Της Λίτσας Παρισάκη,
Καθηγήτριας
Η μεγάλη οικογένεια καραβοκυραίων καταγόταν από τα Κριεζά της Εύβοιας. Ο πρόγονος των Κριεζήδων που εγκαταστάθηκε πρώτος στην Ύδρα το 1640 ονομαζόταν Δέδες ή Τίτος. Το Κριεζής το επίθετό του το πήρε από την καταγωγή του.
Οι απόγονοι ασχολήθηκαν με τη ναυτιλία και πλούτισαν. Πολλοί δε από αυτούς έδρασαν κατά την Επανάσταση.
Δύο από τα αδέλφια του Δέδε ή του Τίτου Κριεζή εγκαταστάθηκαν την ίδια εποχή στην Τροιζηνία και από αυτούς προήλθαν οι Κριεζήδες του Πόρου.
Ο Αλέξανδρος Κριεζής, Υδραίος πλοίαρχος βοήθησε τον Αγώνα της Εύβοιας όταν άρχισε η Επανάσταση ως «αρχηγός του ελληνικού στόλου του Ευρίπου».
Πήρε μέρος και στις επιχειρήσεις της ξηράς και αργότερα το 1823, 1824 και 1825 υπηρέτησε στο πλοίο του πεθερού του Λάζαρου Λαλεχού (Υδραίος πλοίαρχος από τους πιο σημαντικούς ναυτικούς του Αγώνα. Τον ονόμαζαν ναύαρχο και διοικούσε τον υδραίϊκο στόλο μαζί με τον Μιαούλη και τον Γιάννη Βούλγαρη. Αξιόλογες ήταν οι υπηρεσίες που πρόσφερε στην υπεράσπιση της Σάμου και του Μεσολογγίου το 1825).
Ο Αλέξανδρος Κριεζής ακόμα διορίστηκε το 1826 πολιτάρχης Κυκλάδων και μετά «Επιστάτης» του δασμοτελωνείου Σάμου. Στο ημερολόγιό του που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1889 δίνει πολλές χρήσιμες πληροφορίες από τον Αγώνα για τα αντικαποδιστριακά του φρονήματα και τη δράση του, παρ’ όλο που το ύφος του ήταν υπεροπτικό αφηγείται απλά και με χάρη.
Έφυγε από τη ζωή το 1847 στην Ύδρα.
Ο Αντώνιος, τώρα, Κριεζής από την Ύδρα, υπήρξε πλοίαρχος και πολιτικός. Γιώργο έλεγαν τον πατέρα του και τον παππού του Δημήτριο. Τρία χρόνια τον κράτησαν οι Αλγερινοί πειρατές όταν τον αιχμαλώτισαν κι ήταν μόλις δέκα πέντε χρονών. Όταν έφτασε 23 χρονών κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία στις 20 Απριλίου του 1819 από τον Ηλία Χρυσοσπάθη (Μανιάτης καπετάνιος από παλιά οικογένεια της Μάνης). Υπηρέτησε στα Εφτάνησα ως αξιωματικός που είχαν εκεί συγκροτήσει οι Ρώσοι, Γάλλοι και Άγγλοι. Κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και είναι ο πρώτος άνθρωπος των αρμάτων και είναι ανάμεσα στους τρεις καπεταναίους που πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες σ’ αυτή την οργάνωση.
Όταν άρχισε ο σηκωμός πήρε μέρος στον Αγώνα ως καπετάνιος. Πολέμησε με θάρρος και στάθηκε τίμιος πατριώτης, χωρίς να ανήκει σε καμία φατρία, χωρίς να εξυπηρετεί στενά κομματικά συμφέροντα.
Κατά την απελευθέρωση ο Κριεζής εχρημάτισε ναύαρχος, αυλάρχης του Όθωνα, υπουργός των Ναυτικών από το 1836-1843 και πρωθυπουργός από τις 12 Δεκεμβρίου 1849 μέχρι 16 Μαίου 1854.
