Η τελευταία τραγωδία πλοίου στις Β. Σποράδες τον 20ο αιώνα
Του Γρηγόρη Καρταπάνη
Την επόμενη μέρα νέα στοιχεία έρχονται στο φως με τις επίσημες καταθέσεις των τριών διασωθέντων που είχαν κάπως συνέλθει και μπορούσαν να αφηγηθούν τη μαρτυρία τους. Ως τώρα ως πιθανή αιτία του ναυαγίου επισημαίνονταν η μετατόπιση του φορτίου από κάποιο έντονο κυματισμό- στο σημείο του συμβάντος επικρατεί συχνά «βουβό» κύμα χωρίς πνοή ανέμου- που οδήγησε στην ανατροπή του μικρού πλοίου. Οι μόνοι μάρτυρες που υπήρχαν έπρεπε να επαναφέρουν στη μνήμη τους εκείνες τις τραγικές στιγμές με την ελπίδα πως θα προέκυπτε κάποια ερμηνεία του δυστυχήματος. Εκεί εστιάζονταν οι προσπάθειες των αρχών στην πορεία των ανακρίσεων. Ο εκ των διασωθέντων Ευ. Λεμονής, με την εμπειρία που διέθετε, ανάφερε μια νέα πιθανή αιτία του ναυαγίου. Το σκαρί ενδεχομένως να είχε υποστεί κάποιο ρήγμα, καθώς ελάχιστα λεπτά νωρίτερα είχε παρατηρηθεί στο κύτος του μηχανοστασίου, εισροή υδάτων που προκάλεσε μιαν αρχική, μικρή κλίση η οποία αυξήθηκε με τον κυματισμό και προκάλεσε μετατόπιση του φορτίου και ανατροπή. Η είσοδος των νερών και η συνακόλουθη διαβροχή του φορτίου τσιμέντου μεγάλωσε το βάρος του και τούτο συνέτεινε στην αρνητική εξέλιξη. Η μετατόπιση της ξυλείας που επήλθε κατόπιν δεν προκάλεσε από μόνη της την ανατροπή αλλά υπήρξε εκείνη η καθοριστική προσθήκη στην αλληλουχία των άλλων αιτιών (εισροή, κυματισμός, κλίση), ώστε να συμβεί το κακό. Στον Ταχυδρόμο στις 27/4 δίνεται από τον ίδιο διασωθέντα μια συγκλονιστική περιγραφή των στιγμών του ναυαγίου, την εγκατάλειψη του σκάφους πριν αυτό ανατραπεί και την πολύωρη πάλη στη θάλασσα:
«…Εκείνη την ώρα στις 3 το πρωί- είπε- βρισκόμασταν στο κατάστρωμα ο πλοίαρχος κι εγώ, οι υπόλοιποι, όσοι δεν είχαν βάρδια, κοιμόντουσαν. Τους ξυπνήσαμε όταν το πλοίο άρχισε να γέρνει. Προσπαθήσαμε νε μετατοπίσουμε το φορτίο αλλά σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, το πλοίο έγειρε τόσο πολύ που ο καπετάνιος άρπαξε ό,τι έβρισκε, κουλούρες, σωσίβια, ξύλα και πέσαμε στη θάλασσα. Ο καπετάνιος επιχείρησε να μιλήσει μια-δυο φορές με το ασύρματο τηλέφωνο αλλά μετά επειδή κινδύνευσε να εγκλωβιστεί και να συμπαρασυρθεί στο βυθό, έπεσε κι αυτός στη θάλασσα. Άρπαξε μετά, όταν το καράβι βούλιαξε, τα ξύλα που επέπλεαν. Προσπαθήσαμε να μείνουμε συγκεντρωμένοι αλλά μετά τα κύματα μας χώρισαν, εγώ ήμουνα με τον Βαϊνά που δεν είναι ναυτικός και του έδινα κουράγιο γιατί το κύμα μας είχε εξαντλήσει. Βλέπαμε όμως απέναντί μας τη Σκιάθο και αναπτερώνονταν οι ελπίδες μας, γιατί η περιοχή έπρεπε κανονικά νάναι γεμάτη από ψαράδικα. Μετά όμως, όσο περνούσαν οι ώρες, νοιώθαμε τις δυνάμεις μας να μας εγκαταλείπουν. Αλλά τελικά έγινε το θαύμα. Γιατί λίγο ακόμη και πιθανόν να είχαμε κι εμείς την τύχη των άλλων…». Εξίσου συγκλονιστικές είναι και οι μαρτυρίες των διασωστών.
Μολαταύτα πειστική εξήγηση για τα αίτια του ναυαγίου δεν ήταν δυνατόν να δοθεί. Μόνο μια αυτοψία στο βυθισμένο σκαρί θα μπορούσε να επιβεβαιώσει αν υπήρξε ρήγμα. Κάτι τέτοιο όμως ήταν αδύνατο, αφού στο σημείο της βύθισης το βάθος της θάλασσας ξεπερνά τα εκατό μέτρα και φτάνει στα 300 εκεί που βρέθηκαν οι επιζώντες ναυαγοί. Επιπλέον από το Λιμεναρχείο δόθηκε εντολή να περισυλλεχθούν τα επιπλέοντα είδη του φορτίου του Αττική, μιας και αποτελούσαν κίνδυνο για τη ναυσιπλοΐα (τεμάχια ξύλων, φιάλες υγραερίου κ.α.).
