Ο καθηγητής Εφαρμοσμένης Οικονομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ελληνική οικονομία
Οι επενδύσεις και η σωστή αξιοποίηση των πόρων, που αναμένεται να εισρεύσουν στην ελληνική οικονομία το επόμενο διάστημα από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το Ταμείο Ανάκαμψης, συνιστούν το αποτελεσματικότερο «εμβόλιο» για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας σε οικονομικό επίπεδο.
Αυτό επισημαίνει ο καθηγητής Εφαρμοσμένης Οικονομικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Χρήστος Κόλλιας σε συνέντευξή του στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ, εκτιμώντας ότι δίνεται μία μοναδική ευκαιρία στη χώρα για τη χρηματοδότηση ενός φιλόδοξου αναπτυξιακού προγράμματος, που εν δυνάμει μπορεί να οδηγήσει όχι μόνο στην αναζωογόνηση της εθνικής οικονομίας, αλλά και στη μετάβασή της σε νέο ενάρετο κύκλο ανάπτυξης και ένα νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο.
Συνέντευξη στη ΒΑΣΩ ΚΥΡΙΑΖΗ
Kύριε καθηγητά, συμμερίζεστε την άποψη ορισμένων, που επισημαίνουν πως η ύφεση, που ακολουθεί την πανδημία του κορονοϊού, δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για την παγκόσμια οικονομία, καθώς ο κόσμος έχει γνωρίσει πέντε υφέσεις από τη βιομηχανική επανάσταση;
Οι περιοδικές διακυμάνσεις της οικονομίας και οι μεγάλοι οικονομικοί κύκλοι είναι εγγενές χαρακτηριστικό της παγκόσμιας οικονομίας και φυσικά των εθνικών οικονομιών. Υπό αυτό το πρίσμα, η βαθιά ύφεση που προκάλεσε η έκρηξη της πανδημίας δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο. Είναι όμως μία βαθιά ύφεση, με μεγάλη διαφορά η μεγαλύτερη μεταπολεμικά για την παγκόσμια οικονομία, που δεν προήλθε από μεταβολές και αλλαγές στην ίδια την οικονομία και την παραγωγή, δηλαδή από αμιγώς οικονομικούς, τεχνολογικούς ή/και πολιτικούς παράγοντες. Προκλήθηκε από έναν εξωγενή διαταρακτικό παράγοντα, τον Covid-19. Τέτοιοι παράγοντες είναι και εξ ορισμού μη προβλέψιμοι και συνάμα επιφέρουν ένα ξαφνικό και εν προκειμένω ισχυρότατο πλήγμα στη οικονομική δραστηριότητα. Παραδείγματος χάρη, η πιο πρόσφατη εκτίμηση του ΔΝΤ είναι ότι το 2020 το παγκόσμιο ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά -4,4%, μέγεθος οριακά καλύτερο από την πρόβλεψη που είχε δημοσιεύει πριν λίγους μήνες. Ίσως είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε εδώ ότι η οικονομική επίπτωση της πανδημίας στις διάφορες εθνικές οικονομίες διαφαίνεται ότι είναι ασύμμετρη. Λόγου χάρη, η εκτιμώμενη από το ΔΝΤ ύφεση στην Ευρωζώνη είναι της τάξεως του -8,3%, στις ΗΠΑ -4.3%, στην Ινδία -10,4% ενώ η οικονομία της Κίνας προβλέπεται να καταγράψει θετικό ρυθμό, της τάξης του 1,9%, που όμως αποτελεί πολύ μεγάλη επιβράδυνση σε σχέση με το 6,1% του 2019.
Για να ξεπεραστεί, όμως, απαιτούνται παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Ποιες μπορεί να είναι;
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της μεγάλης ύφεσης εξαιτίας της πανδημίας απαιτεί την επιστράτευση όλων των διαθέσιμων εργαλείων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Έκτακτες περιστάσεις απαιτούν και έκτακτα μέτρα για μπορέσουν οι οικονομίες να ανταπεξέλθουν με τις λιγότερες δυνατές απώλειες και να ανακάμψουν το ταχύτερο δυνατόν. Τα €672.5 δισεκατομμύρια με τη μορφή δανείων και επιδοτήσεων από μέρους της ΕΕ – αναφέρομαι το RecoveryandResilienceFacility – είναι μία ιδιαιτέρως ισχυρή τονωτική ένεση για τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Προφανώς, από αυτά τα κεφάλαια θα επωφεληθεί και η ελληνική οικονομία. Θα έλεγα δε ότι οι πόροι που αναμένονται να εισρεύσουν στην ελληνική οικονομία αποτελούν μία μοναδική ευκαιρία για την χρηματοδότηση ενός φιλόδοξου αναπτυξιακού προγράμματος που εν δυνάμει μπορεί να οδηγήσει σε μία όχι μόνο αναζωογόνηση της εθνικής οικονομίας αλλά και την μετάβασή της σε έναν νέο ενάρετο κύκλο ανάπτυξης και ένα νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο που δυστυχώς εν πολλοίς παραμένει ζητούμενο. Το στοίχημα για την χώρα μας είναι να αξιοποιήσει με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο αυτούς τους πόρους αποφεύγοντας σφάλματα του παρελθόντος στην αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων. Να επενδύσει δηλαδή τους πόρους που της αναλογούν από το Ταμείο Ανάκαμψης και το ReactEUσε τομείς και κλάδους κρίσιμης αναπτυξιακής σημασίας.
