Το πανάρχαιο έθιμο της ειρεσιώνης αναβίωσε και φέτος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου – Τα παιδιά τραγουδούσαν τα κάλαντα και στην αρχαιότητα
Πανάρχαιο έθιμο, που αναζητά τις ρίζες του στο βάθος του χρόνου, είναι ο στολισμός του δέντρου, που καταγράφηκε πριν από 2.500 χρόνια και αναβίωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου. Το έθιμο της ειρεσιώνης, που αναβίωσε και φέτος στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Βόλου, με τη συμμετοχή δεκάδων παιδιών, αποτυπώνεται στα κατάφορτα, με καρπούς, κλαδιά ελιάς που κοσμούν σε περίοπτη θέση την κεντρική αίθουσα του Μουσείου, σύμφωνα με το χαρακτηριστικό έθιμο της αρχαιότητας.
Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Δεκάδες παιδιά ανταποκρίθηκαν στο βιωματικό κάλεσμα γνώσης που απηύθυνε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας και έσπευσαν την προηγούμενη Κυριακή στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, για να στολίσουν το δέντρο, σύμφωνα με δεδομένα της αρχαιότητας, χρησιμοποιώντας ως στολίδια, αμύγδαλα, κάστανα, αποξηραμένα σύκα και καρύδια.
Μέσα από την συγκεκριμένη δραστηριότητα, τα παιδιά που συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ενα στολίδι για την ειρεσιώνη», αντιλήφθηκαν ότι το έθιμο του στολισμένου δέντρου δεν είναι ξενόφερτο, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, αλλά, αντίθετα, έχει ρίζες αρχαιοελληνικές.
Σύμφωνα με τη μυθολογία η ειρεσιώνη καθιερώθηκε από τον Θησέα. Όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει τον Μινώταυρο, σταμάτησε στη Δήλο, όπου έκανε θυσία στον Απόλλωνα και τάμα, λέγοντας ότι σε περίπτωση που κερδίσει τη μάχη με τον Μινώταυρο, θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του.
Ειρεσιώνη καλείται το κλαδί ελιάς ή δάφνης, πάνω στο οποίο οι αρχαίοι έπλεκαν λευκές ή πορφυρές κορδέλες από μαλλί, στις οποίες κρεμούσαν καρπούς. Στη συνέχεια, κατά την περιφορά του στολισμένου κλαδιού, τοποθετούσαν επάνω του άρτους, οινοχόες γεμάτες με κρασί, ορμαθούς από βελανίδια, λάδι, μέλι. Η ειρεσιώνη είναι πιθανόν να πήρε το όνομά της από την αρχαία ελληνική λέξη «είρος» που σημαίνει μαλλί.
Σήμα κατατεθέν
Την ειρεσιώνη στόλιζαν σε διάφορες αρχαίες πόλεις ανά την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλίας και, βεβαίως, της Μαγνησίας, που κατείχε πάντα σημαίνονται ρόλο στα τεκταινόμενα του αρχαίου κόσμου.
Στην Αθήνα, ιδιαίτερα, στόλιζαν το κλαδί της ελιάς δύο φορές το χρόνο, στις γιορτές Πυανέψια (Σεπτέμβριο – Οκτώβριο), που πραγματοποιούνταν στην αρχαία Αθήνα προς τιμήν του Απόλλωνα και περιελάμβανε θυσία καρπών και φρούτων. Επίσης στόλιζαν την ειρεσιώνη κατά την Θαργήλια, τη γενέθλια γιορτή του θεού Απόλλωνα στην αρχαία Αθήνα, την έβδομη ημέρα του μήνα Θαργηλιώνα (Μάιο – Ιούνιο).
Το στολισμένο κλαδί περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι παιδιά, τα οποία, σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής, είχαν και τους δύο γονείς εν ζωή και μετά την περιφορά, τα στολισμένα κλαδιά έμεναν έξω από το ναό του Απόλλωνα ή έξω από τα σπίτια, ως την επόμενη γιορτή.
Τις ειρεσιώνες μετά την περιφορά, τις τοποθετούσαν άλλοτε έξω από τη θύρα του ναού του Απόλλωνα για να επικαλεστούν τη συνδρομή του κατά του λιμού (της σιτοδείας), των επιδημιών ή άλλων θεομηνιών. Αλλοτε τις αναρτούσαν πάνω στις πόρτες των σπιτιών τους, για να έχουν ευλογία, αφού το κλαδί αυτό ήταν σύμβολο αφθονίας των καρπών και ευφορίας της γης, και όταν έμπαινε σ’ ένα σπίτι, θεωρούνταν ότι έφερνε μαζί του δύναμη, υγεία και πλούτο.
