Του Κώστα Πώποτα*
Δεν θεωρώ εαυτόν ειδικό σε θέματα πολιτικής δημόσιας υγείας (για να καθησυχάσω κάποιους φίλους, που με είδαν τον τελευταίο καιρό να ξιφουλκώ κατά διαφόρων αυτόκλητων (μη) ειδικών που μας κατακλύζουν με κοινότοπες ή και καταστροφολογικές προβλέψεις). Συμβαίνει απλώς να είμαι, για πάνω από είκοσι χρόνια τώρα, μέλος του ΔΣ (και εναλλάξ να υπηρετώ τις θέσεις προέδρου και αντιπροέδρου) του ταμείου περίθαλψης των υπαλλήλων της ΕΕ, ενός μικρού ταμείου 130.000 ασφαλισμένων, που όμως καλύπτει συναδέλφους τοποθετημένους σε πάνω από 150 χώρες. Μία από τις κύριες μέριμνές μας είναι η οικονομική επιβίωση του ταμείου σε περίπτωση πανδημίας, κυρίως μετά τις εμπειρίες της γρίπης των χοίρων και των πουλερικών.
Εντούτοις, ομολογώ ότι και εγώ ο ίδιος, όταν διάβασα τον περασμένο Δεκέμβριο τη μελέτη Global Health Security Index 2019 (Παγκόσμιοι δείκτες ασφάλειας υγείας – https://www.ghsindex.org/) δεν έκανα αμέσως τη σύνδεση με τις διστακτικές πρώτες ειδήσεις εκείνης της εποχής για μια περίεργη ίωση στην Γιουχάν της Κίνας. Ισως γιατί η μελέτη ήταν η πρώτη του είδους της, ίσως ακόμη γιατί ήμουν πεπεισμένος ότι η εικόνα δεν ανταποκρινόταν στο επίπεδο παροχών υγείας στην Ευρώπη, παρ’ ότι είχα συνείδηση της σταδιακής υποβάθμισής τους. Ούτε άλλωστε οι ειδικότεροι εμού θεώρησαν προφανώς ότι έχρηζε να ληφθούν ειδικά μέτρα ενόψει της μελέτης αυτής. Μάλλον ένα κλίμα εφησυχασμού αντλήθηκε από τα πορίσματα, αν κρίνω π.χ. από την προβολή που έλαβε στην έκδοση του χειμώνα 2020 του περιοδικού World Finance. Σημειώνω μάλιστα ότι τη μελέτη αυτή επικαλέστηκε ο πρόεδρος Τραμπ στα τέλη του περασμένου Φεβρουαρίου για να ισχυριστεί ότι οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να αντιμετωπίσουν τον κορονοϊό και άτρωτες!
Γιατί τώρα το θυμήθηκα; Λόγω της σκωπτικής διάθεσης του Γ. Πολίτση, ο οποίος πρόσφατα διακωμωδούσε στο facebook τις φήμες ότι ο Μπιλ Γκέιτς ευρίσκετο πίσω από τη δημιουργία του κορονοϊού. Κατά σύμπτωση λοιπόν, ήταν το ίδρυμα Μπιλ και Μελίσα Γκέιτς, που συγχρηματοδότησε την εν λόγω μελέτη.
Τι ανέλυσε όμως η μελέτη αυτή, που δημοσιεύτηκε στις 11 Οκτωβρίου 2019; Επί διετία περίπου εξέτασε, μάλλον διεξοδικά, την ικανότητα 195 χωρών να αντεπεξέλθουν σε εκτεταμένους υγειονομικούς κινδύνους, επί τη βάσει 34 δεικτών και 140 απαντήσεων επί δημοσιοποιημένων στοιχείων (συχνά τυπικών πιστοποιήσεων) σε έξι κατηγορίες, συνολική εικόνα, πρόληψη, διάγνωση, απόκριση, οργάνωση υγείας, κανονιστικό πλαίσιο, διαχείριση κινδύνων.
