Της Ράνιας Γάτου*
Η ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΗ ΛΙΜΑΝΙ
Ποίημα του Yehuda Amichai
Η Ιερουσαλήμ είναι πόλη λιμάνι στην ακτή της αιωνιότητας.
Το Όρος του Ναού είναι ένα υπέροχο πλοίο, ένα πλοιάριο αναψυχής
Σε λαμπρότητα.
Από τις θύρες του Τείχους της Θλίψης της, περιχαρείς άγιοι
Πεζοί σαν επιβάτες. Χασιδιστές στο κύμα αποβάθρας
Αντίο, ζητωκραυγάζοντας, καλό ταξίδι. Αυτή
πάντα πλευρίζει, πάντα επιβιβάζεται.
Και οι φράχτες και οι αποβάθρες
Και οι αστυνομικοί και οι σημαίες και οι μεγάλοι ιστοί των ναών
Και τα τζαμιά και οι καμινάδες των συναγωγών και τα τραγούδια του ναύτη
Του επαίνου και των βουνοπλαγιών.
Το κέρατο του κριού ακούγεται ηλιοβασίλεμα: ένα ακόμα
Έχει βάλει πανί.
Ναύτες του Γιόμ Κιππούρ σε λευκές στολές
Ανεβαίνουν ανάμεσα στα σχοινιά και τις σκάλες δόκιμων και αληθινών προσευχών.
Και τα κέρδη της αγοράς και των θυρών και των χρυσαφένιων θόλων:
Η Ιερουσαλήμ είναι η Βενετία του Θεού.
(https://israelforever.org/interact/blog/poems_jerusalem_yehuda_amichai/).
Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Την απάντηση στο ερώτημα «Πού είναι ο Θεός;» μας την δίνει η κοινή θρησκευτική παράδοση Ιουδαϊσμού και Χριστιανισμού. Και μάλιστα η φανέρωση του Θεού στη διανυόμενη εορταστική περίοδο του Δωδεκαημένου. Η φανέρωση του Θεού στον Χάνουκα (Φώτα) των Ισραηλιτών και στην Επιφάνεια (Χριστούγεννα – Θεοφάνεια ή Φώτα) των Χριστιανών. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο εορτών είναι το Φώς του Θεού. Και στον Ιουδαϊσμό και στον Χριστιανισμό ο Θεός δεν αποτελεί θέμα επινόησης των ανθρώπων ή σπερματικής φανέρωσής του, αλλά αποκαλύπτεται, με δική του πρωτοβουλία, στις καθαρές καρδιές, οι οποίες είναι τέτοιες, επειδή πραγματικά εφαρμόζουν τις εντολές του Θεού που περιέχονται στο Νόμο Του.
Β. Η ΦΑΝΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΟΥ ΧΑΝΟΥΚΑ (ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ) ΤΩΝ ΙΣΡΑΗΛΙΤΩΝ
Η ενέργεια του Θεού συμβολίζεται ως φως, όταν κάθε μέρα από τις 22 έως τις 30 Δεκεμβρίου (στο τρέχον έτος), στη γιορτή του Χάνουκα (των Φώτων), ανάβεται μια λυχνία στην επτάφωτη λυχνία, στην οποία προστίθενται άλλες δύο λυχνίες για την ανάγκη της εορτής. Με αυτό τον τρόπο γίνεται ανάμνηση του θαύματος του γεμίσματος της μικρής κανάτας με αγνό ελαιόλαδο επί οκτώ ημέρες στον Ναό που ανοικοδομήθηκε από τον Ζοροβάβελ μετά την επιστροφή από την 70ετή αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα. Όμως, η ποσότητα που υπήρχε, επαρκούσε μόνο μια μέρα.
