ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Για το βιβλίο του Θανάση Βογιατζή: «Τα ΕΑΣΑΔΙΑ. Μέρες δωσιλογισμού στο Βόλο»

για-το-βιβλίο-του-θανάση-βογιατζή-τα-ε-171076

Του Γιάννη Χατζηγιάννη

Ο δημοσιογράφος Θανάσης Βογιατζής παραμένει πιστός στο ρητό του Μίλαν Κούντερα ότι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη. Με ερωτήματα για το παρόν και το μέλλον υποχρεώνεται να αφοσιωθεί στο παρελθόν των μεγάλων ρηγμάτων και τομών. Εκεί που η ιστορία των κυριάρχων διακόπτεται κι αρχίζει η ιστορία των καταπιεσμένων. Ενάντια στο τετριμμένο εξελικτισμό της σοσιαλδημοκρατίας που πετσόκοψε τον μαρξισμό στα μέτρα του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού αγώνα, ό ίδιος στρέφει τη ματιά του στην διακοπή της ιστορικής εξέλιξης η οποία οδηγεί στην καταστροφή.

Μέσα από τη καταστροφή, στο βιβλίο του προβάλλει «το υποκείμενο της ιστορικής γνώσης είναι η ίδια η αγωνιζόμενη τάξη, η καταπιεζόμενη τάξη», όπως δηλώνει στις θέσεις για την Ιστορία ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Οι εργάτες του βιομηχανικού Βόλου σηκώνουν μέσα στην φασιστική κατοχή το ανάστημά τους και κινητοποιούνται για να διασφαλίσουν τρόφιμα και όταν βιομήχανοι αναστέλλουν τη λειτουργία των εργοστασίων ή παραβιάζουν τις συμφωνίες χορήγησης τροφίμων τους συλλαμβάνουν όπως στην περίπτωση του Τσαλαπάτα που τον βάζουν σε καροτσάκι και τον φέρνουν με πομπή έναντι του δικαστηρίου προκειμένου να ανοίξει το εργοστάσιό του και να υλοποιήσει τη συμφωνία για χορήγηση τροφίμων στους εργάτες.

Οι βιομήχανοι και οι τοπικές αρχές μαζί με τους κατακτητές συνασπίζονται για να αντιμετωπίσουν τόσο το αναδυόμενο μαχητικό εργατικό κίνημα, την επέκταση του ΕΑΜ μέσα τη πόλη και του ένοπλου τμήματός του ΕΛΑΣ που με την καθοδήγηση του ΚΚΕ αναπτύσσει εκτεταμένη δραστηριότητα σε επίπεδο διεκδικήσεων, τοπικών μαχών και γίνεται κυρίαρχη δύναμη μέσα στη χώρα όταν τα πολιτικά φαντάσματα του παλαιού αστικού κόσμου κρύβονται ή φεύγουν για να σωθούν.

Για να αντιμετωπιστεί η κρίσης εξουσίας, οι αστικές πολιτικές δυνάμεις σε συνεργασία με τους ναζιστές δημιουργούν συμπληρωματικούς ένοπλους μηχανισμούς, τα ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσης) με αρχηγό τον Τάκη Μακεδόνα και των ΕΕΕ (Εθνικιστική Ενωσις Ελλάδος) με αρχηγούς τον Γεκενίδη και Κωνσταντινίδη που χρηματοδοτούνται αδρά από τον ευγενή κόσμο των ντόπιων βιομηχάνων και στηρίζονται πολιτικά από τις αρχές της πόλης που συνεργάζονται με τους κατακτητές. Η Κίτρινη Αποθήκη γίνεται ο τόπος μαρτυρίου και οι δρόμοι του Βόλου ο τόπος επίδειξης της θηριωδίας. Οι δωσολογικές οργανώσεις έρχονται να αντιμετωπίσουν τον κομμουνιστικό κίνδυνο και γίνονται ο ένοπλος βραχίονας των κατακτητών, της άρχουσας τάξης εντός της χώρας, των διεθνών συμμάχων της (κυρίως των Αγγλων) με σκοπό την αποτροπή επαναστατικών εξελίξεων μετά την απελευθέρωση.

Η τύχη των δωσίλογων μετά την απελευθέρωση επιβεβαίωσε το ρόλο τους. Στις δίκες που γίνονται ο αριθμός τους έχει μειωθεί απελπιστικά και οι ποινές που τους αποδίδονται αποτελούν περισσότερο μέτρο προσωρινής προστασίας από τον απελευθερωμένο λαό που απαιτεί για τα αμέτρητα θύματα, εκδίκηση και δικαίωση.

