Διαφοροποιούνται οι οικογενειακές δομές και αναδύονται νέα οικογενειακά πρότυπα αναφέρεται σε δημογραφική έρευνα, στο πλαίσιο προγράμματος του Π.Θ.
Τρεις στους δέκα γάμους στην Ελλάδα κατέληξαν σε διαζύγιο την περίοδο μεταξύ 2015 – 2017, με την τάση διάλυσης οικογενειών να ακολουθεί ανοδική πορεία. Μάλιστα η συχνότητα λήψης διαζυγίων φαίνεται να συνδέεται άρρηκτα με το νομικό πλαίσιο, που διευκόλυνε ζευγάρια με πολύχρονους «νεκρούς» γάμους να χαράξουν διαφορετικές πορείες. Το παραπάνω σε συνδυασμό με την αύξηση των γεννήσεων εκτός γάμων αύξησαν τον αριθμό των μονογονεϊκών οικογενειών στη χώρα.
Ρεπορτάζ: ΕΛΕΝΗ ΧΑΝΟΥ
«Οι οικογενειακές δομές μας διαφοροποιούνται όλο και περισσότερο από αυτές του παρελθόντος, καθώς η μικρή σε μέγεθος πυρηνική οικογένεια που προκύπτει από τον γάμο συνεχίζει να επικρατεί μεν, αλλά νέα οικογενειακά πρότυπα αναδύονται απαιτώντας νέες προσεγγίσεις σχετικά με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των προτεραιοτήτων στη διαμόρφωση της όποιας δημογραφικής πολιτικής», τονίζει ο διδάκτωρ δημογραφίας, Γιώργος Κοντογιάννης, ο οποίος διενήργησε δημογραφική έρευνα για την «εξέλιξη της λύσης των έγγαμων συμβιώσεων από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 στην Ελλάδα», στο πλαίσιο του προγράμματος Dirap.
Το Dirap, («Δημογραφικά Προτάγματα στην Ερευνα και Πρακτική στην Ελλάδα») είναι πρόγραμμα χρηματοδοτείται από το ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Τεχνολογίας) και υλοποιείται από τον ΕΛΚΕ (Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Ερευνας) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας – Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ).
Σύμφωνα με τα αποτέλεσμα των δημογραφικών αναλύσεων, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970 αρχίζει μια ταχεία αύξηση του αριθμού των διαζυγίων στην Ελλάδα, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.
Διαχωρίστηκε η σεξουαλική ζωή από την τεκνοποίηση
Σύμφωνα με τον κ. Κοντογιάννη, στη συχνότητα λύσης του γάμου διαδραμάτισαν ρόλο οι οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές, θεσμικές και τεχνολογικές εξελίξεις που επήλθαν από τα μέσα του 20ού αιώνα. «Οι αλλαγές αυτές που εμφανίζονται πρωτίστως στη Βόρεια και Δυτική Ευρώπη και με κάποια καθυστέρηση στον ευρωπαϊκό νότο οδήγησαν, εκτός των άλλων, στη διάχυση της αποτελεσματικής αντισύλληψης (του χαπιού και του σπιράλ) που επέτρεψε το διαχωρισμό της σεξουαλικής ζωής από την τεκνοποίηση και συνέβαλε να αμβλυνθεί η κοινωνική πίεση που ασκούταν στα ζευγάρια για να νομιμοποιήσουν τη σχέση τους μέσω του γάμου.
Αμεση συνέπεια των αλλαγών αυτών ήταν και η προοδευτική αλλαγή των παραδοσιακών ρόλων των φύλων, σύμφωνα με τους οποίους ο άνδρας αναλαμβάνει να εξασφαλίζει το εισόδημα του νοικοκυριού και η γυναίκα την ανατροφή των παιδιών και τις οικιακές εργασίες. Στην κατανομή αυτή των ρόλων ήταν θεμελιωμένο και το μοντέλο της πυρηνικής εδραζόμενης στον γάμο οικογένειας που δύσκολα διαλυόταν», σημειώνει.