Στο ίδιο δημοσίευμα (27/4) δίνεται και μια συγκινητική περιγραφή της κηδείας των τεσσάρων άτυχων ναυτικών- όλοι τους βιοπαλαιστές, οικογενειάρχες. Η νεκρώσιμη ακολουθία τελέστηκε κοινή και μάλιστα επισπεύτηκε η έναρξή της, επειδή οι συγγενείς βρισκόταν σε τραγική κατάσταση με οδυρμούς και λιποθυμίες, ώστε «οι δύο γιατροί της Σκοπέλου χρειάστηκε επανειλημμένα να προσφέρουν την συνδρομή τους». Οι καμπάνες από νωρίς χτυπούσαν πένθιμα, όλο το νησί θρηνούσε και καταγραφόταν «σπαρακτικές σκηνές».
Στην πορεία των ανακρίσεων και την αναζήτηση των πιο πειστικών αιτιών του ναυαγίου εστιάζεται το επόμενο δημοσίευμα της εφ. Ταχυδρόμος στις 28/4, με καίριο ερώτημα την πιθανή πρόκληση ρήγματος, αλλά και νέα στοιχεία που προκύπτουν από τις καταθέσεις. Ο τίτλος του είναι σαφής:
«Κατέθεσαν οι τρείς διασωθέντες. Απότομη στροφή 180 μοιρών έκανε πριν να πάρει την κλίση και στη συνέχεια να βυθιστεί το μοιραίο μότορσιπ», όπου σημειώνεται χαρακτηριστικά:
«Σε εισροή νερών οφείλεται το ναυάγιο του μότορσιπ Αττική που βύθισε στο πένθος τέσσερις οικογένειες ναυτικών από τη Σκόπελο. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα των ανακρίσεων… Αναπάντητο όμως παραμένει το ερώτημα πως σημειώθηκε, πού οφείλεται η εισροή των νερών, σε ρήγμα ή σε κάποια άλλη αιτία…».
Πράγματι η περίπτωση ρήγματος θεωρείται πιθανή εν μέρει αλλά δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο που να επιβεβαιώνει ότι συνέβη, οπότε μάλλον εκλαμβάνεται, παρά τις αρχικές εκτιμήσεις, ως μάλλον απίθανη. Αποκλείεται εντελώς η πρόκληση του ναυαγίου από υπερφόρτωση του πλοίου το οποίο είχε φορτίο 100-110 τόνων, ενώ μπορούσε να μεταφέρει 140. Μάλιστα η φόρτωση είχε γίνει- όπως σημειώνεται- προσεκτικά με καταμερισμό στα αμπάρια και το κατάστρωμα του μότορσιπ. Η εμπειρία του καπετάν Ευ. Λεμονή του επιτρέπει να προσδιορίσει πιθανές αιτίες της εισροής πέρα από το ενδεχόμενο του ρήγματος: α) βλάβη ή φθορά κάποιας βάνας στα ύφαλα, β) να έσπασαν τα κολάρα (ή η χοάνη) όπου διέρχεται ο προπελοφόρος άξονας και γ) να επήλθε η εισροή και από το κατάστρωμα όταν ο καπετάνιος άφησε το τιμόνι για να δει από πού μπαίνουν τα νερά και το σκάφος έκανε απότομη στροφή με αποτέλεσμα να πάρει κλίση και να επιδεινωθεί ή κατάσταση με τη μετατόπιση της ξυλείας. Το πρόβλημα στα κολάρα φαίνεται ως μια πειστική λύση- κατά τη δική μας εκτίμηση- καθώς πρόκειται για μια σοβαρή βλάβη που μπορεί να προκαλέσει βύθιση. Αυτό συμβαίνει αν λασκάρει κάποιο κολάρο (εσωτερικό ή εξωτερικό) ή σπάσει η αναμεταξύ τους χοάνη που τα συνδέει. Πάντως οι μαρτυρίες των διασωθέντων συγκλίνουν στην περίπτωση της απότομης στροφής με τη συνακόλουθη κλίση (και την πιθανή συμβολή κυματισμού), την αύξηση της εισροής και το σβήσιμο της μηχανής, μια αλληλουχία ατυχιών που επέφεραν την τραγωδία. Ο συνολικός χρόνος από της αρχική εισροή ως την ανατροπή δεν πρέπει να ξεπέρασε τα 5-7 λεπτά, δηλαδή διάστημα εξαιρετικά βραχύ για την όποια αντίδραση. Δυστυχώς ο καπετάνιος και το πλήρωμα δεν βρισκόταν πια στη ζωή, ώστε να δοθούν ίσως πειστικότερες απαντήσεις.
