ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Η εντροπία του ιού

η-εντροπία-του-ιού-645494

Του Κώστα Πώποτα*

Φοβούμαι ότι σχεδόν τίποτε δεν μάθαμε τελικά από την τεράστια περιπέτεια του κορονοϊού. Αυτό το με δυσκολία αυθύπαρκτο «ον», που συγκροτείται και συγκρατείται στη ζωή από μια αλυσίδα 14 μόλις δομών πρωτεϊνών, δεν έχει εγκέφαλο. Βασίζεται, όμως, στον δικό μας εγκέφαλο ή την έλλειψή του για να σαρώσει ό,τι για αιώνες έχουμε συλλογικά επιτύχει.

Ο Ζακ Ατταλί, ο έντονα αμφισβητούμενος Γάλλος διανοούμενος, έγραφε προφητικά στο γαλλικό Εξπρές το 2009:«Η ιστορία μάς μαθαίνει ότι η ανθρωπότητα δεν εξελίσσεται σημαντικά, παρά μόνο όταν διακατέχεται από φόβο. Ενεργοποιεί τότε αμυντικούς μηχανισμούς, κάποτε αφόρητους, με εξιλαστήρια θύματα ή με ολοκληρωτισμούς, κάποτε μάταιους, βασισμένους στον αποπροσανατολισμό, κάποτε αποτελεσματικούς, θεραπευτικούς, διορθωτικούς, που αν είναι απαραίτητο αφίστανται κάθε προηγούμενων ηθικών αρχών (σ.σ. κάπου εδώ δηλαδή που βρισκόμαστε)… Μια μεγάλων διαστάσεων πανδημία θα φέρει στην επιφάνεια περισσότερο από κάθε άλλη ανθρωπιστική ή οικονομική πραγματεία τη συνειδητοποίηση της ανάγκης αλτρουισμού, έστω ιδιοτελούς… Θα πρέπει να αντλήσουμε τα μαθήματά μας και πριν την επόμενη αναπόφευκτη κρίση να θέσουμε σε εφαρμογή τους μηχανισμούς πρόληψης και ελέγχου, όπως και τις διαδικασίες ισοκατανεμημένης διανομής φαρμάκων και εμβολίων… Αλλωστε, από τα νοσοκομεία άρχισε η Γαλλία τον 17ο αιώνα την εγκαθίδρυση ενός πραγματικού κράτους».

Δεν σκοπεύω να ανοίξω ξανά με το παρόν τη διαχρονική φιλοσοφική διαπάλη μεταξύ ντετερμινισμού και ελεύθερης βούλησης, αλλά εδώ βρισκόμαστε, σε όσα ο Ατταλί είπε, αλλά χωρίς εντούτοις η ανάγκη αλτρουισμού να έχει γίνει οδηγός της πραγματικότητας. Πώς άλλωστε να γινόταν έτσι σε μια κοινωνία, που ο ατομικισμός, ιδιοτελέστατα, έχει γίνει ο οδηγός των εκφάνσεων κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας και υποκινητής εντελώς αντιθέτων αντιδράσεων γύρω από την πανδημία. Αλλοι σπεύδουν να εμβολιαστούν εκτός σειράς, άλλοι αρνούνται τον εμβολιασμό πεπεισμένοι ότι κινδυνεύει η ανθρωπότης να στερηθεί της παρουσίας τους, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τα κράτη απαιτούν από την Ευρώπη να ρίξει το βάρος της στις κεντρικές προμήθειες εμβολίων, αλλά ένια εξ αυτών φροντίζουν διά της πλαγίας οδού να εξασφαλίσουν εμβόλια από άλλες πηγές.

Θυμάμαι, βέβαια, όπως όλοι σας, κάποιες επισημάνσεις της φυσικής, που διδασκόμασταν στα γυμνασιακά μας χρόνια. Θυμάμαι τη δύσληπτη έννοια της «εντροπίας». Της τάσης κάθε οργανωμένου συνόλου ή συστήματος να μεταβεί προς την αταξία, την αποδιοργάνωση, τάση η οποία αυξάνεται με τον χρόνο, όπως ένα εγκαταλειμμένο σπίτι αποσαθρώνεται. Οσο αυξάνεται η εντροπία, τόσο τα στοιχεία της οργάνωσης, που κρατούσαν το σπίτι ακέραιο, εξαφανίζονται, τα τζάμια και οι πόρτες του υποχωρούν, μέχρις ότου η εντροπία φτάσει στο μέγιστο και το σπίτι καταρρεύσει. Η εντροπία κάθε συστήματος τείνει να αυξάνεται όσο δεν υπάρχουν εξωτερικές παρεμβάσεις. Και οι εξωτερικές παρεμβάσεις γίνονται τόσο δυσκολότερες, όσο πιο περίπλοκο είναι το σύστημα, όπως π.χ. η κοινωνία στην οποία ζούμε με τις κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις και διαφοροποιήσεις. Τότε η «αντιστρεπτή μεταβολή», η αντιστροφή της πορείας αποδιοργάνωσης του συστήματος, αυτό που εργαστηριακά μπορούσαμε να κάνουμε σε δοκιμαστικούς σωλήνες ως μαθητές, δεν είναι εφικτή, δεν είναι δυνατόν να επιστραφεί το σύστημα στην αρχική του κατάσταση.

