Στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, όταν επισημαίνονται τα επόμενα έγγραφα στον φάκελο του φάρου, δεν καταγράφεται κάτι σημαντικό, καθώς αυτά αναφέρονται σε συνήθη προβλήματα δυσλειτουργίας και επισκευών. Στις 16/5/1972 γίνεται λόγος για επισκευή και επανατοποθέτηση της περιστροφικής μηχανής(34), όπως και στα 1959, ενώ λίγο αργότερα(35) πάλι αναφέρονται προβλήματα, όπως και η επίλυσή τους. Δύο χρόνια μετά σημειώνεται η εκτέλεση κάποιων παρεμβάσεων στο οίκημα του φάρου με τοποθέτηση κουφωμάτων(36). Η έκθεση του όλου συγκροτήματος στη θάλασσα και τους ισχυρούς ανέμους, πάνω στο ακρωτήρι Καβούλια (Αιάντειον), προκαλούσε συχνά φθορές στις κτιριακές εγκαταστάσεις.
Η ηλεκτροδότηση του φάρου
Σημαντική μεταβολή στη λειτουργία του φάρου αποφασίζεται στα 1978. Πρόκειται για την ηλεκτροδότηση και τη σύνδεσή του με το δίκτυο της ΔΕΗ, ώστε για την αφή του να χρησιμοποιείται πλέον το ηλεκτρικό ρεύμα, εγκαταλείποντας τη χρήση του πετρελαίου. Η έγκριση για την ηλεκτροδότηση δίνεται στις 15/7/1978(37) και γρήγορα πρέπει να έγινε η τοποθέτηση της απαιτούμενης ηλεκτρικής εγκατάστασης, ενώ βέβαια επιβαλλόταν και η αλλαγή του φωτιστικού(38). Προκύπτουν όμως πάλι προβλήματα, καθώς έπρεπε να γίνει επέκταση του δικτύου της ΔΕΗ ώς τον φάρο και η ολοκλήρωση της σύνδεσης καθυστερεί για περισσότερο από έναν χρόνο. Σε αίτημα της Υπηρεσίας Φάρων προς τον αρμόδιο κρατικό φορέα σημειώνεται: «Επιτηρούμενος φάρος Τρίκερι χρήζει ηλεκτρικής εγκαταστάσεως. Η παρούσα επιστολή σκοπόν έχει την ηλεκτρικήν εγκατάστασιν (σ.σ. σύνδεση) εις επιτηρούμενον φάρον Τρίκερι εις τον δυνατόν συντομώτερον χρόνον»(39). Προφανώς η σύνδεση ολοκληρώθηκε λίγο αργότερα. Η μετατροπή ετούτη υπήρξε απόλυτα απαραίτητη για τον εκσυγχρονισμό του φάρου, αφού εγκαταλειπόταν σιγά σιγά η χρήση του πετρελαίου και η αλλαγή εντασσόταν σε ευρύτερο πρόγραμμα αναβάθμισης του φαρικού δικτύου(40). Το χαρακτηριστικό σήμα του φάρου παραμένει το ίδιο και εξακολουθεί να εκπέμπεται με το περιστροφικό σύστημα κατόπτρων που υπήρχε και πρωτύτερα, δύο λευκές και μία πράσινη αναλαμπή. Οι φαροφύλακες εξακολουθούν να παραμένουν σε μόνιμη βάση(41), γιατί η αυτοματοποίηση του φάρου πραγματοποιήθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1995. Η χρήση του περιστροφικού συστήματος επέβαλε τη συνεχή παρουσία του προσωπικού στο πόστο του. Ακόμη τοποθετήθηκε και συστοιχία συσσωρευτών για την αντιμετώπιση τυχόν διακοπών του ρεύματος και τη συνεχή λειτουργία του φάρου. Νέα περίοδος άρχιζε στην υπερεκατονταετή λειτουργία του για τη διευκόλυνση της ναυσιπλοΐας.
***
Στη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80, όπως φαίνεται από τις σχετικές «αιτήσεις», γίνεται λόγος για επιβεβλημένα έργα συντήρησης των κτιρίων του φάρου(42).
