Οψεις του ίδιου δοχείου οι εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες και η οικονομία, όπως υπογραμμίζει στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ ο καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Μιχάλης Ζουμπουλάκης, χαρακτηρίζοντας «αποτέλεσμα συγκυρίας» την άνοδο του ενεργειακού κόστους. Αναφερόμενος στις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης, τονίζει ότι «η οικονομία υποφέρει», ενώ παρατηρεί ότι «οι καταναλωτές μειώνουν την κατανάλωση των ειδών που ακριβαίνουν με δυσανάλογο τρόπο».
Αναλύοντας τους παράγοντες που δίνουν ανάσα στην οικονομία, ο διακεκριμένος επιστήμονας κάνει λόγο για «αποτελεσματικό σχεδιασμό» και «απορροφητικότητα των κονδυλίων», ενώ εκφράζει την ανησυχία του για την ανατίμηση σε βασικά αγαθά. Καταθέτοντας την άποψή του σχετικά με την πορεία της οικονομίας, εκτιμά ότι «οι μόνιμοι κίνδυνοι προέρχονται από το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων, την υπερβολική εξάρτηση από τον τομέα των υπηρεσιών και το υψηλό δημόσιο χρέος».
Συγκοινωνούντα δοχεία οι εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες και η οικονομία;
Η οικονομική δραστηριότητα εκτυλίσσεται μέσα στην κοινωνία. Επηρεάζεται από αυτήν, όπως έδειξε η πανδημία, αλλά την επηρεάζει παράλληλα, όπως φάνηκε στη σχεδόν δεκαετή ύφεση της ελληνικής οικονομίας. Oλες μας οι κοινωνικές σχέσεις επηρεάστηκαν από την ύφεση, διασκέδαση, γάμοι, κοινωνικές εκδηλώσεις, αθλητικές δράσεις ακόμα και η ψυχική υγεία των Ελλήνων επλήγησαν από την υποχώρηση της οικονομικής ευημερίας. Συνεπώς θα έλεγα ότι είναι παραπάνω από συγκοινωνούντα δοχεία. Είναι διαφορετικές όψεις του ίδιου «δοχείου».
Καμπανάκι για την οικονομία κάθε μορφή κρίσης, οικονομική, υγειονομική, ενεργειακή;
Κάθε διαταραχή της οικονομικής καθημερινότητας προκαλεί οικονομικές αναταράξεις. Είναι ωστόσο λάθος να θεωρούμε ότι η απόλυτη τάξη και η ηρεμία είναι ο κανόνας στην κοινωνία και την οικονομία. Το αντίθετο ισχύει, όπως και η ζωή, έτσι και η οικονομία είναι γεμάτη απρόοπτα, τα οποία αντιμετωπίζουμε καλύτερα όσο είμαστε οργανωμένοι και έτοιμοι γι’ αυτά. Αυτό σημαίνει αποτελεσματικούς θεσμούς και νοοτροπίες ανοιχτές στην αλλαγή.
Ποιο είναι το αποτύπωμα της ενεργειακής κρίσης, για την οποία γίνεται τόσος λόγος, στον οικογενειακό προϋπολογισμό;
Η άνοδος του ενεργειακού κόστους είναι αποτέλεσμα συγκυρίας. Από τη μια μεριά υπάρχει ένα εξαιρετικά έντονο πρόβλημα στις διεθνείς θαλάσσιες μεταφορές και από την άλλη υπάρχει η διελκυστίνδα κυρώσεων μεταξύ Ρωσίας και Ευρώπης. Σε απάντηση του εμπάργκο της Ευρώπης στα ρωσικά προϊόντα λόγω Κριμαίας, η Ρωσία ανοιγοκλείνει τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου με αποτέλεσμα η τιμή χονδρικής να εκτιναχθεί κατά 400% μέσα σε έναν χρόνο. Προσθέστε στα παραπάνω και τις διαφωνίες μεταξύ των πετρέλαιο παραγωγών χωρών για το μέγεθος της προσφοράς που δημιουργεί τεχνητή έλλειψη αργού πετρελαίου. Οταν αυτά συμβαίνουν στην αρχή της χειμερινής περιόδου με δεδομένη την υψηλή ζήτηση για ενέργεια, είναι αναμενόμενο οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου να εκτινάσσονται. Προφανώς οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν τα νοικοκυριά και μάλιστα διπλά. Καλούνται να πληρώσουν ακριβότερα όχι μόνον τη θέρμανση και την κίνησή τους, αλλά και όλα τα καταναλωτικά προϊόντα που φτάνουν στο ράφι.