Αυτή η δικαίωση δεν θα έρθει. Όχι γιατί λείπει η οργάνωση, ο ενθουσιασμός, η αυτοθυσία ή πολύ περισσότερο η ένοπλη δύναμη αλλά γιατί απουσιάζει πλήρως μια επαναστατική πολιτική κατάληψης της εξουσίας από το κόμμα που ηγείται του αγώνα. Η συνειδησιακή αφύπνιση πλατιών λαϊκών στρωμάτων που είχε βίαια ανακοπεί από τη δικτατορία του Μεταξά, βρίσκει δρόμους σύγκρουσης με όλο το φάσμα του παρελθόντος. Οι βαριές αλυσίδες της ιστορίας έχουν ανεπίστρεπτα διαρραγεί μέσα στην καταστροφή που φέρνει ο πόλεμος και η τριπλή κατοχή ενώ το αστικό πολιτικό προσωπικό έχει απονομιμοποιηθεί εξαιτίας της συνεργασίας του με τον εχθρό και τις δωσιλογικές τρομοκρατικές ομάδες.

Το βιβλίο αναδεικνύει τον πλούτο που γέννησε ο ανυποχώρητος αγώνας των καταπιεσμένων και παρουσιάζει τη λυσσαλέα αντίδραση των κυρίαρχων μπροστά στον επικείμενο κίνδυνο. Όμως ενώ οι ηγεσίες των καταπιεσμένων ακολουθούν μια εντελώς συμβιβαστική γραμμή, η άρχουσα τάξη προετοιμάζεται κι εξοπλίζεται μέχρι τα δόντια. Στο βιβλίο κριτικάρεται αυτή τη συμβιβαστική γραμμή, όπως για παράδειγμα στη συγκρότηση του πρώτου δημοτικού συμβουλίου (21/10/1944) του Δήμου Παγασών συμμετέχει εκπρόσωπος των βιομηχάνων, δηλαδή οι εμπνευστές και οικονομικοί αρωγοί των ΕΑΣΑΔ.

Ο διαχωρισμός του ένοπλου αγώνα σε εθνικοαπελευθερωτικό-πατριωτικό-αντιφασιστικό από την επαναστατική κατάκτηση της εξουσίας, η θεωρία των σταδίων (πρώτα η απελευθέρωση, η δημοκρατική επίλυση του πολιτειακού και μετά ο σοσιαλισμός) βρίσκεται στον αντίποδα των θέσεων του Απρίλη 1917 που διατύπωσε ο Λένιν για τα καθήκοντα της εργατικής τάξης στη “καθυστερημένη” Ρωσία που αναγκάστηκε να προχωρήσει στην κατάληψη της εξουσίας για να ολοκληρωθούν τα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα της ιστορικής εξέλιξης. Εδώ βρίσκονται οι ευθύνες του κόμματος που ηγείται του αγώνα.

Η συνολική εξέλιξη των γεγονότων είναι παρούσα αν και δεν αναφέρεται. Η συμφωνία της Βάρκιζας (1945) υπογράφεται μια μέρα μετά τη Διάσκεψη της Γιάλτας όπου οι νικητές, Τσώρτσιλ, Ρούσβελτ, Στάλιν συνομολογούν για την μεταπολεμική τάξη πραγμάτων. Έχουν προηγηθεί οι μεταξύ τους συμφωνίες στη Μόσχα και τη Τεχεράνη όπου καθορίζονται οι σφαίρες επιρροής αλλά και η τύχη της επανάστασης στην Ελλάδα. Το ίδιο έτος (1943) διαλύεται η 3η Διεθνής που ίδρυσε ο Λένιν. Οι θεωρίες της ειρηνικής συνύπαρξης και της ταξικής συνεργασίας έχουν κυριαρχήσει πολύ πριν την επερχόμενη ελληνική τραγωδία.

Δεν ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι η πολιτική της ηγεσίας του ΚΚΕ ήταν ασυμβίβαστη με την αστική εξουσία, ενώ το ΕΑΜ ακολούθησε μια αδικαιολόγητη συμβιβαστική πολιτική. “Η μάχη του Δεκέμβρη απέδειξε ότι οι αδικαιολόγητοι συμβιβασμοί του ΕΑΜικού κινήματος (υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Βρετανικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, Συμφωνίες Λιβάνου, Καζέρτας) δεν αποτελούσαν τη συνέπεια του συμβιβασμού του ΚΚΕ με την αστική εξουσία”.