***
Ενας ακόμη σημαντικός σταθμός στην ιστορία του φάρου είναι η αυτοματοποίησή του. Σε έγγραφο στις 21/1/1994 ορίζεται ο προγραμματισμός του έργου(43), που ολοκληρώνεται τελικά στις 20/5/1995(44). Το αναλάμπον φως, με νέο χαρακτηριστικό σήμα τριών λευκών αναλαμπών, εκπέμπεται αυτόματα χωρίς τη χρήση του περιστροφικού οπτικού συστήματος(45). Η σημαντική ετούτη μετατροπή απαλλάσσει πλέον το προσωπικό του φάρου από τη συνεχή αναγκαστική διαμονή σε αυτόν, επιβάλλοντας μόνο την παρουσία του υπεύθυνου επιτηρητή σε καθορισμένα διαστήματα(46). Τα κενά πλέον δωμάτια του φαρόσπιτου ανακαινίστηκαν λίγο αργότερα και χρησιμοποιούνται για τις διακοπές στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού και των οικογενειών τους κατά τους θερινούς μήνες, κάτι που εφαρμόζεται βέβαια και σε άλλους προσβάσιμους φάρους, που μετατρέπονται πλέον σε θέρετρα.
Ο Τρικεριώτης Ν. Κονιάρης υπήρξε από τους τελευταίους φαροφύλακες, που διακρινόταν από αίσθημα ευθύνης(47) στην εκτέλεση των καθηκόντων του.
Λίγο καιρό πριν από την αποστράτευσή του αποστέλλει στην Υπηρεσία Φάρων αναφορά(48), που επισημαίνει τα προβλήματα στον φάρο και τις απαιτούμενες παρεμβάσεις για την επίλυσή τους:
« Προς Υ. Φάρων Πολεμικό Ναυτικό Φάρος Τρίκκερι
μέσω Λιμ. Αρχής Αγ. Κυριακής 10 Μαρτίου 2002
Αναφορά
Υποβάλλω συνημμένως αναφορά κτιρίου του φάρου. Αναφέρω ότι κατά τον εφοδιασμό του φάρου από το φαρόπλοιο της Υ. Φάρων λύθηκαν οι μικροεκκρεμότητες που υπήρχαν στον φάρο από θέμα υλικού και ανταλλακτικά. Κατάσταση κτιρίου υπέστη σημαντικές υλικές ζημιές από την πρωτοφανή κακοκαιρία και τον παγετό, σοφάδες 50 μ. συνολικά σε διάφορα μέρη του κτιρίου. Η θάλασσα έσπασε μουράγιο που χρησιμοποιούνταν για τον εφοδιασμό του φάρου κατά την επιθεώρηση 3 μ. μάκρος και 2 μ. φάρδος. Μελλοντικές ανάγκες, ο φάρος δεν είναι ντυμένος με πλακάκι, είναι τσιμέντο το δάπεδο, έχει δύο δεξαμενές, που η μία χάνει το νερό λόγω ρήγματος. Η επικοινωνία στον φάρο γίνεται από κατσικόδρομο 3 χλμ. χρειάζεται διάνοιξη για τη μεταφορά υλικών για επισκευή του φάρου. Στα 3 χλμ. υπάρχει και κοινοτικό δίκτυο υδρεύσεως. Η περιοχή του φάρου είναι 45 στρέμματα γης.
Ο επιτηρητής του φάρου
Ν. Κονιάρης Σημ/ρος (Φ)».
Η παραπάνω αναφορά αποτελεί και το τελευταίο χρονικά ενδιαφέρον έγγραφο(49) στον φάκελο του φάρου, χωρίς να γνωρίζουμε ποιες παρεμβάσεις έγιναν έπειτα από τις επισημάνσεις του φαροφύλακα.
Επίσκεψη στον φάρο
Κάθε φάρος με τον οριοθετημένο περιβάλλοντα χώρο του αποτελεί στρατιωτική περιοχή, που ανήκει στο Πολεμικό Ναυτικό. Για να πραγματοποιηθεί, λοιπόν, μια καθόλα νόμιμη επίσκεψη με έρευνα και λήψη φωτογραφιών, έπρεπε να δοθεί η σχετική άδεια από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και την Υπηρεσία Φάρων. Πράγματι οι αρμόδιες υπηρεσίες ανταποκρίθηκαν άμεσα και θετικά στο έγγραφο αίτημά μας. Ακολούθησε επικοινωνία με τον υπεύθυνο επιτηρητή – φαροφύλακα, ώστε η ημερομηνία μετάβασής μας να συμπέσει με την προγραμματισμένη επιτήρησή του. Η υπηρεσία του στον φάρο ορίζεται σε δύο πενθήμερα κάθε μήνα και σε τούτο το χρονικό πλαίσιο θα γινόταν η επίσκεψή μας. Ο τότε κελευστής φαροφύλακας Λουκάς Σαραφίδης δέχθηκε με προθυμία τη συνάντηση για την Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2007.