Σε ποιον βαθμό εκτιμάτε ότι διαταράσσει την ισορροπία της οικονομίας η κατακόρυφη άνοδος στις τιμές των υγρών καυσίμων;
Η οικονομία υποφέρει από την άνοδο των τιμών της ενέργειας. Είναι γνωστό πόσο υπέφερε ολόκληρος ο δυτικός κόσμος το 1973-74 από την ενεργειακή κρίση σε μια εποχή που το πετρέλαιο ήταν κάτω από τα 20 δολάρια. Βεβαίως η παρούσα συγκυρία είναι ασύγκριτα καλύτερη γιατί σε όλες τις ανεπτυγμένες οικονομίες υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι κίνησης και θέρμανσης, αλλά είναι βέβαιο ότι η ανάπτυξη θα «φρενάρει» από την άνοδο των τιμών. Ας μην ξεχνάμε ότι όλα τα προϊόντα παράγονται με πρώτες ύλες που μεταφέρονται από κάπου αλλού, συχνά από πολύ μακριά. Είναι τώρα ο καιρός νομίζω, να μειωθεί σημαντικά στη χώρα μας ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης στα καύσιμα έστω και για έξι μήνες, γιατί η άνοδος του πετρελαίου στα 80 δολάρια δεν εξηγεί την υπερβολική άνοδο στις τιμές των πρατηρίων. Επιπλέον, η επιδοματική πολιτική που ακολουθείται έχει αφενός κόστος διαχείρισης, αφετέρου καλύπτει λίγους.
Με την Ελλάδα να έχει βιώσει τις δυσάρεστες επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, αποτελούν δύσκολη εξίσωση για τα νοικοκυριά τα δεδομένα, που έχουν προκύψει με φόντο το κόστος θέρμανσης, καυσίμων και ενέργειας;
Αυτό που συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις είναι ότι οι καταναλωτές προσαρμόζουν προς τα κάτω την κατανάλωση των ειδών που ακριβαίνουν με δυσανάλογο τρόπο. Μειώνουν πρώτα τις ελαστικές τους δαπάνες (διασκέδαση, ταξίδια, ψυχαγωγία) και τελευταίες τις ανελαστικές (τρόφιμα, κίνηση, θέρμανση). Εννοείται ότι αυτό θα επιβραδύνει την ανάκαμψη της οικονομίας μετά από 18 μήνες πανδημίας. Επειδή αυτό δεν γίνεται αμέσως, αλλά με κάποια χρονική υστέρηση, η κυβέρνηση επείγεται να ανακοινώνει καθημερινά μέτρα για τον έλεγχο των τιμών, ώστε να μην ανατρέψει το θετικό οικονομικό κλίμα. Σε κάθε περίπτωση το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι απαράδεκτο υψηλό και για τους παραγωγούς και είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη (242 ευρώ ανά μεγαβατώρα, στη χονδρική).
Εφιάλτης για πολλές οικογένειες στη Μαγνησία η διαβίωση σε συνθήκες φτώχειας. Τα δεδομένα τι δείχνουν; Θα αυξηθούν οι οικογένειες, που αδυνατούν να αντεπεξέρχονται ακόμη και στα αναγκαία;
Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ, το ποσοστό των Ελλήνων, που βρίσκεται στο κατώφλι της φτώχειας, είναι περίπου 29%, δηλαδή 3 εκ., ελαφρά μειωμένο σε σχέση με το 2019. Το κατώφλι της φτώχειας ορίζεται στο 60% του διάμεσου συνολικού ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών της χώρας που εκτιμήθηκε σε 17.250 ευρώ. Συνεπώς σήμερα αυτό το κατώφλι ανέρχεται στο ποσό των 11.059 ευρώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών. Σε επίπεδο Θεσσαλίας ο κίνδυνος φτώχειας είναι λίγο υψηλότερος από τον μέσο όρο της χώρας. Δεν γνωρίζω τα δεδομένα για τη Μαγνησία, θεωρώ όμως ότι δεν μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από τον εθνικό μέσο όρο. Εφόσον επιμείνει η ανατίμηση σε βασικά αγαθά πέραν του τριμήνου, είναι βέβαιο ότι πολλά νοικοκυριά θα περάσουν το κατώφλι της φτώχειας και η ανάγκη στήριξής τους καθίσταται αναγκαία.