Αυτό το θαύμα έγινε αμέσως μετά την εθνικο-θρησκευτική απελευθέρωση των Εβραίων από την καταδυνάστευση του επιγόνου του Μ. Αλεξάνδρου βασιλιά της Συρίας Αντιόχου Δ΄ του λεγομένου επιφανούς, ενώ ο Μ. Αλέξανδρος είχε επιδείξει σεβασμό για την Ισραηλιτική θρησκεία. Ο Αντίοχος επιδίωξε να κάνει, με εξαναγκασμό, ειδωλολάτρες του Εβραίους, μέσω του θρησκευτικού συγκρητισμού, αφού βεβήλωσε τον μόνο Ναό της Αληθινής Πίστης τοποθετώντας σε αυτόν το άγαλμα του Δία, και μέσω της υιοθέτησης του ειδωλολατρικού τρόπου ζωής, τον οποίο επέβαλε στην Ιερουσαλήμ. Όσοι Εβραίοι αντιστέκονταν στον εξαναγκασμό αυτόν, είτε ειρηνικά είτε με ανταρτοπόλεμο (όπως οι Μακκαβαίοι), επειδή υπερασπίζονταν την πατρώα αληθινή πίστη, αντιμετώπιζαν διωγμούς (https://www.chabad.gr/templates/articlecco_cdo/aid/101863/jewish/page.htm). Οι επτά Μακκαβαίοι παίδες, η μητέρα τους Σολομονή και ο δάσκαλός τους Ελεάζαρος μαρτύρησαν και θανατώθηκαν για την αληθινή πίστη από τα βασανιστήρια του Αντίοχου Δ΄, επειδή δεν υπέκυπταν στους κάθε είδους δελεασμούς του για να αλλαξοπιστήσουν (http://www.saint.gr/2180/saint.aspx).
Γ. Η ΦΑΝΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ (ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΦΩΤΩΝ Ή ΘΕΟΦΑΝΕΙΩΝ) ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Στην αρχαία Εκκλησία γιορταζόταν μόνο η γιορτή των Φώτων ή Θεοφανείων, κατά την οποία γιορτάζονταν τόσο τα Χριστούγεννα όσο και τα Φώτα. Επί Πάπα Ιουλίου Α΄ (337-352), στη Δυτική Εκκλησία, διαχωρίστηκαν οι δύο γιορτές και θεσπίστηκε ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, ενώ τα Φώτα συνέχισαν να εορτάζονται στις 6 Ιανουαρίου. Ο σκοπός αυτού του διαχωρισμού ήταν η αντικατάσταση των ειδωλολατρικών γιορτών που τελούνταν την ίδια ημερομηνία (η γιορτή του Ανίκητου Θεού Ήλιου και τα γενέθλια του Μίθρα, που γιορτάζονταν στις 25 Δεκεμβρίου). Στην Ανατολική Εκκλησία ο εορτασμός των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε γύρω στο 376. (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1).
Τα Χριστούγεννα γιορτάζεται η ενανθρώπιση (δηλαδή το ότι γεννήθηκε και ως άνθρωπος) του Θεού Λόγου, με την οποία ο Ιησούς Χριστός συνένωσε την ανθρώπινη με τη θεία φύση του σε ένα πρόσωπο. Η ενανθρώπιση του Χριστού είχε ως σκοπό και αποτέλεσμα την κατά χάρη θέωση του ανθρώπου. Τα Φώτα γιορτάζεται η Βάπτιση του Θεανθρώπου Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Με την Βάπτισή του ο Χριστός εγκαινίασε το βάπτισμα της σωτηρίας, σε αντιπαραβολή με το βάπτισμα της μετανοίας το οποίο τελούσε ο Ιωάννης ο Πρόδρομος. Το βάπτισμα είναι το μυστήριο με το οποίο οι Χριστιανοί ενσωματώνονται στην Εκκλησία ως μέλη της.