Ξεκινήσαμε από την Αγία Κυριακή, όπου ο εν λόγω υπαξιωματικός είχε περάσει για την παραλαβή της τρέχουσας αλληλογραφίας από τον τοπικό Λιμενικό Σταθμό και ακολουθώντας τον δρόμο προς το Τρίκερι, φθάσαμε λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω στον παρακαμπτήριο που οδηγεί στον φάρο. Δυστυχώς, τότε, επρόκειτο για δύσβατο χωματόδρομο από την εποχή της ηλεκτροδότησης του φάρου, με ελάχιστες βελτιώσεις. Οι τελευταίες στοιχειώδεις παρεμβάσεις έγιναν χάρη στην προσωπική πρωτοβουλία του ίδιου του φαροφύλακα Σαραφίδη και την ανταπόκριση της Κοινότητας Τρικερίου. Επειτα από τη σχετική καταπόνηση των αυτοκινήτων μας, για ένα και πλέον χιλιόμετρο, φθάσαμε στον προορισμό μας. Το φαρικό συγκρότημα είναι περιφραγμένο, ώστε να δημιουργείται ευρύχωρη αυλή, αλλά και έξω από αυτή περιμετρικά η περιοχή σε συγκεκριμένη έκταση ελέγχεται από το Πολεμικό Ναυτικό. Το ενδιαφέρον αμέσως εστιάστηκε στον πέτρινο πύργο του φάρου με την εξαιρετική λιθοδομή, που ανήκει στην κατηγορία εκείνων με τετράγωνη διατομή. Οι πέτρινοι φάροι αυτού του σχήματος προτιμούνται σε περιοχές, όπου δεν επικρατούν ακραίες καιρικές συνθήκες και δεν πνέουν σφοδροί άνεμοι. Το ύψος του πέτρινου πύργου του φάρου στο Τρίκερι είναι 14,2 μέτρα και είναι από τους ψηλότερους με τετραγωνική διατομή. Το οίκημα διαμονής του προσωπικού (φαρόσπιτο) βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του πύργου δίχως να εφάπτεται σε αυτόν, αλλά συνδέεται με βραχύ διάδρομο και οι τοίχοι του εξωτερικά είναι καλυμμένοι με επίχρισμα. Στην αρχική του μορφή, όπως δείχνουν οι σχετικές φωτογραφίες, διέθετε δύο, επίσης λιθόχτιστα, δωμάτια ένθεν και ένθεν του κεντρικού διαδρόμου (που συνέχιζε ως τον πύργο), ενώ αργότερα, όπως είδαμε, προστέθηκαν άλλα δύο για την κάλυψη των αναγκών διαμονής των φαροφυλάκων και προφανώς σοβατίστηκαν όλα μαζί. Μεταγενέστερο βέβαια είναι το παρακείμενο προς τα Β – ΒΑ οίκημα, στο οποίο στεγάζονται η κουζίνα, τα αφοδευτήρια και οι λοιποί αποθηκευτικοί – βοηθητικοί χώροι. Επειτα από σύντομη εξωτερική και εσωτερική περιδιάβαση στο φαρόσπιτο και τον αύλειο χώρο, προχωρήσαμε στο καθαυτό αντικείμενο της έρευνάς μας, τον φάρο. Η πρόθυμη ξενάγηση από τον εξαιρετικά ενημερωμένο νεαρό φαροφύλακα υπήρξε άκρως κατατοπιστική. Πράγματι διακρινόταν για το πραγματικό του ενδιαφέρον για τον ιστορικό φάρο και αίσθημα ευθύνης στα καθήκοντά του, πέρα από τις τυπικές υπηρεσιακές του υποχρεώσεις. Στη βάση του πύργου του φάρου μάς έδειξε το σημείο, όπου βρίσκονταν οι φιάλες του πετρελαίου και του αέρα, από τις οποίες διοχετευόταν το καύσιμο στο παλιό φωτιστικό, πριν από την ηλεκτροδότηση. Επίσης υπάρχει ακόμη ο μηχανισμός περιστροφής που «κούρδιζε» το οπτικό μηχάνημα, ώστε να εκπέμπονται οι κατάλληλες αναλαμπές, μέσω του συστήματος κατόπτρων που διέθετε, μια και το φως ήταν σταθερό. Τόσο η τροφοδοσία, όσο και το «κούρδισμα» επέβαλαν τη διαρκή παρακολούθηση από τον φαροφύλακα για τη σωστή λειτουργία και την αποφυγή τυχόν προβλημάτων. Η σκάλα διέρχεται κοχλιωτά στο εσωτερικό του πύργου και οδηγεί στην