Η πολυγραφότατη συγγραφέας μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για «Το δίχτυ της ζωής – Ιστορίες βιοποικιλότητας»
Το νέο βιβλίο της πολυγραφότατης και αγαπημένης συγγραφέως Ελένης Σβορώνου με τον τίτλο «Το δίχτυ της ζωής – Ιστορίες βιοποικιλότητας» μόλις κυκλοφόρησε από την Ελληνοεκδοτική. Πρόκειται για βιβλίο ευαισθητοποίησης για τα οικολογικά θέματα, αυτή τη φορά σε 64 πανέμορφες σελίδες, που εικονογράφησε πολύ όμορφα η Zafouko Yamamoto, κατά κόσμον Ζαφειρούλα Σιμοπούλου. Eνα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλα τα μικρά παιδιά, πολύτιμο εργαλείο για γονείς και εκπαιδευτικούς, που επιθυμούν να μιλήσουν στα παιδιά για το περιβάλλον και την προστασία του. Χαρά και τιμή η λογοτεχνική συνάντηση με τη συγγραφέα στον κυριακάτικο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ.
Συνέντευξη στην ΕΛΕΝΑ ΝΤΑΒΛΑΜΑΝΟΥ, εκπαιδευτικό – συγγραφέα
Κρατώ στα χέρια μου το νέο σας βιβλίο με τον τίτλο «Το δίχτυ της ζωής – Ιστορίες βιοποικιλότητας» από την Ελληνοεκδοτική. Πρόκειται για ένα βιβλίο με οικολογικό μήνυμα. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με αυτή τη θεματική;
Σας ευχαριστώ πολύ, κατ’ αρχάς, για τη λογοτεχνική συνάντηση. Εκτιμώ το δικό σας συγγραφικό έργο κι έτσι χαίρομαι διπλά για αυτή τη συζήτηση.
Βέβαια, το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι ακριβώς λογοτεχνικό, δεν έχει μία ιστορία, αλλά πολλές ιστορίες, ιστορίες γνώσης για τη βιοποικιλότητα.
Το έναυσμα δόθηκε από στιγμιότυπο, από σχόλιο, που έκανε ένα παιδί Β’ δημοτικού στο πλαίσιο προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, που είχα αναλάβει. Εκεί λοιπόν που έδειχνα εικόνες από τα κοάλα και τις πυρκαγιές που κατέστρεψαν πρόσφατα τα δάση τους και περίμενα συγκίνηση και θυμό, το παιδί ρώτησε «και τι μας νοιάζει που θα χαθούν τα κοάλα;». Το ευχαριστώ πολύ γιατί εξέφρασε την άποψη και τη στάση της πλειονότητας: «Τι μας νοιάζει;». Αλήθεια, τι μας νοιάζει, που κάθε στιγμή χάνονται πολλά είδη πανίδας και χλωρίδας; Εμείς συνεχίζουμε τη ζωή μας κανονικά και έχουμε πολύ σοβαρότερα προβλήματα να επιλύσουμε.
Eλα όμως που τα προβλήματα αυτά έχουν σχέση και με το κοάλα και το δάσος του.
Αυτές οι κρυφές συνδέσεις, η αόρατη ιστορία της βιοποικιλότητας, παιδιά της οποίας είμαστε κι εμείς, δεν είναι ούτε ορατή, ούτε κατανοητή. Πώς να προκαλέσει κάποια συγκίνηση λοιπόν; Τη χρειαζόμαστε τη συγκίνηση, γιατί μόνο αυτή οδηγεί σε δράση, συν-κινούμαι. Το λέει και η λέξη. Αυτό προσπάθησα να κάνω με αυτό το βιβλίο.
Τα παιδιά ξέρουν την τροφική αλυσίδα, ξέρουν τις σχέσεις και τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των ειδών μέσα από το τροφικό πλέγμα, αλλά ώς εκεί. Τι σημαίνει αυτό για τη ζωή μας, αυτό δεν το κατέχουμε. Η κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα που ζούμε πια σε τακτική βάση, οι δασικές πυρκαγιές, τα κουνούπια του Νείλου, η πανδημία και… η μούχλα στο ξεχασμένο τυρί στο ψυγείο μας συνδέονται. Αυτά τα νήματα επιχειρώ να αναδείξω με τον διάλογο ενός λίγο κυνικού και κουρασμένου από τα μαθήματα παιδιού και ενός πατέρα, που ιδρώνει να τα βγάλει πέρα με το πανέξυπνο παιδί του.