Κάλαντα στην αρχαιότητα
Εξίσου ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ταπαιδιά τραγουδούσαν επίσης τα κάλαντα κατά την αρχαιότητα, τα οποία μοιάζουν αρκετά με τα παραδοσιακά κάλαντα των νεώτερων χρόνων, που έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας.
Τα παιδιά που περιέφεραν στην πόλη το στολισμένο κλαδί, έψαλλαν κάλαντα που μοιάζουν πολύ με το μεταγενέστερο «Σ’ αυτό το σπίτι που’ ρθαμε πέτρα να μην ραγίσει». Συγκεκριμένα, τα κάλαντα της αρχαιότητας που έχουν καταγραφεί, αναφέρουν μεταξύ άλλων : «Σ’ αρχοντικό εμπήκαμε μεγάλου νοικοκύρη, με λόγο που ’χει πέραση και μ’ αγαθά περίσσα… Ανοίξτε πόρτες διάπλατα να μπουν μεγάλα πλούτη, μαζί κι η θαλερή χαρά κι η βλογημένη ειρήνη. Γιομάτοι να ’ν’ οι πίθοι σας, πολλά τα ζυμωτά σας».
Η λέξη κάλαντα προέρχεται από την λατινική «calenda», που σημαίνει «αρχή του μήνα» και πολλοί πιστεύουν πως το συγκεκριμένο έθιμο είναι πολύ παλιό και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Οι μικροί καλανταριστές, έψελναν, κρατώντας ένα ομοίωμα καραβιού, που παρίστανε τον θεό Διόνυσο. Αλλες φορές κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης, δεμένα με κόκκινες και άσπρες κλωστές, στο πλαίσιο μιας τελετουργικής πράξης, η οποία, σύμφωνα με λαϊκή αντίληψη, ήταν συνδεδεμένη με την ευημερία.
Τα κάλαντα κατά τους αρχαίους χρόνους, τα τραγουδούσε, σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο, ο Ομηρος στη Σάμο μαζί με τα παιδιά, για να κερδίσει το φίλεμα από το νοικοκύρη ή την κυρά του σπιτιού και να επιβιώσει, όπως επισημαίνεται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας.
Όπως αναφέρεται σε κείμενο του Πλουτάρχου: «Φέρουν δε κατά την εορτήν την ειρεσιώνην, κλάδον ελαίας τυλιγμένον μέσα εις μαλλιά, όπως τότε την ικετηρίαν και γεμάτην από τα πρώτα διάφορα οπωρικά, εις ένδειξιν ότι έπαυσεν η αφορία και συγχρόνως τραγουδούν: «Η ειρεσιώνη σου φέρνει σύκα και αφράτα ψωμιά. Σου φέρνει και μέλι μέσα στο ποτήρι και λάδι για να ψήσης και μπουκάλι γεμάτο για να μεθύσεις και να πέσης σε ύπνο»».
Πανάρχαιο έθιμο
Η ειρεσιώνη μπορεί να θεωρηθεί, κατά συνέπεια, πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου, το οποίο διαδόθηκε ευρέως στους λαούς της δύσης, μέσω των Ελλήνων ταξιδευτών. Το συγκεκριμένο έθιμο καταδικάστηκε ως ειδωλολατρικό τα χρόνια του Βυζαντίου και απαγορεύτηκε, για να επανέλθει αιώνες αργότερα, με την μορφή χριστουγεννιάτικου και πρωτοχρονιάτικου δένδρου από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Οθωνα στην Ελλάδα, ενώ εδραιώθηκε στο πέρασμα του χρόνου ως έθιμο άρρηκτα συνδεδεμένο με την εορταστική περίοδο που διανύουμε.
Το έθιμο του στολισμού του δέντρου στην αρχαιότητα, αποτέλεσε την αφορμή για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος «Ενα στολίδι για την ειρεσιώνη», στο «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, που αναβίωσε και φέτος, με μεγάλη επιτυχία.
Η ιστορία ξετυλίχθηκε μέσα από την αφήγηση του ομώνυμου παραμυθιού, που γράφτηκε για τον σκοπό αυτό, καλώντας τα παιδιά να φτιάξουν «…ένα στολίδι για την ειρεσιώνη». Στο βιωματικό εργαστήριο που ακολούθησε, τα παιδιά κατασκεύασαν μόνα τους ή και με τη βοήθεια των γονιών τους, χάρτινα στολίδια, τραγουδώντας τα κάλαντα, στο πλαίσιο μιας πρωτότυπης δράσης, που ενθουσίασε όσους συμμετείχαν.