Το ΚΚΕ δεν ήταν ανίσχυρο στο μετωπικό σχήμα του ΕΑΜ και έσπασε ξαφνικά τα δεσμά το Δεκέμβρη του 1944 σε αντιπαράθεση με το ΕΑΜ, επιχειρώντας έστω καθυστερημένα κι εκ των υστέρων την κατάληψη της εξουσίας. Σωστά επισημαίνεται παρακάτω ότι: “Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ δεν διέθεταν στρατηγική για την κατάκτηση της εξουσίας, αλλά αντιμετώπισαν ακόμα και την ένοπλη πάλη ως μέσο πίεσης για την επίτευξη του ουτοπικού στόχου της δημοκρατικής εξομάλυνσης, σε μια περίοδο που ο ταξικός αντίπαλος προετοιμαζόταν να τσακίσει με όλα τα μέσα το εργατικό-λαϊκό κίνημα”.

Aυτή η σωστή διαπίστωση, είναι ανεπαρκής. Επιμερίζει εξίσου, σε ΕΑΜ και ΚΚΕ, τις ευθύνες για την απουσία επαναστατικής στρατηγικής γεγονός που δημιουργεί τεράστια σύγχυση για τη σχέση κόμματος-μετώπου και το ρόλο του κόμματος στα μέτωπα. Αντίθετα, το ΕΑΜ υιοθετεί τελικά την ιδεολογική γραμμή που έχει χαραχτεί από το ΚΚΕ καθ’όλη τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα. Η στρατηγική είναι συνεπής με τις θέσεις του ΚΚΕ που έχουν υιοθετηθεί δέκα χρόνια πριν (6η Ολομέλεια 1934), όπου το αστικοδημοκρατικό στάδιο (λόγω της υστέρησης του καπιταλισμού στην Ελλάδα) προηγείται υποχρεωτικά της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αν και το ΚΚΕ διατηρεί την πολιτική ηγεμονία καθ’όλη τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα, ΕΑΜ και ΕΛΑΣ συσπειρώνουν το σύνολο του μαχόμενου λαού, διατηρεί μια λάθος στρατηγική. Τα συμπεράσματα είναι τελείως αντίθετα από την πείρα της προλεταριακής επανάστασης του 1917 και οι συνέπειες είναι τραγικές.

Η μάχη στην Αθήνα χάνεται χωρίς οι έμπειρες μάχιμες μονάδες του ΕΛΑΣ να λάβουν μέρος. Ακόμα και τότε ο πόλεμος δεν είχε ακόμα κριθεί. Αγωνιστές δολοφονούνται από την ΟΠΛΑ μέσα στο Δεκέμβρη (κι πολλοί άλλοι διαφωνούντες μέσα στο 1944) για να διασφαλιστεί η πολιτική της ταξικής συνεργασίας. Μετά από 33 ημέρες μάχης στην Αθήνα, το ΚΚΕ επιλέγει τελικά το συμβιβασμό που ολοκληρώνεται με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ στη συμφωνία της Βάρκιζας και την αποκήρυξη του Άρη Βελουχιώτη (1945).

Όμως ο συμβιβασμός αποδεικνύεται αδύνατος. Την επομένη τα δωσιλογικά αποσπάσματα βρίσκονται ξανά στους δρόμους χωρίς καμιά αντίσταση και τα έκτακτα στρατοδικεία επιτελούν το καθήκον τους: Την εκτέλεση όσων αγωνίστηκαν, ενώ αποδίδουν τους συνεργάτες των κατακτητών εξαγνισμένους στην κοινωνία για να αποτελέσουν το αυριανό πολιτικό προσωπικό της άρχουσας τάξης στον κρατικό μηχανισμό της.

Ο συγγραφέας δεν παρελθοντολογεί αλλά αγωνιά αν οι καταπιεσμένοι έχουν διδαχτεί από την ιστορία. Ο ίδιος γνωρίζει ότι η αποφασιστικότητα της άρχουσας τάξης να διατηρήσει την ταξική της κυριαρχία δεν έχει όρια στη βαρβαρότητα. Μας καλεί να δούμε την ιστορία όχι με τα μάτια χαμηλωμένα στο έδαφος αλλά στραμμένα ψηλά στον έναστρο ουρανό.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου