Του Κώστα Πώποτα*
Φαίνεται ότι καλά τα έλεγε ο Κ42: «όλοι μαζί θα πέσουμε». Είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου να σιγήσω ώσπου να αρχίσουν να επαληθεύονται οι προφητείες, καιρός άρα να μιλήσω τώρα που η κρίση επεκτείνεται και η κυβέρνηση και η ΕΕ πήραν θέση.
Την ώρα που διαβάζατε στις 8 Απριλίου το άρθρο του Δημήτρη Τσιμπανούλη, ολοκληρωνόταν στο πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ η ιδρυτική συνδιάσκεψη του Ινστιτούτου Νέας Οικονομικής Σκέψης (Institute for New Economic Thinking – εφεξής ΙΝΕΤ), με συμμετοχή των μεγαλύτερων οικονομολόγων ανά την υφήλιο. Το Ινστιτούτο είναι δημιούργημα ενός περιβόητου/φερόμενου ως κερδοσκόπου: του Τζώρτζ Σόρος. Εξαιρετικά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, μαθητής του φιλοσόφου Καρλ Πώπ και συμμαθητής του Πώλ Φάγιεράμπεντ και του Σπύρου Λάτση, ο ιδιοφυής αυτός επενδυτής θεωρείται “Η” προσωποποίηση του κερδοσκόπου και απολαμβάνει σίγουρα με μέγιστη ηδονή τον τρομακτικό τίτλο που τα ΜΜΕ του έχουν απονείμει, όπως σίγουρα τον χρησιμοποιεί για να μεγιστοποιεί την επιρροή που διαθέτει στους οικονομικούς κύκλους. Πόσο αξίζει αυτό τον τίτλο; Δεν είμαι σίγουρος διαβάζοντας την εισήγησή του στην οποία τονίζει την αβεβαιότητα των οικονομικών και την κατάρριψη της θέσης ότι οι αγορές διορθώνουν αυτόματα τις υπερβάσεις τους. Ένας άλλος εύκολα δακτυλοδεικτούμενος «κερδοσκόπος» είναι ο Γουώρεν Μπάφετ – ο πιο κακοντυμένος, λόγω τσιγκουνιάς – αλλά ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, ο οποίος μέχρι στιγμής δεν φαίνεται να έχει ανάμιξη με τα ελληνικά βάσανα. Εύκολη εκδοχή για κάθε δημοσιογράφο που αδυνατεί να βρει απαντήσεις στο ερώτημα: ποιος κερδοσκόπος θέλει το σκαλπ μας; Είδα και εγώ μαζί σας τις τηλεοπτικές εκπομπές που αναζητούσαν τον άγνωστο κερδοσκόπο και κατέληγαν να δείχνουν τους δύο αυτούς κερδοσκόπους σταρ! Αθέατος κόσμος! Είναι αφελές όμως να πιστεύουμε ότι ο κύκλος εξαντλείται σε δύο άτομα. Και είναι τεράστιο λάθος για τα ελληνικά ΜΜΕ αυτή τη στιγμή να παίζουν το παιχνίδι των κερδοσκόπων και να κλονίζουν την ελληνική οικονομία.
Διότι στην κρίση δεν υπάρχουν μόνο χαμένοι. Υπάρχουν και οι εξαιρετικά κερδισμένοι, όχι μόνο στιγμιαία αλλά μακροχρόνια – όλοι αυτοί που δανείζουν με υψηλά επιτόκια θα συνεχίζουν να κερδίζουν για πολλά ακόμη χρόνια.