Εχει δυνάμεις η ελληνική οικονομία και μέχρι πότε για να αντέξει τις επιπτώσεις της πανδημίας, με δεδομένες και τις πληγές που έχει αφήσει η δεκαετής κρίση που προϋπήρξε;
Δυστυχώς, για την ελληνική οικονομία, η πανδημία την βρήκε στο στάδιο της ανάκαμψης μετά από μία βαθιά και κυρίως χρονικά παρατεταμένη ύφεση κατά την διάρκεια της οποίας απώλεσε περί το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της. Συνεπώς, στις οικονομικές αλλά και κοινωνικές πληγές της πρόσφατης κρίσης ήρθαν να προστεθούν και αυτές που προκαλεί η πανδημία καθώς και οι επόμενοι μήνες θα είναι επιδημιολογικά ιδιαίτερα δύσκολοι με τον συνεπαγόμενο αντίκτυπο στην οικονομική δραστηριότητα. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι το 2018 και το 2019 ο ρυθμός μεγέθυνσης ήταν 1,9% ενώ για το 2020 η πρόβλεψη του προσχεδίου του Προϋπολογισμού του 2021 που προσφάτως κατατέθηκε είναι μείωση της τάξεως του -8,2%. Βεβαίως, στο αισιόδοξο σενάριο σε ότι αφορά την επιδημιολογική εξέλιξη, εκτιμάται ότι το 2021 η αύξηση του ΑΕΠ μπορεί να φθάσει το 7,5%. Πιο συγκρατημένη είναι η εκτίμηση του ΔΝΤ που κατεβάζει την προβλεπόμενη αύξηση του ΑΕΠ στο 4,1% για το επόμενο έτος.
Η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων και της ρευστότητας μπορεί να αποτελέσει απάντηση;
Τα €672.5 δισεκατομμύρια στα οποία προαναφέρθηκα μαζί με τα περίπου €1,350 δισεκατομμύρια του Pandemic Emergency Purchase Program της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι ακριβώς αυτές οι δημόσιες επενδύσεις και ενέσεις ρευστότητας που χρειάζονται οι ευρωπαϊκές οικονομίες, και η ελληνική, για να ανταποκριθούν στις οικονομικές επιπτώσεις που προκάλεσε και θα προκαλέσει το επόμενο διάστημα η πανδημία του Covid-19. Η ρευστότητα του €1,3 τρισεκατομμυρίουαπό μέρους της ΕΚΤ θα διατηρήσει σε χαμηλά επίπεδα το κόστος δανεισμού και θα ενισχύσει την επενδυτική δραστηριότητα που είναι απαραίτητη για την ταχεία ανάρρωση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ενδεικτικά, στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, στο προσχέδιο του Προϋπολογισμού αναφέρεται ότι οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και του React EU αναμένεται να προσθέσουν δύο ποσοστιαίες μονάδες στην ανάπτυξη το 2021, ανεβάζοντάς την από το 5,5% στο 7,5%. Βεβαίως, πρέπει να τονισθεί ότι όλες αυτές οι εκτιμήσεις και οι προβλέψεις για το πως θα κινηθούν οι οικονομίες το 2021 τελούν υπό το καθεστώς σοβαρής αβεβαιότητας καθώς δεν μπορεί με ασφάλεια να εκτιμηθεί η εξέλιξη της πανδημίας τους επόμενους μήνες.
Λένε πολλοί ότι η μεταποίηση μπορεί να ανταποκριθεί καλύτερα σε περιόδους κρίσης σε σχέση με τον τουρισμό και τις υπηρεσίες. Ισχύει και γιατί;
Οι υπηρεσίες και συγκεκριμένα ο τουρισμός είναι ένας πολύ σημαντικός κλάδος για την ελληνική οικονομία καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, το 2019 συνεισέφερε περί το 21% του συνολικού ΑΕΠ, το 21,7% της συνολικής απασχόλησης, ήτοι περί τους 950 χιλιάδες απασχολούμενους. Ο τομέας των υπηρεσιών και ειδικότερα ο τουρισμός αλλά και άλλες υπηρεσίες όπως η εστίαση λόγου χάρη, είναι οι παραγωγικές δραστηριότητες που επλήγησαν περισσότερο από τον Covid-19. Όχι μόνο γιατί ήταν οι κλάδοι που έκλεισαν πρώτοι για να αντιμετωπισθεί η μετάδοση του ιού αλλά και διότι τα μέτρα ατομικής προφύλαξης που αντικειμενικά όλοι μας έχουμε υιοθετήσει συμπεριλαμβάνουν την μείωση της έκθεσης μας στον κίνδυνο μέσω της αποφυγής χώρων όπου υπάρχουν συγκεντρώσεις και μεγάλος συγχρωτισμός.
