Σημαντικό όπλο στη μάχη κατά των δασικών πυρκαγιών με γνώμονα τη διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής, αλλά και την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος «ρίχνει» το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Με τριετή έρευνα, που διενήργησε ο χωροτάκτης – πολεοδόμος μηχανικός, μεταδιδακτορικός ερευνητής και εντεταλμένος διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο Σταύρος Σακελλαρίου και χρηματοδοτήθηκε από το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», δημιουργήθηκε μοντέλο πρόβλεψης – εκτίμησης πιθανοτήτων πρόκλησης πυρκαγιών και επιχειρησιακού σχεδιασμού.
Η φονική πυρκαγιά στο Μάτι, που κόστισε σε ανθρώπινες ζωές και περιουσίες, αποτέλεσε την αφορμή για τη διενέργεια της έρευνας από τον κ. Σακελλαρίου, με στόχο την αποτροπή στο μέλλον παρόμοιων τραγικών καταστάσεων, αν και το περασμένο καλοκαίρι μεγάλες πυρκαγιές κατέστρεψαν δάση και ανθρώπινες περιουσίες σε Εύβοια και Αττική.
Το μοντέλο εφαρμόστηκε στην περιοχή της Χαλκιδικής, η οποία σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρίου παρουσιάζει ιστορικό πυρκαγιών και αποτελεί έναν τουριστικό νομό, όμως είναι ευέλικτο και μέσα από τις απαιτούμενες προσαρμογές μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές.
Το μοντέλο βασίζεται σε μία βασική αρχή. Την αρχή της διεπιστημονικής και σφαιρικής προσέγγισης της πρόληψης και διαχείρισης των πυρκαγιών. «Η προσέγγιση αυτή πρέπει να γίνεται υπό το πρίσμα του χωρικού σχεδιασμού, καθώς αποτελεί φυσικό φαινόμενο άμεσα συνυφασμένο με τον χώρο με δυνητικά σημαντικές χωρικές επιπτώσεις, κοινωνικοοικονομικές, περιβαλλοντικές. Ως εκ τούτου, ο χωρικός σχεδιασμός πρέπει να ασκείται με γνώμονα πρωτίστως τη διαφύλαξη της ανθρώπινης ακεραιότητας, την ολοκληρωμένη προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και πλούτου, και την εν γένει προώθηση του δημοσίου συμφέροντος», σημειώνει ο κ. Σακελλαρίου.
Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι ο αντιπυρικός σχεδιασμός δεν πρέπει να εξαντλείται στην υιοθέτηση αποσπασματικών μέτρων ή απλώς στην ενδυνάμωση των υπηρεσιών καταστολής αποδυναμώνοντας, έστω και ακούσια, την πρόληψη που αποτελεί κεφάλαιο νευραλγικής σημασίας για το φαινόμενο των πυρκαγιών. Οποιαδήποτε μορφή χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού οφείλει να ενσωματώσει την επικινδυνότητα για πρόκληση πυρκαγιών πολλών περιοχών σε εθνικό επίπεδο, αλλά και φυσικά να εντάξει σχέδια άμεσης εκκένωσης, την αναγκαιότητα των οποίων δυστυχώς συνειδητοποιούμε μετά από ένα καταστροφικό συμβάν.
Τριετής έρευνα
Η έρευνα, διάρκειας τριών ετών, υλοποιήθηκε στο Εργαστήριο Διαχείρισης Οικοσυστημάτων και Βιοποικιλότητας του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Την έρευνα επέβλεψε ο διευθυντής του εργαστηρίου- καθηγητής, Θανάσης Σφουγγάρης, ενώ συνεπιβλέπουσα ήταν η καθηγήτρια ανάπτυξης αγροτικού χώρου Ολγα Χριστοπούλου.
Δημιουργήθηκε ένα πολυσύνθετο Χωρικό Σύστημα Λήψης Αποφάσεων για την πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών, που δύναται να έχουν σημαντικές δυνητικές επιπτώσεις στην τοπική, ακόμη και στην περιφερειακή, ανάπτυξη, αλλά και την ολοκληρωμένη προστασία των δασικών οικοσυστημάτων που παρέχουν πληθώρα υλικών και άυλων αγαθών.
Το δεύτερο «πόδι» το πιο ευάλωτο
Oπως εξηγεί ο κ. Σακελλαρίου, αρχικώς αξιολογήθηκε ο κίνδυνος δασικών πυρκαγιών στη Χαλκιδική και στη συνέχεια έγινε προσομοίωσή τους λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά και την αντίδραση της βλάστησης που αποτελεί την καύσιμη ύλη στην πυρκαγιά, τη γεωμορφολογία, τα ειδικά χαρακτηριστικά προηγούμενων πυρκαγιών, βάσει των μετεωρολογικών συνθηκών.
Oπως διαπιστώθηκε αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης πυρκαγιάς υπάρχουν στο δεύτερο «πόδι» της χερσονήσου και το βορειοδυτικό τμήμα του νομού ενώ «χαρτογραφήθηκε» και ποιες εγκαταστάσεις κινδυνεύουν κατά προτεραιότητα σε περίπτωση πυρκαγιάς.