Στο βιβλίο σας περιλαμβάνονται πολλές δραστηριότητες, που εμπλέκουν τον μικρό αναγνώστη σε βιωματικό παιχνίδι γνωριμίας με το περιβάλλον. Σε τι βαθμό πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλλει η λογοτεχνία στην ευαισθητοποίηση των παιδιών σε σημαντικά ζητήματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος;
Με τη συν-κίνηση! Κίνηση ψυχής και σώματος. Μακάρι οι εκπαιδευτικοί να βγουν στην αυλή του σχολείου ή στο παρκάκι της γειτονιάς, να κάνουν κάποιες δραστηριότητές, να κινηθεί το σώμα, αλλά και να συγκινηθούν τα παιδιά στη θέα μιας μέλισσας, τώρα που η μέλισσα αποκαλύπτει τη σημασία της, να παίξουν βέβαια, να εκτονωθούν κι ύστερα να δουν αυλή, παρκάκι, δάσος και πλανήτη με άλλο μάτι. Ισως και να συμβεί. Μακάρι να καθίσουν κάτω από τη σκιά ενός δέντρου και να διαβάσουν το βιβλίο και να φτιάξουν το δικό τους, το βιβλίο της βιοποικιλότητας της γειτονιάς τους.
Συγγραφέας, αρθρογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, υπεύθυνη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, εκπαιδεύτρια δημιουργικής γραφής. Θα μπορούσατε να ιεραρχήσετε τις ιδιότητές σας;
Είναι σαν τη βιοποικιλότητα κι αυτές οι ιδιότητες. Ολα συνδέονται μεταξύ τους και αυτά, τα ορατά, αλλά και τα αόρατα που είναι και τα πιο καθοριστικά. Τα ίχνη που αφήνει μέσα μας η παιδική ηλικία είναι σαν τα απολιθώματα. Αποκαλύπτονται εκεί που δεν το περιμένεις για να σου θυμίσουν τη σχέση του τώρα με το τότε. Υπάρχει μια παλιά εικόνα από τα παιδικά μου, ένας φίλος του μπαμπά μου που μας δείχνει κοχύλια, πέτρες, φύλλα, και μας λέει ιστορίες. Δεν θυμάμαι καμία από αυτές, αλλά θυμάμαι τη συγκίνηση.
Διδάσκετε δημιουργική γραφή σε εργαστήρια για παιδιά και ενηλίκους και έχετε γράψει βιβλίο δημιουργικής γραφής για παιδιά, το «Μαγειρεύοντας ιστορίες». Τι σημαίνει για εσάς δημιουργική γραφή; Πόσο μπορεί να βοηθήσει έναν νέο συγγραφέα να εξελιχθεί; Ελλοχεύουν κίνδυνοι μανιέρας ή παραγωγής κειμένων με τεχνική αρτιότητα, αλλά χωρίς συγγραφική ταυτότητα;
Η δημιουργική γραφή είναι ένα υπέροχο ταξίδι ανακάλυψης του κόσμου που έχεις εντός σου, των πολλαπλών εκδοχών του εαυτού σου και του κόσμου, των περιπετειών που θα ήθελες να ζήσεις… Είναι και ένα ταξίδι αγάπης, ενσυναίσθησης, για να χρησιμοποιήσω τη λέξη που είναι της μόδας. Πρέπει να καταλάβεις και τον «κακό» για να τον αποδώσεις σωστά. Πρέπει να σκάψεις βαθιά στα ανθρώπινα και βέβαια στη γλώσσα, στο ύφος, στους λογοτεχνικούς τρόπους. Ολα αυτά δεν καταλήγουν σε μανιέρα, γιατί ο καθένας έχει τον δικό του τρόπο που προσλαμβάνει τα ανθρώπινα. Η μορφή της ιστορίας, τώρα, η αρχιτεκτονική της, σαφώς ακολουθεί κάποιους κανόνες. Οπως και κάθε τέχνη, έχει και η λογοτεχνία τους δικούς της. Ακόμη κι όταν τους καταστρατηγείς, πρέπει να το κάνεις με κάποιους νέους κανόνες. Αυτή η πειθαρχία δεν φέρνει τυποποίηση, φέρνει ποιότητα. Σε βοηθά να πεις καλύτερα αυτό που θες. Οχι να πεις αυτό που θέλει ο δάσκαλος. Στην ουσία δάσκαλος είναι η ίδια η λογοτεχνία. Για αυτό διαβάζουμε πολύ σε αυτά τα εργαστήρια.