Δ. Η ΚΟΙΝΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Η κοινή θρησκευτική παράδοση του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού είναι ο Νόμος (Τορά), και συγκεκριμένα η Εβραϊκή Βίβλος (Τάναχ) που συνιστά για τους Χριστιανούς την Παλαιά Διαθήκη. Η Εβραϊκή Βίβλος περιλαμβάνει 24 βιβλία και χωρίζεται σε τρία τμήματα, την Πεντάτευχο, τους Προφήτες και τα Έργα (ιστορικά, ποιητικά, σοφιολογικά) (https://en.wikipedia.org/wiki/Torah). Η Εβραϊκή Βίβλος, με ορισμένες διαφοροποιήσεις, είναι η βάση της Καινής Διαθήκης για τους Χριστιανούς, διότι αν αφαιρεθεί η Παλαιά Διαθήκη (δηλ. η Εβραϊκή Βίβλος), μένει αστήρικτη, από πλευράς συνέχειας, η Καινή Διαθήκη. Ο Νόμος, με τις εντολές του, διδάσκει την αληθινή πίστη στον Θεό, τις τελετουργίες και την ηθική προς τον Θεό, τον συνάνθρωπο και τον εαυτό, που απορρέουν από την πίστη αυτή.
Ο Χριστιανισμός διαφοροποιήθηκε από τον Ιουδαϊσμό – από τον οποίο προήλθε ως ξεχωριστή ομάδα –
α) ως προς την περαιτέρω διευκρίνιση του ονόματος του Θεού στο θέμα της πίστης (τριπρόσωπος Θεός),
β) ως τη μετάθεση της λατρείας από νομική (του Ααρών) σε εκείνη της πίστης (του Μελχισεδέκ), η οποία προϋπήρξε της νομικής, και
γ) ως προς τη μη αποδοχή του Προφορικού Νόμου (Μισνά), τον οποίο δεν δέχονται και οι Καραϊτες, οι οποίοι θεωρούνται ως Εβραϊκή θρησκευτική μερίδα
Στο ιστορικό παρελθόν αυτή η διαφοροποίηση μεταξύ του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού προκάλεσε μια αμοιβαία ψυχική αποξένωση μεταξύ τους, όπως προκύπτει από εκατέρωθεν έργα ραβίνων και πατέρων αντιστοίχως. Μάλιστα από την ιστορία είναι γνωστό ότι κρατούντες φερόμενοι Χριστιανοί την ψυχική αυτή αποξένωση την μετέτρεψαν σε θρησκευτικο-εθνικούς διωγμούς εναντίον των Ισραηλιτών με αποκορύφωση το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα των Ναζί.
Είναι προς τιμήν του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου Β΄ ότι υπέγραψε συμφωνία με τον Αρχιραβίνο του Ισραήλ Yona Metzger, για την επίσημη αναγνώριση της άρσης της συλλογικής ευθύνης του Ισραηλιτικού λαού για τη σταύρωση του Ιησού. (https://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=7493:%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%83%CF%85%CE%BC%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CF%8D-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CF%83%CF%81%CE%B1%CE%AE%CE%BB-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BA%CF%8C%CF%80%CE%BF%CF%85-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%8D%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%85&Itemid=431). Είναι αλήθεια ότι ο Ιησούς σταυρώθηκε από συγκεκριμένα ιστορικά πρόσωπα και όχι από τον Ισραηλιτικό λαό συλλογικά και ανασταυρώνεται από την ασυμβίβαστη με τη Βίβλο ζωή Χριστιανών.
Στη σημερινή εποχή διαπιστώνεται ότι οι ομοιότητες είναι ασυγκρίτως περισσότερες από τις παραπάνω διαφοροποιήσεις. Εξάλλου θεμιτές διαφοροποιήσεις υπάρχουν και μέσα στον Χριστιανισμό (Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί, Προτεστάντες, Μονοφυσίτες, Εκκοσμικευμένοι, Άθεοι), και μέσα στον Ιουδαϊσμό (Υπερορθόδοξοι, Ορθόδοξοι, Μεταρρυθμιστές, Εκκοσμικευμένοι, Άθεοι). Σήμερα οι διαφοροποιήσεις θεωρούνται ως θρησκευτική ποικιλομορφία, η οποία, για τους λογικούς ανθρώπους (και όχι για τους φονταμενταλιστές και εξτρεμιστές), αποτελεί πηγή αμοιβαίου εμπλουτισμού, αφού μόνον ο Θεός είναι ο πλήρης σοφίας.