Μετά την έξωση του Όθωνα, ο νέος βασιλιάς Γεώργιος, διόρισε τον Κριεζή επίτιμο υπασπιστή του και τη γυναίκα του Κυριακούλα, το γένος Γεωργίου Βούλγαρη, κυρία των τιμών της βασίλισσας Αμαλίας.
Ο Αντώνιος Κριεζής πέθανε την 1 Απριλίου του 1865 στην Αθήνα και θάφτηκε με τιμές.
Ο Κριεζής Γεώργιος του Σπ., υπήρξε Δημογέροντας του Πόρου. Πρωτοστάτησε στον ξεσηκωμό της περιοχής του, πήρε μέρος στην πολιορκία της Κορίνθου, μετά ακολούθησε τον Νικηταρά (οπλαρχηγός της Επανάστασης του ’21 από την Αρκαδία) στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα το καλοκαίρι του 1821.
Όταν ήρθε ο Καποδίστριας τον υποστήριξε, αντίθετα με τους άλλους Κριεζήδες της Ύδρας που ήταν με την αντιπολίτευση εναντίον του Κυβερνήτη.
Ο Κριεζής Δημήτριος. Αγωνιστής από την Ύδρα, γιος του πλοιοκτήτη και εμπόρου Ιωάννη Κριεζή.
Αυτός δεν ακολούθησε στην Επανάσταση το ναυτικό στάδιο, αλλά ενώθηκε με τον Αντώνιο Οικονόμου – πλοίαρχο από την Ύδρα και αρχηγό της Επανάστασης στην Ύδρα. Είχε ιδιόκτητο πλοίο που βυθίστηκε σε ναυάγιο κοντά στο Γιβραλτάρ, έμεινε χωρίς περιουσία, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου συναντήθηκε με τον Παπαφλέσσα που τον κατήχησε στη Φιλική Εταιρεία.
Όταν άρχισε η Επανάσταση στην Πελοπόννησο, άρχισε να στρατολογεί άνεργους ναυτικούς και άλλους Υδραίους και Μοραΐτες, με σκοπό να πολεμήσουν τους Τούρκους και οι μεγάλοι καραβοκυραίοι της Ύδρας που δεν ήθελαν την επανάσταση δεν αντιδράσανε. Όταν όμως οι Μοραΐτες από το Μοριά ζήτησαν τη βοήθεια των ναυτικών νησιών, ο Οικονόμου βρήκε την ευκαιρία να δράσει. Το βράδυ της 28ης Μαρτίου του 1821 ξεσήκωσαν οι οργανωμένοι οπαδοί του, κτυπώντας τις καμπάνες και φωνάζοντας στους δρόμους «Στ’ άρματα! Όλοι στ’ άρματα! Είναι ντροπή να κάθονται άπραχτοι και οι Πελοποννήσιοι να πολεμάνε τους Τούρκους».
Οι μεγαλοκαραβοκυραίοι, από φόβο μην χάσουν τα πλούτη τους που τα μάζευαν από τον ιδρώτα των φτωχών ναυτικών, τους παρακίνησε να καταλάβουν τα αραγμένα στο λιμάνι της Ύδρας καράβια. Ο Γκίκας, γιος πλουσίου καραβοκύρη, ενθουσίασε τα πλήθη, όρμησαν, καταλάβανε τα πλοία και στρέψανε τα κανόνια κατά της χώρας που βρίσκονταν τα αρχοντικά. Ο αιφνιδιασμός πέτυχε. Ο Οικονόμου κατέλαβε και την καγκελαρία, οι πρόκριτοι αναγκάστηκαν να αναγνωρίσουν τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε. Ο Οικονόμου ανέλαβε και την πολιτική και την στρατιωτική διοίκηση του νησιού. Οι προύχοντες της Ύδρας αναγκάστηκαν από τους ξεσηκωμένους Υδραίους, να ανοίξουν τα πουγκιά τους και να δώσουν 130.000 δίστηλα για τον εξοπλισμό των πλοίων και την τροφοδοσία των πληρωμάτων. Παρ’ όλα αυτά ο Οικονόμου δεν φρόντισε να στερεώσει την εξουσία του.