Υπάρχουν «δύσκολα» θέματα ή αντίστοιχα «ταμπού» για τα παιδιά; Υπάρχουν ιστορίες, που θα θέλατε να γράψετε, αλλά θεωρείτε πως δεν είναι ακόμη ώριμο το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα;
Ναι, υπάρχουν ταμπού και τώρα στα παραδοσιακά ταμπού προστίθενται και οι υπερβολές της πολιτικής ορθότητας. Για να είμαι ειλικρινής μάλλον κι εγώ λογοκρίνω τον εαυτό μου. Εσωτερικεύει κανείς τους κανόνες της κοινωνίας και τους δικούς του κανόνες και περιορισμούς. Π.χ. θα τολμούσα να δείξω ήρωες, που προστατεύουν το περιβάλλον διαπλεκόμενους και διεφθαρμένους; Είναι όλα αγγελικά στον χώρο αυτόν; Το κάνει ένας εξαιρετικός συγγραφέας, ο Πάνος Τσερόλας, σε ένα βιβλίο του, αλλά δεν θυμάμαι τώρα σε ποιο απ’ όλα. Μπράβο του.
Ποια είναι η άποψή σας για το τοπίο της παιδικής – νεανικής λογοτεχνίας σήμερα; Τα παιδιά και οι νέοι διαβάζουν περισσότερο ή λιγότερο σε σχέση με το παρελθόν;
Εκδίδονται πολλά και καλά παιδικά και εφηβικά βιβλία, ελληνικής και μεταφρασμένης λογοτεχνίας. Ο χώρος γνωρίζει μεγάλη άνθιση. Οι νεαροί αναγνώστες, τώρα, αυξάνονται; Η αίσθηση που επικρατεί είναι ότι διαβάζουν πολύ τα μικρά παιδιά, που στην ουσία διαβάζουν με τη βοήθεια των γονιών τους. Επιλέγουν εκείνοι για τα παιδιά τους. Η εικόνα αλλάζει για τους προέφηβους και έφηβους. Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να μη χάνουμε αναγνώστες, αλλά δεν το κάνουμε. Ούτε τα προγράμματα φιλαναγνωσίας, ούτε ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούν οι σχολικές βιβλιοθήκες ή διδάσκεται η λογοτεχνία βοηθούν. Πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε την τεχνολογία και την οθόνη ως ανταγωνιστικές προς το βιβλίο. Πρέπει να βρούμε πού συναντιούνται οι δρόμοι τους. Εκεί θα συναντηθούμε και εμείς οι παλαιοί με τους εκκολαπτόμενους νέους αναγνώστες.