Ένα από τα κεντρικά πορίσματα – πόσο προφητικό – ήταν ότι καμία χώρα δεν ήταν απολύτως προετοιμασμένη να αντιμετωπίζει μια επιδημία ή πανδημία, ιδίως, κατά την ορολογία της μελέτης, «ΣΚΒΚ – Συνολικούς Καταστροφικούς Βιολογικούς Κινδύνους, κλίμακας άνευ προηγουμένου, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν σημαντική ζημία στον ανθρώπινο πολιτισμό ώστε να υπονομεύσουν τη μακροχρόνια δυναμική του. Εάν ξεφύγουν από τον έλεγχο, βιολογικά γεγονότα με βαρείες συνέπειες μπορούν να εξελιχθούν σε ΣΚΒΚ και να οδηγήσουν σε σημαντικής έκτασης δοκιμασίες, απώλεια ζωών και επίμονες βλάβες στις εθνικές κυβερνήσεις, διεθνείς σχέσεις, οικονομίες, κοινωνική σταθερότητα και παγκόσμια ασφάλεια».
Μάλιστα, το 75% των χωρών πήρε κάτω από τη βάση για την ικανότητα να αναπτύξει απάντηση σε επείγουσες καταστάσεις, τη συνάρθρωση μεταξύ υγειονομικών αρχών και αρχών ασφαλείας (όπου όμως η Ελλάδα επέδειξε πρωτιά) και την εφαρμογή ιατρικών αντιμέτρων.
Δευτερεύον συμπέρασμα: Μόνο το 3% των χωρών ήταν σε θέση να επιδείξει την ικανότητα να περιθάλψει τους υγειονομικούς, που ασθενούν κατά τη διάρκεια υπηρεσίας σε δημόσια μέτρα αντιμετώπισης κινδύνων υγείας, όπως τώρα.
Στο τέλος, λοιπόν, η κατάταξη των χωρών είχε κάπως έτσι: 1. ΗΠΑ, 2. Ηνωμένο Βασίλειο, 3. Ολλανδία,… 7. Σουηδία,… 10. Φινλανδία, 11. Γαλλία,… 14. Γερμανία, 15. Ισπανία,… 19. Βέλγιο,… 24. Σιγκαπούρη,… 31. Ιταλία, 37. Ελλάδα,… 40. Τουρκία,… 58. Ισλανδία,… 67. Λουξεμβούργο και φυσικά τον κατάλογο να κλείνουν Συρία, Υεμένη, Β. Κορέα, Σομαλία και Ισημερινή Γουινέα.
Η πραγματικότητα βέβαια επιφύλαξε εκπλήξεις. Οι περισσότεροι από τους πρώτους των πρώτων είναι και πρώτοι στον αριθμό των κρουσμάτων και νεκρών. Αραγε η μελέτη τόνωσε την εμπιστοσύνη των πρώτων χωρών στην ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν χωρίς μεγάλη προσπάθεια στην κρίση; Ενα είναι για μένα σίγουρο, όταν μια τόσο μεγάλης έκτασης μελέτη εντοπίζει τόσα κενά, δεν πρέπει κανείς να πιστέψει ότι η σχετικά υψηλή κατάταξη ή η πιστοποίηση από κάποιον οργανισμό απαλλάσσουν τη χώρα από την υποχρέωση, όταν ο κίνδυνος εκδηλωθεί, να εντείνει τα μέτρα που είναι στη διάθεσή της για την προάσπιση της υγείας των πολιτών της.
Αλλωστε οι υπεύθυνοι της μελέτης, καθώς κάθε εθνικό σύστημα υγείας ανά τον κόσμο αποδείχθηκε ανεπαρκώς προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει μια επιδημία ή πανδημία, κάλεσαν τον ΟΗΕ να συγκαλέσει σύνοδο κορυφής ώς το 2021 για να βρεθεί απάντηση για τους ΣΚΒΚ, με έμφαση στη δημιουργία ανθεκτικών στον χρόνο χρηματοδοτικών μέσων για την ασφάλεια υγείας και νέων διεθνών μέσων αντιμετώπισης των κρίσεων.
Δυστυχώς, ο κορονοϊός πρόλαβε κάθε ελπίδα δημιουργίας ενός τέτοιου πλαισίου. Και τώρα πλέον σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον αποδυναμωμένων οικονομιών είναι αμφίβολο πόσο θα είναι εφικτό να γίνει αυτό μεσοπρόθεσμα έστω. Είναι, όμως, σοβαρό μάθημα για τις παραλείψεις, για τα σφάλματα προτεραιοτήτων του παρελθόντος που δεν είναι ανεκτό να επαναληφθούν στο μέλλον. Ο κόσμος πρέπει να αλλάξει!
*Ο Κώστας Πώποτας αναπτύσσει προσωπικές απόψεις και όχι απόψεις του οργάνου στο οποίο υπηρετεί