Καταθέσεις επίσης δόθηκαν από τους οικείους των απολεσθέντων ναυτικών, όπως και από όσους συμμετείχαν στην έρευνα, διάσωση και περισυλλογή των ναυαγών. Κανένας βέβαια δεν μπορούσε να δώσει απάντηση στο ερώτημα για τα ακριβή αίτια του ναυαγίου. Απροσδιόριστος παρέμεινε ο λόγος της εισροής υδάτων που επέφερε κλίση του πλοίου και μετατόπιση μέρους του φορτίου, ώστε να επέλθει η ανατροπή. Άλλωστε όλοι επισήμαναν πως το μότορσιπ Αττική δεν παρουσίαζε προβλήματα και ήταν ένα καλοτάξιδο και αξιόπλοο σκαρί, με έμπειρους καπετάνιο και πλήρωμα.
Όλα τα ερωτηματικά παρέμειναν αναπάντητα και μόνο πιθανές εξηγήσεις μπορούσαν να δοθούν.
- Πως προήλθε η εισροή υδάτων που έφερε την αρχική κλίση (ρήγμα, βάνα, κολάρα);
- Υπήρχε «βουβός» κυματισμός που κλυδώνισε το σκαρί με διατοιχισμό;
- Η ακούσια στροφή 180 μοιρών, όταν ο καπετάνιος άφησε προς στιγμή το τιμόνι για να ελέγξει το μηχανοστάσιο, επαύξησε καθοριστικά την κλίση επιδεινώνοντας την κατάσταση;
- Η μετατόπιση του φορτίου έδωσε τη «χαριστική βολή»;
Άλλωστε όπως είδαμε και νωρίτερα στη σχετική καταγραφή στα «Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες», (τόμος Β’, σελ. 122) σημειώνεται ρητά πως «τα αίτια του ατυχήματος δεν διευκρινίστηκαν…».
Στην εφ. Ταχυδρόμος στις 27/4,στη στήλη σχολίων της επικαιρότητας: «Σημειώματα» καταχωρίζεται επισήμανση για το τραγικό γεγονός με τον εύγλωττο τίτλο: «Μια ακόμη τραγωδία», όπου σημειώνεται ανάμεσα στ’ άλλα: «Μια ακόμη θαλάσσια τραγωδία συγκλόνισε προχθές το πανελλήνιο. Με τέσσερις νεκρούς πληρώσαμε ένα ναυάγιο στην περιοχή μας αυτή τη φορά, το πιο τραγικό των τελευταίων δεκαετιών στις Βόρειες Σποράδες. Το νέο ναυάγιο βύθισε σε πένθος αρκετές οικογένειες και προκάλεσε συγκίνηση σε όλους τους Βολιώτες που βλέπουν να συμπληρώνεται με γοργό ρυθμό ο μαύρος κατάλογος των θυμάτων που θρηνεί κάθε χρόνο ο ναυτικός κόσμος της χώρας και βέβαια όλοι οι Έλληνες. Δυστυχώς, όπως ξανατονίστηκε κοντά στα τροχαία από τα οποία ξεκληρίζονται κάθε χρόνο εκατοντάδες οικογένειες, έχουμε και τις συχνές ναυτικές τραγωδίες, οι περισσότερες από τις οποίες συμβαίνουν ή γιατί δεν παίρνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας ή λόγω της ακαταλληλότητας των σκαφών. Όμως όπως και νάχει το πράγμα, γεγονός παραμένει πως τα θαλάσσια ατυχήματα, αντί να μειωθούν, πολλαπλασιάζονται. Και αυτό είναι που προκαλεί δικαιολογημένες ανησυχίες. Βέβαια στην προκειμένη περίπτωση δεν γίνεται λόγος για κάποιο σαπιοκάραβο, σύμφωνα τουλάχιστον με όσα δημοσιεύτηκαν… Υπάρχει κίνδυνος για ναυάγια είτε λόγω ακαταλληλότητας, είτε από έλλειψη μέτρων προστασίας και αποφυγής των κινδύνων που παραμονεύουν στη θάλασσα. Είναι όμως μεγάλη αμαρτία να θρηνούμε συχνά θύματα τώρα και στη θάλασσα με τα σύγχρονα μέσα που υπάρχουν. Τόσα θύματα, λέει η στατιστική, δεν υπήρχαν ούτε πριν εκατοντάδες χρόνια. Είναι κατά συνέπεια επιτακτική ανάγκη να βρεθεί λύση αντιμετώπισης του φαινομένου…».
Εύστοχα σχόλια και σαφείς αιτιάσεις με αφορμή ετούτο το οδυνηρό συμβάν που έπρεπε να είχε αποφευχθεί, όπως και πολλά άλλα με κατάλληλα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης.
Το ναυάγιο του μότορσιπ Αττική- το θυμάμαι κι εγώ πολύ καλά- πως είχε συγκινήσει ιδιαίτερα την τοπική κοινωνία και αποτελούσε για κάμποσο καιρό πρώτο θέμα στις συζητήσεις των ναυτικών και όχι μόνο, κύκλων.