κορυφή στον κλωβό με το νέο αναλάμπον φωτιστικό, που τοποθετήθηκε στα 1995, κατά την αυτοματοποίηση του φάρου. Το παλιό οπτικό σύστημα έχει βέβαια αφαιρεθεί, καθώς πλέον ο λαμπτήρας παρέχει τις αναλαμπές αυτόματα, υπάρχουν όμως νέα κάτοπτρα περιμετρικά που διοχετεύουν τις δέσμες φωτός στην προβλεπόμενη φωτοβολία. Ημασταν πλέον στην «καρδιά» του αντικειμένου μας βλέποντας για πρώτη φορά κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον, χώρια που η θέα από τον εξώστη του κλωβού παρουσιαζόταν εκπληκτική προς όλον τον Παγασητικό, τις ακτές της Εύβοιας και το Τρίκερι. Ο ενημερωμένος φαροφύλακας απαντούσε άμεσα σε όλες τις ερωτήσεις και απορίες ενός «αδαή», που για πρώτη φορά περιεργαζόταν «εκ των έσω» έναν φάρο, στο πλαίσιο ιστορικής έρευνας. Η ξενάγηση και η φιλοξενία του προς τον επισκέπτη υπήρξαν εξαιρετικά φιλικές, αντάξιες των παλιών φαροφυλάκων που, όπως λένε, καλοδέχονταν πάντοτε όσους τους επισκέπτονταν, αραιά και πού, στη μοναξιά τους. Ετσι η κουβέντα μας εξελίχθηκε σε φιλική συζήτηση περί φαρικών θεμάτων, παρά σε τυπική συνέντευξη για τις ανάγκες ιστορικής προσέγγισης του φάρου. Εκφράζονται και από εδώ θερμές ευχαριστίες για την πολύτιμη βοήθεια.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(34) Φάκελος φάρου οπ.π.
(35) Εγγραφο στις 29/9/1972, φάκελος φάρου οπ.π.
(36) Εγγραφο στις 28/5/1974, φάκελος φάρου οπ.π.
(37) Φάκελος φάρου οπ.π.
(38) Εγγραφο στις 11/8/1978, σχετικό για την ηλεκτροδότηση, που αναφέρονται προβλήματα. Οι εργασίες εκτελέστηκαν από τις 18 ώς τις 29/7/1978, φάκελος φάρου οπ.π.
(39) Εγγραφο στις 26/9/1979 φάκελος φάρου οπ.π.
(40) Η κατάργηση των φάρων με πηγή λειτουργίας (αφής) το πετρέλαιο ολοκληρώθηκε το 1995, ενώ εκείνων της ασετιλίνης το 2002. Οι φάροι πλέον λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια (φωτοβολταϊκά) ή είναι συνδεμένοι με το δίκτυο της ΔΕΗ. Σήμερα, (στοιχεία 2015) το 80% περίπου των φάρων είναι ηλιακό και οι υπόλοιποι ηλεκτρικοί.
(41) Οπως με πληροφόρησε εκ των τελευταίων φαροφυλάκων του φάρου στο Τρίκερι, σημαιοφόρος Ν. Κονιάρης.
(42) Αιτήσεις για έργα συντήρησης στις 17/6/1982, 29/4/1983 και 7/6/1984, φάκελος φάρου οπ.π.
(43) Φάκελος φάρου οπ.π.
(44) Φάκελος φάρου οπ.π.
(45) Το χαρακτηριστικό σήμα του φάρου είναι πλέον τρεις λευκές αναλαμπές των 2 sec με δύο ενδιάμεσες παύσεις των 3 και μια μακρά των 8 σε συνολικό χρόνο 20 sec.
(46) Ο όρος «επιτηρούμενος» πρώτα σήμαινε τον φάρο, στον οποίο υπήρχε μόνιμη παρουσία προσωπικού. Σήμερα, με τη γενική αυτοματοποίηση του δικτύου, προσδιορίζει τον φάρο, που επισκέπτεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ή σε περίπτωση βλάβης ο υπεύθυνος επιτηρητής φαροφύλακας. Υπάρχουν ακόμη λιγοστοί φάροι σε καίρια σημεία με μόνιμο πλήρωμα φαροφυλάκων.
(47) Οπως με πληροφόρησε ο ίδιος το 2008, παρέμενε συχνά στον φάρο και μετά την αυτοματοποίησή του.
(48) Αναφορά στις 10/3/2002 φάκελος φάρου οπ.π.
(49) Κατά την έρευνά μας στο αρχείο της Υπηρεσίας Φάρων, τον Ιανουάριο του 2008.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
Σχετικά άρθρα:
