού και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται και αντιμετωπίζει τον κόσμο;
Θεμελιώδη ρόλο. Νομίζω πως αυτό θα είναι το πρόταγμα στα εκπαιδευτικά συστήματα και στις επιστήμες της αγωγής στο άμεσο μέλλον. Δεν υπάρχει περίπτωση να επιβιώσει η παγκόσμια κοινότητα, αν δεν γαλουχηθεί στη συμπερίληψη, την ανοχή, την κατανόηση, τη συνεργασία. Εχει ξεπεραστεί το μοντέλο του ανθρώπου, που δουλεύει μόνο για τη δική του επιβίωση, ανέλιξη και υπεροχή. Ο ατομισμός του 20ού αιώνα θα δώσει τη θέση του στη συνεργασία μέσα στην κοινότητα. Απτό παράδειγμα είναι η πανδημία που ζούμε και είναι αδύνατον να αντιμετωπισθεί χωρίς παγκόσμια σύγκλιση και συνεννόηση. Μπορεί αυτό που βλέπουμε να κυριαρχεί στη δημόσια σφαίρα των κοινωνικών δικτύων να είναι απογοητευτικό για την επικοινωνία των ανθρώπων αλλά νομίζω πως δεν είναι το κυρίαρχο, κάνει απλά πολύ θόρυβο. Οσο ωριμάζουμε ως κοινωνία, στην ψηφιακή ζωή της εποχής μας, θα αρχίσουν να απομονώνονται αυτά τα φαινόμενα.
Η όμορφη εικονογράφηση ανήκει στη Φωτεινή Τίκκου. Μιλήστε σας για τη συνεργασία σας. Πώς μπορεί μια καλή εικονογράφηση να συνεισφέρει στην αφήγηση μιας ιστορίας;
Στα εικονογραφημένα βιβλία, η ευθύνη της όποιας επιτυχίας μοιράζεται ισόποσα νομίζω. Τα παιδιά «διαβάζουν» πρώτα τις εικόνες ενός βιβλίου, πριν οι λέξεις αρχίσουν να σχηματίζουν νοήματα. Είναι θεμελιώδους σημασίας η καλή εικονογράφηση και προσωπικά έχω πολλές φορές απορρίψει ένα βιβλίο λόγω της κακής εικονογράφησής του. Η Φωτεινή, εκτός από το όμορφο αισθητικά αποτέλεσμα, πρόσθεσε στοιχεία με τις εικόνες της, που εμπλούτισαν σημαντικά την ιστορία, όπως η μαύρη φίλη της Ματού στο τέλος της ιστορίας και οι γάτες που βλέπουμε σε όλο το βιβλίο.
Οπως και το προηγούμενο βιβλίο σας «Το κουτί του Σιλάν» έτσι και τώρα στα «Παπούτσια των άλλων» θίγετε τα ζητήματα της πολυπολιτισμικότητας και της αποδοχής του άλλου. Τι σας οδήγησε ξανά στην επιλογή αυτών των θεμάτων;
Νομίζω πως για την ελληνική κοινωνία αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια, με το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης και των μεταναστευτικών ροών. Γενικότερα, όμως, η παγκόσμια κοινότητα είναι αντιμέτωπη με θέματα διακρίσεων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τώρα πια γίνονται επιτακτικά. Πρέπει όλοι μαζί να προχωρήσουμε μπροστά, προς την κατεύθυνση της αποδοχής, της στήριξης, της επίλυσης, αφού πλέον είμαστε όλοι συνδεδεμένοι μεταξύ μας με αόρατες κλωστές. Τα νέα ταξιδεύουν τόσο γρήγορα και απαιτούν απ’ όλους μας, όσο μακριά κι αν βρισκόμαστε, να παίρνουμε θέση. Είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση δημοκρατίας αυτή η συνδεσιμότητα. Χρειάζεται πολίτες σοβαρούς και ώριμους για να αξιολογούν ό,τι μαθαίνουν και να παίρνουν υπεύθυνη θέση, χωρίς να επηρεάζονται από όποιο ρεύμα φυσάει κάθε φορά. Λέμε για την κλασική γλυπτική ότι τα αγάλματα έγιναν σοβαρά χωρίς το μειδίαμα που είχαν στα αρχαϊκά χρόνια, όταν οι άνθρωποι στην αρχαία Ελλάδα έγιναν πολίτες, με δικαίωμα ψήφου και επηρέαζαν πλέον τα πράγματα. Αυτή τη σοβαρότητα καλούμαστε να κατακτήσουμε εκ νέου ως πολίτες, διατηρώντας τη χαρά της ζωής.
Ποια θεωρείτε πως είναι στις μέρες μας η σχέση των παιδιών με το λογοτεχνικό βιβλίο; Από την εμπειρία, που έχετε ως συγγραφέας και εκπαιδευτικός, διαπιστώνετε πως τα παιδιά διαβάζουν περισσότερο στις μέρες μας σε σχέση με το παρελθόν;
Είναι σίγουρο ότι υπάρχουν περισσότερα και καλύτερα βιβλία, ειδικά στο είδος του εικονογραφημένου, για να επιλέξει κανείς. Πολλοί εκπαιδευτικοί επίσης, από το Νηπιαγωγείο ώς το Λύκειο, κάνουν σπουδαία δουλειά στον τομέα της φιλαναγνωσίας. Βέβαια, η επίδραση του οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος είναι καταλυτική να αποκτήσει και να συνεχίσει ένα παιδί να έχει ζωντανή σχέση με το βιβλίο. Νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη ψαλίδα στο θέμα αυτό ανάμεσα στις οικογένειες και σχετίζεται με το μορφωτικό επίπεδο των γονιών και τις αντιστάσεις τους απέναντι στην τεχνολογία. Οταν λέω μορφωτικό επίπεδο, δεν εννοώ αν έχουν οι ίδιοι πανεπιστημιακό τίτλο, αλλά αν έχουν την παιδεία εκείνη που περικλείει το βιβλίο, αν δηλαδή, είναι οι ίδιοι αναγνώστες. Οσο αργότερα στη ζωή τους, τα παιδιά αφήνονται στα χέρια της σύγχρονης Σειρήνας, που είναι η τεχνολογία, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουν να συνεχίσουν να είναι αναγνώστες.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Εχω από καιρό έτοιμη μια ιστορία, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ικαρος, μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν. Υπάρχει κι ένα ακόμη βιβλίο, που δουλεύω τώρα, το οποίο θα συνοδεύεται από μουσικό άλμπουμ σε δικούς μου στίχους και με πολλές και ενδιαφέρουσες συνεργασίες με εξαιρετικούς μουσικούς και τραγουδιστές.
Μια ευχή για τους αναγνώστες σας.
Εύχομαι να συναντηθούμε ξανά στα βιβλιοπωλεία, στα σχολεία, στις βιβλιοθήκες με τα χαμόγελά μας ολοφάνερα!
Σας ευχαριστώ θερμά και εύχομαι πάντα επιτυχίες!
Κι εγώ σας ευχαριστώ από καρδιάς!