Οι πρόκριτοι του νησιού, το έφεραν βαρέως ένας παρακατιανός να τους υποτάξει. Φρόντισαν να απομακρυνθούν από την Ύδρα οι περισσότεροι Πελοποννήσιοι, με την αδιάκοπη δε προπαγάνδα και το χρήμα κατάφεραν να απογυμνώσουν ένα μέρος της δύναμής του και όταν πολλοί από τους οπαδούς του έλειπαν από τα πλοία, άρπαξαν την ευκαιρία και τον ανέτρεψαν.
Ακολούθησε μια συμπλοκή, κατάφερε να ξεφύγει ο Οικονόμου, αλλά ύστερα από μια καταδίωξή του τον ανάγκασαν να παραδοθεί, τον μετέφεραν με μια βάρκα στην απέναντι πελοποννησιακή ακτή για να τον θανατώσουν. Οι σύντροφοί του απαίτησαν να τον αφήσουν ελεύθερο και ο Οικονόμου πήγε στο Κρανίδι.
Υπάρχουν πολλά γεγονότα στην εξέλιξη της ζωής του Οικονόμου, εμείς θα τα παρακάμψουμε για να φθάσουμε στη δίκαιη κρίση ότι το ανάστημα του Οικονόμου ορθώνεται πελώριο, πάνου απ’ όλων των τρανών θαλασσομάχων του Εικοσιένα, που η πρωτοποριακή του δράση τους άνοιξε το δρόμο.
Ο Κριεζής Ιωάννης του Γεωργίου. Πρόκριτος της Ύδρας, κατηχήθηκε στη Φιλική Εταιρεία 33 χρόνων. Μαζί με τον Μαυροκορδάτο ήταν η εξεταστική επιτροπή των ναυτικών λογαριασμών. Οι απαιτήσεις τους για υπέρογκα ποσά που θεωρούσαν απαιτητά υπέρ των καραβοκυραίων, έφεραν σε δύσκολη θέση τον Κυβερνήτη και η διάσταση με τους Υδραίους τότε μεγάλωσε.
Ο Κριεζής πέρασε στην αντιπολίτευση ανοικτά κατά του Καποδίστρια όπως και οι περισσότεροι μεγαλοκαραβοκυραίοι της Ύδρας.
Και τέλος ο Κριεζιώτης Νικόλαος, οπλαρχηγός από την επαρχία Καρυστίας της Εύβοιας, όπου μετακόμισε στο χωριό Κριεζά. Το επώνυμό του μέχρι το 1821 ήταν Χαραχλιάνης.
Ο νεαρός Νικόλαος έδειρε το παιδί ενός Τούρκου και για να γλιτώσει τον φυγάδεψαν οι δικοί του στην Κύμη και από κει στη Μ. Ασία.
Ο Ανδρέας Κριεζής, το κύριο πρόσωπο της σημερινής μας περιγραφής,είναι ότι παρ’ όλες τις έρευνες δεν γνωρίζουμε τη στενή συγγένεια με κάποιον από τους απογόνους της υδραίϊκης οικογένειας. Κάπου αναφέρεται ότι ήταν γιος του εμποροπλοιάρχου Δημητρίου Κριεζή.
Ο Ανδρέας Κριεζής εργάστηκε στο Εθνικό Τυπογραφείο και Λιθογραφείο των Αθηνών για ένα μικρό χρονικό διάστημα και ενώ θα περίμενε κανείς να ακολουθήσει το ναυτικό επάγγελμα, εκείνος προτίμησε τη ζωγραφική.
Στην Ελλάδα το πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση, δεν υπήρχε καλλιτεχνική εστία και ο Ανδρέας Κριεζής σπούδασε στη Γαλλία την τέχνη που αγαπούσε. Και στη Γαλλία δεν απέκτησε μόνο καλλιτεχνική μόρφωση αλλά και φιλολογική.
Όταν επέστρεψε στην πατρίδα του μετά τις σπουδές του, διορίστηκε καθηγητής της ιχνογραφίας στο Γυμνάσιο της Σύρας.
Ασχολήθηκε – σχετικά με την τέχνη του – ιδιαίτερα με την προσωπογραφία, αλλά τον απασχόλησε να ασχοληθεί και με πολυπρόσωπες συνθέσεις.
Παρ’ όλο που υπήρξε ένας από τους πρώτους νεοέλληνες ζωγράφους, έχουμε ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία και ελάχιστα είναι και τα έργα του που διασώθηκαν.
Τρία σε ιδιωτικές συλλογές και τρία στην Εθνική Πινακοθήκη. Στα έργα που υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη ξεχωρίζει μια πολυπρόσωπη σύνθεση «Η άφιξις του Βασιλέως Γεωργίου του Α΄».
Στα έργα του που έχουν σωθεί εύκολα κανείς διακρίνει τη Γαλλική επίδραση της τέχνης του καιρού του.
Εκείνο όμως που ενδιαφέρει τον ενδεχόμενο ερευνητή του έργου του είναι ασφαλώς αυτό που περιλαμβάνεται στις φράσεις του Ε. Φραντζεσκάκη:
«Η ζωή του Κριεζή με θέματα πρόσωπα και φυσιογνωμίες της εποχής, συγχέεται και με τα έργα ιταλικής καταγωγής του Φραντσέσκου Πίτζε (ζωγράφος, 1822-1862;), ζωγράφου που έζησε και κείνος την ίδια εποχή στη Σύρο, και την ίδια χρονική περίοδο.
Ωστόσο μόνον μερικοί πίνακες του Πίτζε που φέρουν την υπογραφή του φανερώνουν τις διαφορές των δύο αυτών ζωγράφων.
Ο Κριεζής φαίνεται πλαστικότερος και συνοπτικότερος, ενώ ο Πίτζε περισσότερο λεπτολόγος και οξύς.
Είναι πιθανόν οι δυο αυτοί ζωγράφοι να είχαν συνδεθεί ή να γνωρίζονταν απλά.
Όμως τα θέματά τους είναι κοινά και οι επιδιώξεις τους περίπου ίδιες. Ζωγράφισαν και οι δυο άρχοντες και αρχόντισσες της εποχής με τις ωραίες ενδυμασίες και τα κοσμήματα, τονίζοντας συγχρόνως (μαζί ή συνάμα) στα πρόσωπα, το ήθος, την κομψότητα, τη συστολή και την ευγένεια.
Μας είναι άγνωστο, αν τα συμφέροντά τους συνέπιπταν τυχαία, ή αν ο ένας άσκησε επιρροή στον άλλον.
Η ζωγραφική πάντως του Κριεζή είναι ρευστότερη και μελωδικότερη. Δεν έχει ίσως την κρυστάλλινη ακρίβεια και την τελειότητα του Πίτζε, όμως παρουσιάζει αξιόλογη ευαισθησία ιδίως στους χρωματισμούς που έχουν μια θέρμη και μια γλυκύτητα».
Έργα του φυλάσσονται στο Μουσείο Μπενάκη, στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Ιστορικό Αρχείο Ύδρας, κ.α.
Ο Κριεζής υπήρξε και αγιογράφος. Μεταξύ άλλων φιλοτέχνησε τις αγιογραφίες της εκκλησίας της Αγίας Ειρήνης στον Πόρο, ενώ άλλη γνωστή του αγιογραφία είναι η «Μαγδαληνή», με την οποία συμμετείχε στο διαγωνισμό στα Ολύμπια του 1859 και του 1875.
Στην έκθεση του Παρισιού το 1867 παρουσίασε προσωπογραφία του Λαζάρου Κουντουριώτη. Γύρω στα 1880 υπολογίζεται ότι έφυγε από τη ζωή.
Ανδρέας Κριεζής, «Ψαριανός καπετάνιος»
Ανδρέας Κριεζής, «Ο ναύαρχος Μιαούλης»