Βάσει της προσομοίωσης των δασικών πυρκαγιών εκτιμήθηκε ότι τις μεγαλύτερες πιθανές απώλειες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τα ενδιαιτήματα ορνιθοπανίδας, ακολουθούμενα από τις θαμνώδεις εκτάσεις, τις αγροτικές καλλιέργειες, τα πλατύφυλλα, μεικτά και κωνοφόρα δάση, τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας και τέλος, τα κτήρια κατοικιών και τεχνητές εγκαταστάσεις, ενώ οι ειδικοί θρησκευτικοί χώροι και χώροι πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος φαίνεται να εμφανίζουν και τις μικρότερες απώλειες.
31 παρατηρητήρια για τον άμεσο εντοπισμό
Σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρίου για την πρόληψη και έγκαιρη διαχείριση των πυρκαγιών, απαιτείται άμεσος εντοπισμός. Για την περίπτωση της Χαλκιδικής, προτείνεται η κατασκευή 31 παρατηρητηρίων. «Δεν πρέπει να θεωρείται μεγάλος αριθμός παρατηρητηρίων για τόσο μεγάλη περιοχή, ιδίως δεδομένης της έντονης γεωμορφολογίας. Το προτεινόμενο χωροθετικό σύστημα θα καλύπτει περισσότερο από το 80% των δασών», εξηγεί. Ωστόσο, η δεύτερη εναλλακτική βέλτιστη πρόταση θα καλύπτει περίπου το 71% των δασών με μόλις τα μισά παρατηρητήρια. «Η τελική επιλογή υπόκειται στις προτεραιότητες των αρμόδιων υπηρεσιών και τα αντίστοιχα χρηματοοικονομικά περιθώρια. Ακόμη όμως και αν υιοθετηθεί το χειρότερο σενάριο, μόνο 6 παρατηρητήρια θα μπορούσαν να καλύψουν περισσότερο από το ήμισυ (53%) όλων των δασών, συμπληρώνοντας τις εκτεθειμένες περιοχές με περιπολίες από πυροσβεστικά οχήματα ή μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα, ιδιαίτερα όταν προβλέπονται ακραίες μετεωρολογικές συνθήκες», σημειώνει.
Θέσεις επιφυλακής
Το ίδιο μοντέλο υπαγορεύει και τις θέσεις επιφυλακής των πυροσβεστικών οχημάτων με σκοπό την ελαχιστοποίηση του κρίσιμου χρόνου ανταπόκρισης, λαμβάνοντας υπόψη και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά (κλίσεις δρόμων κ.τ.λ.).
«Η τοπογραφία κάθε περιοχής παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο», σχολιάζει ο ερευνητής υποστηρίζοντας ότι στην περίπτωση της Χαλκιδικής «απαιτείται το σύνολο των διαθέσιμων δυνάμεων, χωρίς και πάλι να επιτυγχάνεται πλήρης κάλυψη της περιοχής αναφοράς». «Το σύνολο των πυροσβεστικών οχημάτων που θα λάβουν τις καλύτερες δυνητικά θέσεις παρέχουν 80% κάλυψη του συνόλου του νομού Χαλκιδικής. Οταν δεν λαμβάνεται υπόψη η προσαρμογή του χρόνου ταξιδιού, με βάση την προτεινόμενη χωροταξική διάρθρωση, το 80% περίπου της γεωγραφικής έκτασης της περιοχής καλύπτεται σε χρονικό διάστημα 20 λεπτών από το πλησιέστερο πυροσβεστικό όχημα βάσει της προτεινόμενης χωροθέτησής τους και περίπου 90% σε χρονικό διάστημα 30 λεπτών. Με την προσαρμογή λόγω κλίσης εδάφους, το 55% περίπου της γεωγραφικής έκτασης της περιοχής καλύπτεται σε χρονικό διάστημα 20 λεπτών και περίπου 80% σε χρονικό διάστημα 30 λεπτών» εξηγεί ο κ. Σακελλαρίου.
Ευέλικτο μοντέλο για κάθε οικοσύστημα
Σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρίου το μοντέλο είναι ευέλικτο και μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε οικοσύστημα υπό την προϋπόθεση ότι θα γίνει προσομοίωση των πυρκαγιών στην εκάστοτε περιοχή.
«Δεδομένου ότι μια φυσική καταστροφή δεν μπορεί ούτε να εκτιμηθεί απόλυτα ως προς τις διαστάσεις και την εξέλιξή της, αλλά ούτε και να ανασχεθεί πολλές φορές (εάν δεν εντοπιστεί άμεσα) εξαιτίας των πολλαπλών κατηγοριών αβεβαιοτήτων που την χαρακτηρίζουν, βασικός στόχος είναι η καθολική προστασία της ανθρώπινης ζωής και κατόπιν του φυσικού περιβάλλοντος και των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων» καταλήγει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής.
«Ως Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στο πλαίσιο της δραστηριότητάς μας, παράγουμε χρήσιμα εργαλεία για την πρόληψη των πυρκαγιών, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην αντιμετώπιση της απειλής», σημειώνει ο επιβλέπων καθηγητής της έρευνας, κ. Θανάσης Σφουγγάρης.