Μειώθηκε η επιρροή της Εκκλησίας
Επιπλέον διαπιστώνεται ότι τις τελευταίες δεκαετίες μειώθηκε η επιρροή της Εκκλησίας, ενώ η οικονομική αυτονομία των γυναικών τις επέτρεψε να επωμιστούν τις συνέπειες ενός διαζυγίου.
«Η συνέχιση του συζυγικού δεσμού εξαρτάται πλέον όλο και περισσότερο από την ικανοποίηση των αναγκών, των φιλοδοξιών και των επιθυμιών των ατόμων και η Εκκλησία, το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και ο νομοθέτης αδυνατούν να αποτρέψουν τη διάλυσή του», παρατηρεί ο διδάκτωρ δημογραφίας.
Αυξήθηκαν τα διαζύγια
Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘90, περισσότεροι από τέσσερις στους 10 γάμους λύνονται στη Σκανδιναβία και περισσότεροι από τρεις στους 10 σε χώρες της δυτικής (Αγγλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία) και κεντρικής (Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία) Ευρώπης. Την τελευταία δεκαετία το 37%-56% των γάμων λύνεται πλέον στις χώρες αυτές.
Στον ευρωπαϊκό νόμο αυτή η τάση καθυστερεί. Ο νομοθέτης επιτρέπει τη λύση του γάμου μόλις το 1970 στην Ιταλία και το 1981 στην Ισπανία, ενώ στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Ισπανία έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000 λύνονται ετησίως λιγότεροι από δύο στους 10 τελούμενους γάμους.
«Η τάση φυσικά είναι ανοδική, με αποτέλεσμα, το 2015-2017, περίπου πέντε στα 10 ζευγάρια να παίρνουν διαζύγιο στην Ισπανία και τρία στα 10 στην Ιταλία και στην Ελλάδα», παρατηρεί ο κ. Κοντογιάννης.
Οι νόμοι έβαλαν τέλος σε «νεκρούς» επί χρόνια γάμους
Οπως καταγράφει στη δημογραφική έρευνά του ο κ. Κοντογιάννης για τον ρυθμό των διαζυγίων παίζει ρόλο το θεσμικό πλαίσιο. «Πριν από το 1979 οι διατάξεις που αφορούν στο διαζύγιο είναι ιδιαίτερα αυστηρές και ο νομοθέτης προσπαθεί να «αποτρέψει» τη λύση του γάμου, καθώς μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ψηφίζεται o ν. 868/1979, ο οποίος διευκόλυνε τη λύση του γάμου για τα ζευγάρια που βρίσκονταν σε μακροχρόνια, πάνω από έξι χρόνια σε διάσταση. Στη συνέχεια, ψηφίζεται ο ν. 1329/1983 που εισήγαγε το συναινετικό διαζύγιο, οι ν. 3719/2008 και 4055/2012 που μείωσαν την απαραίτητη διάρκεια για τη λύση του και ο ν. 4509/2017, ο οποίος επέτρεψε τη συναινετική λύση του γάμου με συμβολαιογραφική πράξη (εξωδικαστικά), με αποτέλεσμα το συναινετικό διαζύγιο να εκδίδεται πλέον ταχύτατα μέσω ψηφιακών υπηρεσιών. Κάθε διαδοχική αλλαγή νομοθεσίας διευκόλυνε, έτσι, τη λύση του γάμου και αυτό αποτυπώθηκε τόσο στις απόλυτες τιμές όσο και στους ετήσιους δείκτες μέτρησης της έντασης του διαζυγίου», σημειώνει ο κ. Κοντογιάννης.
Από τη θέσπισή του, το 1983 και μετά, το συναινετικό διαζύγιο κατέστη ιδιαίτερα δημοφιλές, όπως προκύπτει από την ιδιαίτερα υψηλή αναλογία των συναινετικών διαζυγίων (59% – 82%) στο σύνολο των διαζυγίων που εκδόθηκαν την περίοδο 1984 – 2017.