Διαβάζω την έκθεση της Κεντρικής Τράπεζας του Λουξεμβούργου για την οικονομική σταθερότητα, που παρουσιάστηκε στις 28 Απριλίου – φαίνεται να έχει περισσότερη φρόνηση και διαφάνεια από το μπόι του κράτους, το οποίο σημειωτέον αντέχει στην κρίση αλλά δεν παραλείπει να παίρνει μέτρα για να την προλάβει, και θα μας δανείσει και εκατό εκατομμύρια μέσα στο κοινοτικό πλαίσιο βοήθειας. Ανακαλύπτω ότι οι Λουξεμβουργιανές Τράπεζες κατέχουν ελληνικά ομόλογα ύψους 3 δισ. Ιδιωτικά επενδυτικά ιδρύματα στο Λουξεμβούργο έχουν στην κατοχή τους άλλα 9 δισ. σε ελληνικά ομόλογα αν και μειώθηκαν οι σχετικές επενδύσεις κατά 9%. Ξέρουμε ότι στη Γαλλία αντίστοιχα υπάρχει ανησυχία καθώς τα ταμεία συντάξεων είχαν στην κατοχή τους μεγάλο αριθμό ελληνικών ομολόγων. Διαβάζω επίσης στις εφημερίδες ότι 60 δισ. ομολόγων αγνοούνται μετά την μεταφορά της έδρας ελληνικής επενδυτικής τράπεζας από την Ελβετία στο Λουξεμβούργο – ίσως αυτό εξηγεί τα 54 δισ. ομολόγων υπό διαπραγμάτευση στις αμερικανικές αγορές.
Καιρός να φύγουμε λοιπόν από τις προσωποποιημένες προσεγγίσεις περί κερδοσκόπων και να αρχίσουμε να ξετυλίγουμε το μίτο των μηχανισμών της κερδοσκοπίας επί του δημοσίου χρέους (όσοι παίζουν στοίχημα θα καταλάβουν αμέσως). Ένα κράτος που παρουσιάζει υψηλό δημόσιο έλλειμμα αναπόδραστα καταφεύγει στον έντοκο δημόσιο δανεισμό. Ο πιστωτής προκειμένου να προστατεύσει το δάνειό του αποκτά, με κόστος που μετακυλίει στη χώρα χωρίς όμως να ζητά την έγκρισή της, “πιστωτικές συμφωνίες ανταλλαγής” (Credit Default Swaps – CDS και για την ευκολία θα τις λέω ΠΣΑ στη συνέχεια) ως ασφάλεια για την περίπτωση αδυναμίας πληρωμών από το κράτος δανειστή. Τα παράγωγα αυτά προϊόντα αποκτούν αυτόνομη επενδυτική ύπαρξη και αξία. Πολλοί (τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρίες, ταμεία συντάξεων, επενδυτές υψηλού κινδύνου – hedge funds), αγοράζουν τα προϊόντα αυτά ποντάροντας στην αύξηση της αξίας τους ή για να ακριβολογούμε υπολογίζοντας ότι αρνητικά γεγονότα θα προκαλέσουν αύξηση της τιμής τους. Διότι όσο περισσότερο αυξάνεται ο κίνδυνος “πτώχευσης” μιας χώρας – αν και όπως είπαμε δεν υπάρχει αυτός ο θεσμός για τα κράτη, για την ακρίβεια υπάρχει παύση πληρωμών – τόσο ακριβαίνουν οι συγκεκριμένες ΠΣΑ – το στοίχημα που λέγαμε! Όσο αυξάνουν οι τιμές των ΠΣΑ τόσο επιβαρύνονται τα επιτόκια δανεισμού του κράτους, τα spreads που μάθαμε όλοι πια.
Και το κλειδί του φαύλου αυτού κύκλου είναι ότι δεν αγοράζουν τα προϊόντα μόνο αυτοί που δανείζουν χρήματα, αλλά ο «πάσα ένας». Σαν να λέμε αγοράζει ο γείτονάς σας αυτοκίνητο, δανείζεται για να το πληρώσει, η Τράπεζα αγοράζει ΠΣΑ για να σιγουρέψει το δάνειό της, και εσείς της τα αγοράζετε ακριβότερα γιατί είστε σίγουρος ότι ο γείτονας δεν θα μπορέσει να αποπληρώσει το δάνειο – και εν ανάγκη του κάνετε και σαμποτάζ ώστε να είναι σίγουρο ότι δεν θα πληρώσει οπότε θα εισπράξετε εσείς τα ασφάλιστρα. Ή αγοράζετε μια ασφάλεια πυρός για το σπίτι της θείας σας που δεν είναι δικό σας και ελπίζετε να καεί για να εισπράξετε την αποζημίωση!
Σχηματικά λοιπόν οι κερδοσκόποι στοιχηματίζουν στην αδυναμία πληρωμών της χώρας και αυτομάτως λόγω των στοιχημάτων επιτείνεται η εντύπωση ότι η χώρα είναι αφερέγγυα. Η αρχή είναι όπως ειπώθηκε πολύ απλή: όσο μεγαλώνει το ρίσκο της αφερεγγυότητας, τόσο υψηλότερα κινείται η τιμή των ΠΣΑ. Σε δεύτερη φάση στοιχηματίζουν στην έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Έτσι επιτυγχάνεται η πτώση της ισοτιμίας ευρώ, και έμμεσα αυξάνεται το κόστος δανεισμού και για την χώρα.
Σ’ αυτού του είδους την κερδοσκοπία είναι προφανές ότι ελλείπει η κλασική ηθική βάση αλλά και απουσιάζουν τα κλασσικά στατιστικά εργαλεία πρόβλεψης. Έτσι εκείνοι που προκάλεσαν την οικονομική κρίση αντλούν οφέλη από την κρίση και κερδοσκοπούν επιπλέον σε βάρος των δημοσίων οικονομικών τα οποία στενάζουν διότι χορήγησαν εγγυήσεις για την επιβίωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Διότι τα κράτη είναι κατ’ εξοχή κλονισμένα από την προσπάθεια να αποφύγουν την κατάρρευση των τραπεζών, να ανασχέσουν την ύφεση και να αποτρέψουν την γενίκευση των κοινωνικών προβλημάτων.
Προσθέστε και το short selling – που ευτυχώς απαγορεύτηκε αλλά καλύπτει μόνο την ελληνική επικράτεια: αγοράζετε ΠΣΑ χωρίς να τις έχετε αποπληρώσει και μετά τις πουλάτε σε υψηλότερη τιμή. Ή τις παίρνετε δανεικές τις πουλάτε στην τρέχουσα τιμή και όταν πέσουν οι τιμές αγοράζετε φθηνότερα και τις επιστρέφετε στον πρώτο ιδιοκτήτη (θα μου πείτε σιγά το εφεύρημα, χιλιάδες ελληνικές επιχειρήσεις κάνουν το ίδιο με τις μεταχρονολογημένες επιταγές).
Εξανέστητε; Ακούω στο βάθος φωνές που λένε «δεν μπορεί να συμβαίνουν αυτά τα πράγματα στον σύγχρονο, δημοκρατικό κόσμο». Και όμως εδώ και είκοσι χρόνια συμβαίνουν συνέχεια!
Στην ακραία τους εκδήλωση έχουμε τελείως ανερμάτιστες ηθικά εκδηλώσεις κερδοσκοπίας όπως στην περίπτωση των στεγαστικών δανείων της Μάγκνεταρ, εταιρείας επενδύσεων υψηλού κινδύνου που ξεκίνησε το 2005 στο Σικάγο, η οποία ώθησε τα όρια των ΠΣΑ στο απώτατο δυνατό, με αποτέλεσμα να χαθούν 40 δις δολλάρια από επενδυτές αλλά να κερδίσει τεράστια ποσά η ίδια η Μάγκνεταρ – με τη βοήθεια εννέα από τις μεγαλύτερες τράπεζες. Η Μάγκνεταρ έστησε μια τεράστια στεγαστική επένδυση στην οποία η ίδια αγόρασε παράγωγα με τον υψηλότερο κίνδυνο και «στοιχημάτισε» με επιπλέον σύνθετα παράγωγα ότι η επένδυση θα αποτύγχανε. Επιπλέον δημιούργησε τις προϋποθέσεις αποτυχίας πιέζοντας να επενδυθούν επισφαλώς τα αρχικά παράγωγα. Όταν κατέρρευσε η αγορά στεγαστικών δανείων, οι επενδυτές έχασαν τα χρήματά τους, μαζί και η Μάγκνεταρ, η τελευταία όμως τα ανέκτησε πολλαπλάσια από τα «στοιχήματά» της, και όλα αυτά βεβαίως απολύτως νομίμως.