Σημειωτέον ότι, σε οικουμενικό επίπεδο, το Παγκόσμιο Ιουδαϊκό Συνέδριο (το οποίο εκπροσωπεί Ισραηλιτικές Κοινότητες από εκατό χώρες του κόσμου), υπό τον Πρόεδρό του κ. Ronald Lauder, και ειδικότερα η Ιουδαϊκή Επιτροπή για τις Διαθρησκευτικές Διαβουλεύσεις, και το πρωτόθρονο Οικουμενικό Πατριαρχείο (το οποίο έχει τη μέριμνα όλων των Ορθόδοξων Εκκλησιών), υπό τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, και ειδικότερα το Γραφείο για τις Διεθνείς και τις Διαπολιτιστικές Σχέσεις που λειτουργεί στο Γραφείο Συνδέσμου του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεχίζουν να διεξάγουν και μέχρι τώρα διεξήγαγαν δέκα (10) διαλόγους μεταξύ του Ιουδαϊσμού και του Ορθόδοξου Χριστιανισμού με τα εξής ισάριθμα θέματα:
1 – «Ο Νόμος στην Ορθόδοξη Χριστιανική και την Ιουδαϊκή Αντίληψη», (Λουκέρνη, Ελβετία, 16-18.03.1977),
2 – «Παράδοση και Κοινότητα στον Ιουδαϊσμό και την Ορθόδοξη Εκκλησία», (Βουκουρέστι, Ρουμανία, 26-31.10.1979),
3 – «Συνέχεια και Ανανέωση», (Αθήνα, 21-24.03.1993),
4 – Η Συνάντηση της Ορθοδοξίας και του Ιουδαϊσμού με τη Νεωτερικότητα», (Kibbutz Maaleh Ha Chamisha, Ισραήλ, 13-16.12.1998),
5 – «Πιστότητα με τις Πηγές Μας: Η Δέσμευσή μας για την Ειρήνη και τη Δικαιοσύνη», (Θεσσαλονίκη, 27-05-2003),
6 – «Θρησκευτική ελευθερία και η Σχέση μεταξύ Ελευθερίας και Θρησκείας», (Ιερουσαλήμ, 14-15.03.2007),
7 – «Ο κόσμος σε Κρίση: Ηθικές Προκλήσεις και Θρησκευτικές Προοπτικές», (Αθήνα, 10-12.11.2009),
8 – «Το Πνευματικό και το Φυσικό Περιβάλλον: Σεβόμενοι τον Κόσμο μας, Σεβόμενοι ο Ένας τον Άλλο», (Θεσσαλονίκη, 06.2013),
9 – «Πνευματικά Κέντρα και Διασπορές», (Αθήνα, 20-21.10.2015),
10 – «Η Σημασία της Ιερουσαλήμ στις Δύο Παραδόσεις Πίστεως», (Ιερουσαλήμ, 05-07.12.2017).
Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Αφού οι ομοιότητες είναι ασυγκρίτως περισσότερες από τις εμπλουτιστικές διαφοροποιήσεις μεταξύ του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού, αποτελεί λογική, πολιτιστική και θεολογική αναγκαιότητα η από κοινού διερεύνηση και αξιοποίηση της κοινής θρησκευτικής παράδοσής τους και σε τοπικό επίπεδο.
Προς αυτήν την κατεύθυνση θα βοηθούσε, για αρχή, η από κοινού καθιέρωση μιας ημέρας εορτασμού της κοινής θρησκευτικής τους κληρονομιάς. Ως τέτοια ημέρα εορτασμού θα μπορούσε, ενδεχομένως να καθιερωθεί η κοινή εορτή των Μακκαβαίων, οι οποίοι είναι μάρτυρες και του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού και γιορτάζονται από τους Ισραηλίτες στη γιορτή του Χάνουκα και από τους Ορθόδοξους Χριστιανούς την 1η Αυγούστου. Η καθιέρωση αυτή αποτελεί θέμα αγάπης και αληθείας, σύμφωνα με την 1η εντολή του κοινού Μωσαϊκού Νόμου, η οποία περιλαμβάνει τον όρο αποκάλυψης του Θεού στις καρδιές των πιστών, στον έσω άνθρωπο.
Είναι γνωστό ότι έχουν επιδείξει πρωτοπορία στον εορτασμό του Ολοκαυτώματος, τόσο μέσα όσο και έξω από την Ελλάδα (Χρονικά τομ. 39, τευχ. 246 (2016), https://kis.gr/files/XRONIKA_SITE_TELIKO.pdf), η Ισραηλιτική Κοινότητα υπό τον Πρόεδρό της κ. Μαρσέλ Σολομών, και η Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος και Αλμυρού υπό τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη της κ. Ιγνάτιο. Περαιτέρω ο Πρόεδρος κ. Μαρσέλ Σολομών και ο Σεβασμιώτατος κ. Ιγνάτιος, θα ενδεικνυόταν να καθιερώσουν μια ημέρα εορτασμού της κοινής θρησκευτικής παράδοσης του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού, είτε μέσα στο Ισραηλιτικό Οκταήμερο ή το παράλληλο Χριστιανικό Δωδεκαήμερο, είτε την 1η Αυγούστου, είτε μια άλλη ημερομηνία η οποία θα θεωρούνταν ως βολικότερη και για τις δύο πλευρές.
Αυτήν την προτεινόμενη ημέρα εορτασμού της κοινής θρησκευτικής παράδοσης του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού στο Βόλο, θα μπορούσαν να τελούνται εκατέρωθεν Ισραηλιτικές και Χριστιανικές τελετές στη μνήμη των Μακκαβαίων με την εκατέρωθεν εκπροσώπηση. Ακόμη την αυτή ή άλλη ημέρα εορτασμού της κοινής θρησκευτικής τους παράδοσης, θα μπορούσε να γίνεται επίσημη κοινή τελετή σε αίθουσα για κοινό με την εκφώνηση σχετικού Πανηγυρικού Λόγου.
Καλό Οκταήμερο Χάνουκα για τους Ισραηλίτες! Καλό Δωδεκαήμερο Χριστουγέννων – Θεοφανείων για τους Χριστιανούς!
ΕΔΩ ΕΙΜΑΙ, ΚΥΡΙΕ!
Ποίηση της Ράνιας Γάτου
Παρούσα!
Προσηλωμένη στα φυλλοκάρδια της τίμιας δόξας Σου
Και σου μιλώ:
Εδώ είμαι, Θεέ μου!
Μία μέλισσα μέσα στο νερό που παλεύει να αναστηθεί.
Ένας αιώνιος άνθρωπος από σώμα γεμισμένο αίμα,
Που γερνάει δύσκολα στον κόσμο της αμαρτίας.
Μορφή που προσκυνά τη γέννηση του Χριστού,
Ψυχή με βαθιά σπλάχνα αγάπης στην ανάσα της.
Καινούργια αμυγδαλιά από όνειρο
Και στάχτη από δισέγγονη κόρη,
Στο στήθος της επουράνια.
Με μενεξεδή ανάγλυφη γαλήνη στο μέτωπο,
Να θέλγει τον Θεό με το εύρος της αγάπης της.
Σιωπηλά.
Κυρτωμένη στους τάφους με τα εγκόσμια οράματα
Ξενιτεμένη στις στέγες των ανθρώπων,
Ετούτη την Άγια Νύχτα στα βάθη των Χριστουγέννων
Σου μίλησα.
Με βρήκες.
Η θέα της αλήθειας γεννημένη βρέφος θεϊκό
Αναστημένο Ζωή.
Φωτο: אֲדֹנָי, הִנֵּֽנִי (Χίνενι, Αντονάι)! = Εδώ είμαι, Κύριε! (Γένεση, κεφ. 22, στοιχ. 1). Ο Θεός κάλεσε τον Αβραάμ με το όνομά του και ο Αβραάμ απάντησε με αυτήν την φράση, δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο ότι ήταν έτοιμος να υπακούσει σε ό,τι του ζητούσε ο Θεός. Εμείς είμαστε έτοιμοι να πούμε «Χίνενι, Αντονάι» στον Θεό, ο οποίος ζητά από εμάς να τηρούμε τις εντολές του; (https://www.jewishjewels.org/news-letters/hineni-adonai/).
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός.