«Περαιτέρω, η έντονη αύξηση των δεικτών, αλλά και η αύξηση της μέσης διάρκειας γάμου κατά τη λύση του κατά τα έτη 1979-1981 και 1984-1988, πρέπει, σε κάποιο βαθμό να αποδοθούν στους ν. 868/1979 και 1329/1983, οι οποίοι διευκόλυναν τη λύση του γάμου και επέτρεψαν τη μαζική λύση γάμων που ήταν ουσιαστικά για πολλά έτη «νεκροί», υποστηρίζει ο κ. Κοντογιάννης.
Χώρισε το 23% των ζευγαριών, που παντρεύτηκαν τη δεκαετία του ‘80
Ειδικότερα, στην Ελλάδα κατά τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 λύνονται 550 – 900 στους 10.000 γάμους. Η ένταση αυξάνεται προοδευτικά, αγγίζοντας τις 2.200-2.500 στη δεκαετία του 2000 και ξεπερνώντας τις 2.500 λύσεις στους 10.000 γάμους κατά τη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Ταυτόχρονα, ενώ η μέση διάρκεια του γάμου στη λύση του ανέρχεται στα 11,2 έτη κατά μέσο όρο τη δεκαετία του 1990, υπερβαίνει πλέον τα 13 έτη μετά το 2008.
Μάλιστα όπως καταγράφει ο κ. Κοντογιάννης, διαπιστώνεται ότι χώρισε το 10% των ζευγαριών που παντρεύτηκαν το 1972 και το 23% αυτών που παντρεύτηκαν στα τέλη της δεκαετίας 1980, ενώ είναι πολύ πιθανόν να πράξει το ίδιο το 30% όσων παντρεύτηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
*Ολο και περισσότερα παιδιά έχουν έναν θετό γονέα
«Στην Ελλάδα, επομένως, τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφονται σημαντικές αλλαγές και τάσεις σύγκλισης με τις χώρες της βόρειας και δυτικής Ευρώπης: αυξάνεται η αναλογία των ατόμων που δεν παντρεύονται (καθώς και το ποσοστό αυτών που δεν κάνουν παιδιά), όπως επίσης αυξάνονται τόσο οι εκτός γάμου γεννήσεις και τα ζευγάρια που επιλέγουν το Σύμφωνο Συμβίωσης, όσο και το ποσοστό των ζευγαριών που λύνουν τον γάμο τους. H πρώιμη λύση της έγγαμης συμβίωσης συνοδεύεται και από την μη απόκτηση παιδιών από τμήμα αυτών που δεν ξαναπαντρεύονται, ενώ για άλλους η τέλεση ενός δεύτερου γάμου έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση και άλλων απογόνων εντός του πλαισίου της νέας τους σχέσης, με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα παιδιά να μεγαλώνουν σε οικογένειες με ένα θετό και ένα βιολογικό γονέα», αναφέρει για την σταδιακή αλλαγή της δομής της οικογένειας, καθώς πλέον αυξάνονται οι μονογονεϊκές.
*784 διαζύγια την τελευταία τριετία στη Μαγνησία
Οι αυξητικές τάσεις λύσεις των γάμων αντικατοπτρίζονται και στα στοιχεία των ληξιαρχιακών πράξεων στη Μαγνησία, τα οποία είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εσωτερικών. Σύμφωνα με αυτά, την τελευταία τριετία έχουν εκδοθεί 784 διαζύγια.
Συγκεκριμένα, το 2019 είχαν τελεστεί 1.005 γάμοι και εκδόθηκαν 276 διαζύγια, το 2020 τα νέα ζευγάρια που ενώθηκαν με δεσμά ήταν 636 και αυτά που χώρισαν ανήλθαν σε 238, ενώ το 2021 έγιναν 867 γάμοι και εκδόθηκαν 270 διαζύγια.
Ηδη μάλιστα μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2022, και σύμφωνα με τα στοιχεία των ληξιαρχικών πράξεων στη Μαγνησία, έχουν τελεστεί 87 γάμοι και ήδη έχουν εκδοθεί 32 διαζύγια.
