Στα σκοτεινά μονοπάτια της νόσου με οδηγό τα… πρόβατα που παρουσιάζουν και τα ίδια Αλτσχάιμερ
Στο νεφελώδες, ύπουλο και βουβό μονοπάτι της Νόσου Αλτσχάιμερ, η οποία τα τελευταία χρόνια «χτυπά» σε ολοένα και μικρότερες ηλικίες, καλείται να βαδίσει η επιστημονική κοινότητα με «οδηγό» τα… πρόβατα. Τα πρόβατα μπορούν να δώσουν απαντήσεις στα ερωτήματα που παραμένουν ανεξιχνίαστα γύρω από τη νόσο – μάστιγα της εποχής, κάτι που έγινε επιστημονικώς αποδεκτό στο πλαίσιο του 13ου Πανελληνίου Συνεδρίου Νόσου Αλτχάιμερ και του 5ου Μεσογειακού Συνεδρίου Νευροεκυφλιστικών Νοσοημάτων που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη από το Πανελλήνιο Ινστιτούτο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων σε συνεργασία με την Πανελλήνια Ομοσπονδία Νόσου Αλτσχάιμερ και Συναφών Διαταραχών και την Ελληνική Εταιρεία Νόσου Αλτσχάιμερ και Συγγενών Διαταραχών.
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
«Τα πρόβατα παρουσιάζουν την ίδια συμπεριφορά και έχουν τα ίδια συναισθήματα με τον άνθρωπο. Ζουν μόλις 12 χρόνια και στα επτά, παρουσιάζουν Αλτσχάιμερ. Ο μικρός μέσος όρος ηλικίας σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν χρειάζεται να προκαλέσει ο επιστήμονας τη νόσο Αλτσχάιμερ από τη στιγμή που εμφανίζουν μόνα τους, το γεγονός ότι είναι πολλά και φθηνά, τα καθιστούν το ιδανικό πειραματόζωο για νέες έρευνες πάνω στη νόσο Αλτσχάιμερ» τόνισε από το βήμα του συνεδρίου ο νευρολόγος ψυχίατρος, νευροφυσιολόγος, ερευνητής και ιδιοκτήτης της Νευρολογικής Κλινικής στις Αλυκές, Κώστας Γάτος, ο οποίος μάλιστα τιμήθηκε για την πολυετή προσφορά του ενάντια στη νόσο.
Πρόκειται για μία πρωτοποριακή πρόταση, που έγινε αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα του συνεδρίου και η οποία ανοίγει ένα νέο πεδίο ερευνών μέσω των προβάτων, πρωτότυπο σε παγκόσμιο επίπεδο. «Την άποψη αυτή έχω διατυπώσει κι άλλες φορές στο παρελθόν, όμως τώρα γίνεται επιστημονικώς αποδεκτή και ανοίγει πεδίον δόξης λαμπρό για νέα έρευνα», σημειώνει ο κ. Γάτος, μιλώντας στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ. Οπως εξήγησε ο ίδιος, την έρευνα θα αναλάβει επιστημονική ομάδα που θα συγκροτηθεί σε επίπεδο Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και θα είναι η πρώτη παρόμοια που διεξάγεται σε παγκόσμιο επίπεδο. «Μέχρι στιγμής υπάρχουν έρευνες με ποντίκια στα οποία όμως προκαλείται η νόσος και πρόσφατα παρουσιάστηκαν ευρήματα σε σκυλιά. Με πρόβατα δεν έχει γίνει ποτέ στο παρελθόν έρευνα, μολονότι ο εγκέφαλός τους ταιριάζει με αυτόν του ανθρώπου», σημειώνει ο κ. Γάτος.
Γιος κτηνοτρόφων
Η πρόταση για την πρωτοποριακή έρευνα δεν ήρθε τυχαία. Ο Κώστας Γάτος είναι γιος κτηνοτρόφων από την Κοκκίνα και μεγάλωσε δίπλα στα πρόβατα. Μάλιστα, τα καλοκαίρια, ξενιτευόταν από τον τόπο του, ακολουθώντας τον πατέρα του στο Βέρμιο, όπου πήγαιναν οι κτηνοτρόφοι για να βοσκήσουν τα κοπάδια τους. «Στην αρχή 20 ημέρες περπάτημα, μετά μετακινούμασταν με τρένο. Το καλοκαίρι ο τόπος μας ήταν ξερός, δεν είχε βοσκή και χρειαζόταν να μετακινούμαστε», θυμάται ο ίδιος.
Η επαφή με τα πρόβατα, τού προσέφερε πολύτιμες γνώσεις, τις οποίες αργότερα συνδύασε και με την επιστημονική του ιδιότητα ως νευρολόγος ψυχίατρος.
Ως γιος κτηνοτρόφων, γνώρισα τη νόσο Alzheimer από μικρός, από τα πρόβατα, τα οποία εμφάνιζαν παρόμοια συμπεριφορά με σημερινό ανοϊκό ασθενή. Να σημειωθεί πως τότε, γύρω στο 1960, η διάγνωση της νόσου στους ανθρώπους δεν ήταν συχνή, αφού ο μέσος όρος ηλικίας των ανθρώπων ήταν χαμηλός (Μ.Ο. 1960: 72 έτη – σήμερα: 82,2 έτη) και όσοι από αυτούς εμφάνιζαν Αλτσχάιμερ θεωρούνταν χαμηλής πνευματικότητας, με την πλειονότητά να ασχολείται με τη γεωργία και κτηνοτροφία και να είναι αγράμματοι. Όπως θυμάμαι λοιπόν, τα πρόβατα τα οποία επρόκειτο να αναπτύξουν νόσο Αλτσχάιμερ, ξεχώριζαν μετά τη πέμπτη γέννα, αφού τότε την ηλικία τους την υπολόγιζαν όχι με βάση τα έτη ζωής τους αλλά με βάση το πόσα αρνιά γέννησαν. Τα μαύρα πρόβατα ή αλλιώς στην γλώσσα των παλιών κτηνοτρόφων λάια, δεν εμφάνιζαν νόσο ή αν την εμφάνιζαν, αυτό συνέβαινε σε μεγαλύτερη ηλικία, εν αντιθέσει με τα άσπρα ή αλλιώς φλώρα, τα οποία εμφάνιζαν Αλτσχάιμερ σε μικρότερη ηλικία, ιδίως αυτά που εκτρέφονταν στον κάμπο. Ακόμη αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι διάφοροι τύποι προβάτων ξεχώριζαν μεταξύ τους ανάλογα και με το τσελιγκάτο από το οποίο προέρχονταν.», εξηγεί ο Γάτος.