Κάπου στο σύστημα αυτό κάτι δεν πήγε καλά. Κυρίως γιατί κυρίαρχα κράτη αποδέχτηκαν για την αναδιάρθρωση των χρεών τους να ισχύουν οι ίδιοι κανόνες που ισχύουν για την οποιαδήποτε επιχείρηση προσφεύγει σε δανεισμό. Ήτοι να αποδέχονται βαθμολόγηση από τους οίκους αξιολόγησης. Γιατί δεν θα έπρεπε να εξισωθούν έτσι; γιατί απλά τα κράτη δεν πτωχεύουν όπως οι επιχειρήσεις και οι τράπεζες, δεν έρχεται ο δικαστικός κλητήρας να κατάσχει τα κινητά και να πάρει το αυτοκίνητο του πρωθυπουργού, δεν εξαφανίζεται ένα κράτος όπως μια επιχείρηση που εκκαθαρίζεται – απόδειξη όλα αυτά τα αφρικανικά κράτη που βρίσκονται σε αδυναμία πληρωμών ή η Ρωσία που βγήκε από τη σχετική κρίση, αλλά βύθισε σε κρίση τους δανειστές της, που έχασαν ότι της δάνεισαν, μεταξύ έλλειψης εγγυήσεων και πληθωρισμού. Αλλά δεν σημαίνει ότι τα κράτη σε αδυναμία πληρωμών δεν υφίστανται κοινωνική πανωλεθρία.
Είναι δυνατόν θα μου πείτε να συμβαίνουν τόσο εξωφρενικά πράγματα και για τα κράτη; Ναι! Διότι η μορφή αυτή κερδοσκοπίας είναι πράγματι εφικτή διότι οι μορφές αυτές οικονομικών συμβάσεων και οικονομικών συναλλαγών παραμένουν αρρύθμιστες και λειτουργούν over-the-counter, εκτός τυπικού πλαισίου συναλλαγών όπως ένα χρηματιστήριο, γίνονται χέρι-με-χέρι ή κάτω από το τραπέζι.
Ρωτήστε τον κ. Σβαρτσενέγκερ τον συντηρητικό κυβερνήτη της Καλιφόρνιας η οποία κινδυνεύει με «πτώχευση», ενώ αντιπροσωπεύει το 13% της οικονομικής δύναμης των ΗΠΑ. Η μάλλον μελετήστε την αντίδραση του «υπουργού οικονομικών» της πολιτείας αυτής που όπως και η Ελλάδα είναι το μαύρο πρόβατο των Fintch και των κερδοσκόπων – και παρατηρήστε τις συμπτώσεις ονομάτων. Στις 30 Μαρτίου τα πήρε στο κρανίο ο υπουργός και έστειλε επιστολή σε έξι τράπεζες: Μερυλ Λύντς, Μπάρκλευς, Σίτιγκρουπ, Γκόλντμαν Σαξ (λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;), Μόργκαν Τσεις, Μόργκαν Στάνλευ. Τις κατήγγειλε ότι λειτουργούσαν ανέντιμα απέναντι στην Πολιτεία και ότι προκαλούσαν φαινόμενα αντίστοιχα με της Ελλάδας, ζήτησε μάλιστα, εν ονόματι του φορολογούμενου, να προσκομίσουν στοιχεία για το εύρος των συναλλαγών αυτών. Τα στοιχεία αυτά ήταν τόσο τρανταχτά (συναλλαγές ΠΣΑ 27 δισ. δολαρίων για δάνειο 45 δισ.) που ο υπουργός άστραψε και βρόντησε και ζήτησε να λάβει το αμερικανικό κράτος νομοθετικά μέτρα και έστειλε στις 22 Απριλίου και την απανταχούσα (http://www.treasurer.ca.gov/news/releases/2010/20100422.pdf) αναλύοντας τον μηχανισμό κερδοσκοπίας και προαναγγέλλοντας συστηματικό έλεγχο των συναλλαγών σε ΠΣΑ.