Eνα μεγάλο ζητούμενο σήμερα είναι η διάδραση. Η τεχνολογία προσφέρει διαρκώς ευκαιρίες διάδρασης. Τα μικρά παιδιά μαθαίνουν πρώτα να σέρνουν το δάχτυλό τους σε μια οθόνη και να κάνουν πράγματα να συμβαίνουν και μετά να πιάνουν το μολύβι, να γράφουν και να διαβάζουν. Ζουν περιπέτειες και ιστορίες συμμετέχοντας σε εντυπωσιακά ηλεκτρονικά παιχνίδια. Πώς μπορεί αυτή η νέα κουλτούρα να επηρεάσει δημιουργικά το παιδικό και νεανικό βιβλίο; Ηδη κάποια βιβλία νεανικής λογοτεχνίας γράφονται από σχεδιαστές βιντεοπαιχνιδιών. Το βιβλίο συνεχίζει στην οθόνη. Μπορεί να σκεφτεί κανείς δημιουργικούς διαλόγους ανάμεσα στο βιβλίο και την τεχνολογία χωρίς να χάνονται η ποιότητα και η ιδιαίτερη υφή της λογοτεχνικής απόλαυσης;
Οι εποχές έχουν αλλάξει. Πώς πρέπει να προσεγγίζει κάποιος ένα παιδί ή έναν έφηβο;
Με αγάπη και πίστη στην αξία τους. Τα σημερινά παιδιά και έφηβοι είναι ανοιχτόμυαλα, απαλλαγμένα από στερεότυπα και ταμπού, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι ήταν η δική μας γενιά, τουλάχιστον, έχουν μια άλλου είδους ευφυία, είναι ενημερωμένα για πολλά, έχουν τον κόσμο όλο στον κινητό τους. Δεν ανέχονται να κάθονται και να ακούν με τις ώρες έναν μεγάλο να τους διδάσκει ό,τι μπορούν να μάθουν μόνα τους. Θέλει να χαράξουμε άλλους δρόμους στην εκπαίδευση και τα όρια, απολύτως απαραίτητα, πρέπει να μπαίνουν με σαφήνεια και συνέπεια. Τα όρια απελευθερώνουν, δεν καταπιέζουν.
Υπάρχει ένα ωραίο βιβλίο, που κυκλοφόρησε για τον εγκέφαλο των εφήβων το «Φταίει ο εγκέφαλός μου» της Ν. Morgan. Απευθύνεται σε εφήβους, αλλά και στους γονείς. Εκεί λοιπόν παρουσιάζονται με γλαφυρό τρόπο όλες οι πολύπλοκες διαδικασίες, που συμβαίνουν στον εγκέφαλο των εφήβων, στα νευρωνικά τους δίκτυα, και προκαλούν τη γνωστή εφηβική συμπεριφορά. Γνωρίζοντας τις αλλαγές αυτές, μπορούν και έφηβοι και γονείς και εκπαιδευτικοί να μάθουν περισσότερα για τη μεταξύ τους επικοινωνία, αλλά και για τους κινδύνους που διατρέχουν. Ο κίνδυνος του εθισμού, π.χ., είναι υπαρκτός στην εφηβεία. Ο εγκέφαλος μπορεί να φταίει, αλλά υπάρχουν τρόποι να τον χειριστούμε. Σήμερα πια κυκλοφορούν πολλά βιβλία και απαντούν στο ενδιαφέρον ερώτημα, που θέσατε.
Πιστεύετε ότι, εάν εκπαιδευτούμε εμείς και οι επόμενες γενιές σε μία πιο φιλική προς το περιβάλλον συμπεριφορά, υπάρχει ελπίδα για τη βιωσιμότητα τη Γης;
Αλίμονο αν δεν το πίστευα! Στη συμπεριφορά όμως να συμπεριλάβουμε και την ικανότητα κριτικής σκέψης και πολιτικών επιλογών με γνώμονα τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Το σκαλοπάτι από τη γνώση στην πράξη και στην αλλαγή συμπεριφοράς είναι που μας δυσκολεύει, ως κοινωνία. Αυτά λένε οι στατιστικές. Οι Eλληνες ανησυχούν για το περιβάλλον, είναι προτεραιότητα κ.λπ. Αλλά στην πράξη; Δεν αρκεί η εκπαίδευση στο σχολείο. Είναι η κοινωνία που εκπαιδεύει, ό,τι βλέπουμε γύρω μας να συμβαίνει, ο τρόπος με τον οποίο δεχόμαστε την υποβάθμιση του περιβάλλοντος στον δρόμο, στη γειτονιά, παντού και δεν αντιδρούμε. Αυτό είναι μεγάλο σχολείο. Αυτό που γίνεται δίπλα σου. Οι αξίες που διατρέχουν συμπεριφορές και στάσεις.
Ποια είναι τα επόμενα συγγραφικά σας σχέδια;
Είναι στον δρόμο και με βασανίζει, οπότε ας μην το πω ακόμη!
Μια ευχή για τους αναγνώστες;
Καλή αναγνωστική απόλαυση, με το επόμενο άρθρο, εφημερίδα, βιβλίο, ό,τι αγαπούν να διαβάζουν, να τους αναμένει πάντα στο τραπέζι.