Συμπτώματα ίδια με των ανθρώπων
Ο ίδιος αναφέρεται και στη συμπτωματολογία. «Η συμπτωματολογία εκδηλωνόταν με δύο βασικές μορφές. Πρώτον την υποτονική. Τα πρόβατα αποκαλούνταν σέρτικα, και ιδίως την άνοιξη και το καλοκαίρι, που ήταν ελευθέρας βοσκής στα βουνά, έμεναν πίσω από το υπόλοιπο κοπάδι, έπαυαν να το ακολουθούν και να βοσκούν, έχαναν βάρος, πιθανόν να μην έβλεπαν και άκουγαν, και παρά τις προσπάθειες των ανθρώπων δεν τα κατάφερναν. Στην άλλη μορφή την υπερτονική, που εμφανιζόταν σε μεγαλύτερη ηλικία, τα πρόβατα τα οποία οι κτηνοτρόφοι τα ονόμαζαν ντουμουσάρικα, ήταν νευρικά και ανήσυχα, πήγαιναν πέρα δώθε, σιγά – σιγά απομακρύνονταν από το κοπάδι, με αποτέλεσμα αφενός να πέφτουν σε γκρεμούς, αφετέρου να πέφτουν θύματα λύκων. Και τις δύο μορφές προβάτων οι Σαρακατσαναίοι, τα ονόμαζαν χαμένα, εν αντιθέσει με τα μεγάλα που τα ονόμαζαν παλιά. Τα χαμένα πρόβατα όταν τα ψήνανε, ο εγκέφαλος τους εμφάνιζε μεμβράνες και είχε πολύ λίγο ΕΝΥ (εγκεφαλονωτιαίο υγρό) μέσα στο οποίο υπήρχε ίζημα, σε αντίθεση με τα παλιά στα οποία ο εγκέφαλος ήταν συρικνωμένος. Δυστυχώς σήμερα προς μεγιστοποίηση του κέρδους, τα πρόβατα σφάζονται νωρίς και έτσι δεν προλαβαίνουν να εμφανίσουν νόσο Αλτσχάιμερ».
Εγκαιρη διάγνωση της νόσου
Παράλληλα με την πρωτοποριακή έρευνα που πρότεινε ο κ. Γάτος, αναφέρθηκε και στην έρευνα που διεξάγει μέσω ερωτηματολογίων για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου Αλτσχάιμερ πριν την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.
«Καλούμαστε μέσω του τεστ να ανιχνεύσουμε τη νόσο, πολλά χρόνια προ των ορατών σημείων. Ο υποψήφιος ασθενής με νόσο Αλτσχάιμερ αρχίζει να χάνει την ικανότητα προσαρμογής, φαίνεται να χάνει τη λειτουργικότητά του σε συνθήκες που ταράζονται οι συνήθειές του, χάνει τη δυναμική της θέλησής του, την ικανότητα να επεξεργάζεται πληροφορίες γρήγορα και ασυνείδητα για να κάνει βραχυπρόθεσμες προβλέψεις. Είναι η αρχή του φάσματος από το φυσιολογικό στο παθολογικό, με ενδείξεις όπως η απόσυρση και η μειωμένη κοινωνικοποίηση», σημειώνει ο κ. Γάτος.
Για την προσφορά του στη μάχη ενάντια στο Αλτσχάιμερ ο κ. Γάτος τιμήθηκε με βραβείο κατά τη διάρκεια της έναρξης των εργασιών του συνεδρίου, διάκριση την οποία ο ίδιος αφιέρωσε στο προσωπικό της κλινικής Άγιος Γεώργιος, ενός εξειδικευμένου κέντρου νοσηλείας και φροντίδας ανοϊκών ασθενών, το οποίο «ανταπεξήλθε πλήρως και με ιδιαίτερη επιτυχία στα καθήκοντα του κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού. Οι ιατροί, οι νοσηλευτές και οι φροντιστές της κλινικής αντιμετώπισαν με αυταπάρνηση τους πάσχοντες από κορονοϊό ανοϊκούς ασθενείς, χωρίς να διστάζουν μπροστά στο κίνδυνο του νέου ιικού στελέχους, διαχειριζόμενοι και αντιμετωπίζοντας μόνοι τους, με ιδιαίτερα μεγάλα ποσοστά επιτυχίας και χαμηλά ποσοστά θνησιμότητας αυτά τα περιστατικά και χωρίς να επιβαρύνουν τα νοσοκομεία και το εθνικό σύστημα υγείας. Το μυστικό αυτής της επιτυχίας έγκειται στο γεγονός ότι το προσωπικό έχει αναπτύξει μια σχέση μάνας – παιδιού με τους ανοϊκούς ασθενείς τους οποίους γνωρίζει πάρα πολύ καλά, τόσο για τα υποκείμενα νοσήματά τους όσο και για τις ανάγκες τους».