Μα, θα πουν κάποιοι επαΐοντες, υπάρχει οργανισμός που επιβλέπει των ΠΣΑ: η ISDA (International Swaps and Derivatives Association- Διεθνής Ένωση Συμφωνιών ανταλλαγής και Παραγώγων) που από το 1985 ελέγχει το ρυθμιστικό πλαίσιο. Με 820 τράπεζες ως μέλη (φυσικά οι έξι προαναφερθείσες όχι μόνο είναι μέλη αλλά έχουν προβάλει στελέχη τους στο διοικητικό συμβούλιο της ISDA) μεταξύ των οποίων και μερικές ελληνικές. Μόνο που η λειτουργία της ένωσης αυτής δεν απέτρεψε τη στρεβλή χρήση των ΠΣΑ. Το αναγνωρίζει άλλωστε και η ίδια η Ένωση με τις πρωτοβουλίες που πρόσφατα πήρε. Και βεβαίως, για να καταλαβαίνετε το συσχετισμό δυνάμεων, τις πρωτοβουλίες τις πήρε όταν κλήθηκε να εμφανιστεί στην αρμόδια υποεπιτροπή της Βουλής των ΗΠΑ – όπου εμφανίστηκε προχθές ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος Ρόμπερτ Πίκελ και έκανε την απολογία της ISDA, εμμένοντας βεβαίως ότι όλα έγιναν σωστά και ότι ο ρόλος των ΠΣΑ είναι ευεργετικός – με την ευκαιρία μάθαμε βεβαίως ότι στην Πορτογαλία η σχέση ΠΣΑ / χρέους είναι της τάξης του 3,4 ενώ της Ελλάδας είναι 1,9 για να ξέρετε τι παίζετε/ται στοιχηματικά και τι θα ακολουθήσει.
Αυτό αρκεί νομίζω να αποδείξει ότι χωρίς γνήσιο διεθνές κανονιστικό πλαίσιο κανείς δεν θα μπορέσει να αποφύγει την μεταφορά κεφαλαίων αλλά και την κερδοσκοπία σε βάρος αυτών που έχουν ανάγκη να επαναδιαπραγματευτούν το χρέος τους, και αυτό τόνισε πρώτος ο κακός κ. Σόρος. Και χρειάζεται ένα πλαίσιο παγκόσμιο διότι ακόμη και αν ληφθούν μέτρα στο ευρωπαϊκό επίπεδο, θα βρουν οι κερδοσκόποι ασυλία αλλού στον κόσμο προκειμένου να συνεχίζουν να τζογάρουν με τον ίδιο απερίσκεπτο τρόπο όπως το 2008.
Και είναι σίγουρο ότι στο ευρωπαϊκό επίπεδο είναι πλέον λαϊκή η απαίτηση να αναλάβουν οι πολιτικοί ενεργότερο ρόλο και αντίθετα από τα παπαγαλίσματα για την μείωση του κράτους, τώρα είναι η ανάγκη για ενίσχυση του κράτους – δεν το λέω εγώ αλλά ο Σόρος και ο Φουκουγιάμα εδώ και χρόνια. Μόνο έτσι θα καταλάβουν εκείνοι που παίζουν με την οικονομική και πολιτική σταθερότητα των Κρατών και των προσώπων. Και η ρύθμιση αυτή οφείλει να επενδύσει με ισχυρές εγγυήσεις τις αρχές της επίβλεψης των αγορών, διαφάνεια και τυπική οργάνωση της δράσης των hedge funds, των ιδιωτικών επενδυτικών φορέων και των εταιρειών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, την απαγόρευση κατοχής ΠΣΑ σε όσους δεν δανείζουν, καθώς και – την ατομική μου ψύχωση των τελευταίων χρόνων – την φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, τη φορολογία Τόμπιν.
Ο Μεσσίας είναι ο Τόμπιν, αλλά δεν φάνηκαν ακόμη οι απόστολοι. Εκτός και αν εμφανιστούν τώρα που η Γκόλντμαν Σαξ είναι στο στόχαστρο της αμερικανικής κυβέρνησης.
* Οι απόψεις του γράφοντος είναι αυστηρά προσωπικές και δεν αποτελούν θέσεις του οργάνου στο οποίο υπηρετεί.
Υ.Γ. θα διακινδυνεύσω μια πρόβλεψη ακόμη: είναι εξαιρετικά ύποπτη η αναβάθμιση της πιστοληπτικής θέσης της Ιταλίας και η συνεχής προβολή του θετικού επενδυτικού κλίματος της γείτονος από διάφορους οικονομικούς κύκλους, σε αντίθεση με τον πόλεμο που γίνεται εναντίον Γαλλίας και Γερμανίας. Θα φανεί αν συνδέεται με αναζήτηση ρηγμάτων στην ευρωπαϊκή οικονομία.