Ως οικονομολόγος σάς ανησυχεί η κατάσταση, που διαμορφώνεται στο πεδίο της οικονομίας;
Κανείς δεν πρέπει να εφησυχάζει, όταν ασκεί οικονομική πολιτική. Συνεπώς όσοι είμαστε παρατηρητές των εξελίξεων οφείλουμε να κάνουμε συγκρατημένες προβλέψεις. Τα οικονομικά δεν είναι ακριβής επιστήμη και οι προβλέψεις μας είναι πιο επισφαλείς από της Μετεωρολογίας ακόμα και από της Σεισμολογίας. Οι άνθρωποι παρά τις συνήθειες και τις δεσμεύσεις τους, αλλάζουν γνώμη, σφάλλουν και κινούνται ενίοτε με δόλο. Τα σύννεφα και τα υπόγεια ρήγματα δεν έχουν δική τους βούληση και πάλι δεν ξέρουμε με σιγουριά τι ξημερώνει αύριο. Βλέποντας ωστόσο τα χρόνια προβλήματα και τις μακροπρόθεσμες τάσεις στην ελληνική οικονομία, μπορούμε να δούμε τους κινδύνους έγκαιρα. Κατά την εκτίμησή μου οι μόνιμοι κίνδυνοι προέρχονται από το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων, την υπερβολική εξάρτηση από τον τομέα των υπηρεσιών και το υψηλό δημόσιο χρέος. Ο πληθωρισμός που επανεμφανίστηκε μετά από 11 χρόνια είναι ακόμη χαμηλός (2,2% τον Σεπτέμβριο) και έχει συγκυριακά χαρακτηριστικά.
Ποιοι είναι οι «χρυσοί κανόνες» για να ανακτήσει τον βηματισμό της η οικονομία, σε επίπεδο Μαγνησίας και ευρύτερα;
Είναι λάθος να μιλά κανείς για «χρυσούς κανόνες» στην οικονομία. Αν υπήρχαν, θα ήμασταν όλοι πλούσιοι! Μπορούμε ωστόσο να μάθουμε από τα λάθη μας και να μην τα επαναλάβουμε. Μπορώ να σας αναφέρω δύο διαχρονικά λάθη που επαναλαμβάνονταν μέχρι και το 2009 και την είσοδό μας στην περίοδο των μνημονίων. Το πρώτο είναι οι καταναλωτικές δαπάνες του Δημοσίου. Η πίεση στα δημόσια οικονομικά λόγω της πανδημίας δημιουργεί πειρασμούς εκτροπής. Ηδη το πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα προβλέπεται να ξεπεράσει το 7% για το 2021. Παρά τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού και την πλεονάζουσα ρευστότητα διεθνώς, η εξέλιξη είναι ανησυχητική. Το δεύτερο αφορά στο παραδοσιακό εμπορικό έλλειμμα. Λόγω πανδημίας και «κλεισίματος» της αγοράς οι εισαγωγές περιορίστηκαν το 2020 και το εμπορικό ισοζύγιο έκλεισε με έλλειμμα μόλις 20 εκ. ευρώ. Με το άνοιγμα της αγοράς και το άλμα της ιδιωτικής κατανάλωσης οι εισαγωγές αυξήθηκαν δραματικά κατά 48,5% αυξάνοντας το εμπορικό έλλειμμα κατά 10% το πρώτο εξάμηνο. Βεβαίως η κατάσταση στο γενικότερο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα διορθωθεί από το τουριστικό συνάλλαγμα που φαίνεται να αυξάνεται περισσότερο του αναμενόμενου στον περσυνό κρατικό προϋπολογισμό.
Πότε εκτιμάτε ότι θα έρθει η πολυπόθητη ανάκαμψη, μετά το crash test της πανδημίας;
Η ανάκαμψη είναι ήδη εδώ, όπως έδειξαν τα επίσημα προσωρινά στοιχεία του β’ τριμήνου. Είναι βέβαιο, λόγω τουρισμού, ότι και το γ’ τρίμηνο θα έχει θετικό πρόσημο. Η ανησυχία μου, όπως σας ανέφερα προηγουμένως, αφορά στον βαθμό διατήρησης αυτού του θετικού ρυθμού. Οι υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης, που θα μας επαναφέρουν στα προ της πανδημίας επίπεδα, εξαρτώνται πλέον από τις εξελίξεις στο Ταμείο Ανάκαμψης και από το πότε θα ξεκινήσει η εκροή των €32 δισ. και φυσικά αν θα υπάρξουν ο αποτελεσματικός σχεδιασμός και η απαραίτητη απορροφητικότητα των κονδυλίων. Στην ημερίδα της ΟΕΒΕΜ που έγινε στις 18/10 αναφέρθηκε από όλους τους εκπροσώπους των φορέων της Μαγνησίας ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν μπορούν να έχουν καμιά πρόσβαση σε αυτό το τεράστιο πακέτο χρηματοδότησης! Μιλάμε για το 95% των επιχειρήσεων του Νομού. Επειδή οι όροι χρηματοδότησης από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης είναι πολύ αργά να αλλάξουν, πρέπει να αναληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για νέα χρηματοδοτικά εργαλεία με τους ίδιους ευνοϊκούς όρους. Είναι αναμφίβολο ότι αυτές οι στοχευμένες επιχορηγήσεις θα έχουν πιο μακροπρόθεσμη επίδραση στην ανάπτυξη της περιοχής από ό,τι οι επιδοτήσεις και οι φοροαπαλλαγές της περιόδου της πανδημίας.