Συμφωνείτε με την άποψη ότι η ΕΕ, παρά την ανακοίνωση του Ταμείου Ανάκαμψης, έχει καθυστερήσει σημαντικά στη στήριξη των οικονομιών των χωρών, που έχουν πληγεί;
Είναι δεδομένο ότι οι ρυθμοί με τους οποίους λαμβάνονται οι αποφάσεις και ειδικά οι σημαντικές αποφάσεις σε επίπεδο ΕΕ είναι αρκετά βραδείς. Η βραδύτητα αυτή στη λήψη αποφάσεων είναι εν πολλοίς απόρροια του τρόπου λειτουργίας της Ένωσης, των αργόσυρτων διακυβερνητικών διαδικασιών και ενίοτε των μακρόσυρτων διαπραγματεύσεων και δύσκολων συμβιβασμών. Ας είμαστε ειλικρινείς. Δεν είναι εύκολη η επίτευξη της απαιτούμενης ομοφωνίας στη λήψη σημαντικών αποφάσεων μεταξύ των κρατών-μελών της Ένωσης. Εδώ όμως πρέπει να εμφατικά να υπογραμμίσω το εξής. Πέραν της όποιας καθυστέρησης στον προσδιορισμού του Ευρωπαϊκού πακέτου στήριξης των οικονομιών στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως, αυτή αποτελεί μία ιδιαίτερα σημαντική απόφαση που δεν αφορά μόνο στο μέγεθος του πακέτου στήριξης αυτού καθαυτού. Είναι η πρώτη φορά που η ΕΕ δανείζεται συλλογικά, δημιουργώντας κοινό ευρωπαϊκό χρέος. Θα έλεγα ότι υπό μία έννοια ο δανεισμός αυτός έχει τα χαρακτηριστικά ενός ευρωομολόγου ακριβώς γιατί δημιουργεί κοινό ευρωπαϊκό χρέος και δεν επιβαρύνονται τα κράτη-μέλη. Καθ’ υπερβολή θα το ονόμαζα «ομοσπονδιακό χρέος». Το σημαντικό της απόφασης έγκειται στο γεγονός ότι δημιουργεί προηγούμενο και θα μπορούσε εν δυνάμει να αποτελεί ένα πρώτο, έστω και διστακτικό βήμα, στην κατεύθυνση κάποιας μορφής δημοσιονομικής ολοκλήρωσης. Δεν μπορούμε φυσικά να προεξοφλήσουμε μία τέτοια εξέλιξη, αλλά δεν πρέπει να υποτιμήσουμε και την συμβολική αξία αυτού του βήματος πέρα από τον άμεσο οικονομικό αντίκτυπο που αναμένεται να έχει.
Υπάρχει συνταγή για την αντιμετώπιση της ανεργίας, που δείχνει πάλι απειλητική;
Το προσχέδιο του Προϋπολογισμού προβλέπει αύξηση της ανεργίας από το 15,9% το 2019, στο 17,3% το 2020 και εν συνεχεία μία μικρή μείωση στο 15,4% το 2021. Μέγεθος που είναι τραγικά υψηλό με πολλές δυσμενέστατες επιπτώσεις για την κοινωνία. Δυστυχώς δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για την ταχεία μείωση της ανεργίας που ομολογουμένως αποτελεί μία κοινωνική και οικονομική πληγή. Η ανεργία μειώνεται όταν η οικονομία μεγεθύνεται και δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας. Αυτό προϋποθέτει επενδύσεις. Η επένδυση είναι η ατμομηχανή της ανάπτυξης. Το ζητούμενο είναι να ενισχυθεί η προσέλκυση και η αύξηση εγχώριων και διεθνών επενδύσεων. Το τελευταίο διάστημα έχουν υπάρξει κάποια αισιόδοξα νέα σε αυτή την κατεύθυνση αλλά χρειάζονται πολλά περισσότερα. Στην κατεύθυνση αυτή, απαιτείται η άρση όλων εκείνων των παραγόντων που λειτουργούν σαν τροχοπέδη στην επενδυτική δραστηριότητα. Μία επενδυτική άνοιξη θα φέρει και την πολυπόθητη μείωση της ανεργίας.