Με άλλα λόγια, η προσπάθεια, που γίνεται παγκοσμίως, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα, δεν είναι για να ξαναβρούμε τη ζωή μας στο σημείο, που την αφήσαμε στην αρχή του 2020! Είναι για να αποφύγουμε κατ’ αρχάς το χειρότερο, τον θάνατο του συστήματος!

Οταν, με εμβολιασμούς, φάρμακα, μάσκες, αποστασιοποίηση, φέρουμε τα πράγματα «στα ίσια», τότε θα πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή, αλλά σε άλλες βάσεις. Θα πρέπει να ξεχάσουμε τους οικονομικούς δείκτες, που μάλλον ήδη ξεχάσαμε, την επιβολή λιτότητας για την τήρηση δημοσιονομικών κανόνων, την έννοια του χρέους, του κέρδους και της σώρευσης κεφαλαίων, τον ορισμό της ανάπτυξης και της παραγωγικότητας, τη δομή της εργασίας, τη συγκρότηση των υποδομών. Φαντάζομαι και ελπίζω ότι το νοσοκομείο θα επανέλθει, όπως υπενθύμισε ο Ατταλί, στον πυρήνα του κράτους και ότι η λειτουργία του θα εξασφαλιστεί με κάθε κόστος χωρίς τη βραχυχρόνια αξιολόγηση «κερδοφορίας», που χαρακτήριζε τη λειτουργία τους τα προηγούμενα χρόνια, καθώς από επιλογή τα νοσοκομεία είχαν μπει σε τροχιά εντροπίας απ’ όσους πίστευαν, ιδιοτελώς πάντα, ότι περίθαλψη δικαιούνται όσοι αξιώθηκαν να έχουν τους πόρους για αυτό. Οτι θα γίνει κατανοητό πως τις βασικές υποδομές τις συντηρούμε με «αντιστρεπτές μεταβολές», που κοστίζουν, αλλά ανταποδίδουν την επένδυση σε περιόδους κρίσης και ότι η αληθινή ανάπτυξη θα μετριέται με την εξέλιξη αυτών των βασικών τομέων.

Για να το πούμε πιο καθαρά, αν βρεθήκαμε εδώ που βρισκόμαστε, είναι γιατί, άφρονες, ντροπή μας, δεν καταλάβαμε όλα αυτά τα χρόνια ότι ήμασταν σε τροχιά παρακμής, σε πλήρη εντροπία και ότι αν ο ιός κατάφερε τόσα πλήγματα, είναι γιατί εμείς είχαμε αφήσει κατά μέρος τις «αντιστρεπτές μεταβολές», που ήταν αναγκαίες για να διατηρήσουμε το σύστημα σε ισορροπία. Και για να διαφωνήσω με τον Τάκη Λαζαρίδη, που θεώρησε ότι μετά την κρίση «θα περάσουμε από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας», αν και όταν ελευθερωθούμε από το παρόν κακό, θα διαπιστώσουμε ίσως ότι η ψευδαίσθηση της ατομικής ελευθερίας, σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποιημένης κρίσης, αλλά περίκλειστης σε ένα κράτος δημοκρατίας και κοινωνικής πρόληψης, δεν θα είναι η αφετηρία της μελλοντικής οργάνωσής μας. Κάτι καινούργιο πρέπει να αναδυθεί, νέες ηθικές αξίες, νέες διαστάσεις δημοκρατίας, που η ατομική ελευθερία θα διίσταται από τον ατομικισμό, θα συμβαδίζει με τη αξιολόγηση των συνεπειών στο σύνολο, θα λειτουργεί συμβιωτικά, με τη ματιά ανοιχτή στο μέλλον, γιατί όλα αλλάζουν (πάντα ρει;) απρόβλεπτα και γιατί έχουμε ευθύνη για τα παιδιά μας. Με καλύτερη ανακατανομή των πόρων, της γνώσης. Δεν μιλάμε για αναβίωση παλιών ιδεών και ιδεολογιών, μιλάμε για νέες προσεγγίσεις λιγότερο ιδεοληπτικές.

Υ.Γ. Θυμηθείτε ότι κλείσαμε 200 χρόνια ανεξαρτησίας, αλλά και 40 χρόνια στην Ενωμένη Ευρώπη.

*Στέλεχος του Δικαστηρίου της Ε.Ε. και πρόεδρος του Δ.Σ. του Ταμείου Περίθαλψης των Υπαλλήλων της Ε.Ε., εκφράζει εδώ προσωπικές απόψεις και όχι θέσεις των θεσμών, που υπηρετεί.

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου