ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Λένα Διβάνη: Τα σχολεία πρέπει να ετοιμάζουν ευέλικτα παιδιά με γενικές γνώσεις

λένα-διβάνη-τα-σχολεία-πρέπει-να-ετοιμ-427103

Η διακεκριμένη Βολιώτισσα καθηγήτρια Πανεπιστημίου μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για την εικόνα της εκπαίδευσης

Μεταξύ των κορυφαίων εκπροσώπων των γραμμάτων, του πνεύματος και του πολιτισμού συγκαταλέγεται η Βολιώτισσα Λένα Διβάνη, καθηγήτρια Ιστορίας Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή Αθηνών και συγγραφέας εγνωσμένης αξίας. Μιλώντας στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ για την παιδεία, με αφορμή την αυριανή επάνοδο των μαθητών στα σχολεία, υπογραμμίζει ότι στο σχολικό περιβάλλον «μαθαίνουμε, εκτός από γράμματα, να συνυπάρχουμε με τους άλλους ανθρώπους».

Σαφής και κατηγορηματική σχετικά με τον ρόλο και την αποστολή του σχολείου, επισημαίνει ότι «το πιο έξυπνο που έχουν να κάνουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας είναι να ετοιμάζουν ανοιχτόμυαλα, ευέλικτα παιδιά με γενικές γνώσεις και πολλά πεδία ενδιαφερόντων, ώστε να είναι έτοιμα για τα πάντα». Με τις προκλήσεις του μέλλοντος σε απόσταση αναπνοής, η διακεκριμένη επιστήμων και συγγραφέας επισημαίνει ότι ως χώρα συνεχίζουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη, μεταθέτοντας σε άλλους την ευθύνη, αντί να αναλαμβάνουμε το τίμημα των πράξεών μας.

Συνέντευξη στη ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ

Πρώτη μέρα στο σχολείο αύριο για τους μαθητές σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με ποια συναισθήματα έχει αποτυπωθεί στη σκέψη σας η μαθητική σας ζωή στον Βόλο;

Α, τη λάτρευα την αρχή της σχολικής χρονιάς εγώ. Ηταν η Πρωτοχρονιά μου. Ο Αγιος Βασίλης, όμως, ήταν βιβλιοπώλης και μου έφερνε ολοκαίνουργια τετράδια, κόλλες μπλε για να τα παναρώσω, ετικέτες για να τους κολλήσω, μολύβια με μυτερές μύτες και χρωματιστά στιλό μπικ. Ολα μοσχοβολούσαν καινούργιο χαρτί, όλα υπόσχονταν καινούργια αρχή, που θα διάβαζα περισσότερο, θα ήμουν καλύτερη φίλη, φρονιμότερη μαθήτρια, λιγότερο γλωσσού. Βέβαια σιγά – σιγά ερχόταν ο ρεαλισμός και τα έκανε όλα μαντάρα: τα τετράδια σκίζονταν σε μια άκρη, μουτζούρες εμφανίζονταν, σφαλιάρες έπεφταν κλπ. Η αρχή όμως κάθε χρόνο ήταν αμετακίνητα, αμετανόητα εορταστική.

Εκπαίδευση σημαίνει στέρεες βάσεις, γνώσεις, οργάνωση της σκέψης και διεύρυνση της σκέψης; Τι αποδεικνύεται στην πράξη;

Πραγματικά αυτό είναι ο ορισμός της εκπαίδευσης. Και κάτι άλλο που ξεχάσατε. Στα σχολεία μαθαίνουμε επίσης, εκτός από γράμματα, να συνυπάρχουμε με τους άλλους ανθρώπους. Δεν είμαστε πια τα πριγκιπόπουλα της οικογενείας μας, ούτε τα δαρμένα και κακοποιημένα μιας άλλης. Όποιοι και να ναι οι γονείς μας, στο καινούργιο αυτό περιβάλλον μαθαίνουμε να στεκόμαστε σιγά – σιγά στα δικά μας πόδια, να κάνουμε τις δικές μας επιλογές, να πληρώνουμε το κόστος, να επιπλέουμε στην μικρή μας κοινότητα ως ανεξάρτητα όντα, να βρίσκουμε τις κλίσεις μας, να σχεδιάζουμε τη δική μας θέση στον ήλιο. Στην πράξη, δυστυχώς, αποδεικνύεται ότι το σχολείο και η κοινωνία έχουν δώσει λίγη σημασία στην ουσία και μαλώνουν συνεχώς για τα ανούσια. Κλασικό παράδειγμα, θεωρώ ότι είναι αδιανόητο να μη θέλουμε εμείς οι εκπαιδευτικοί να αξιολογηθούμε. Σοβαρά τώρα; Εχουμε τις εύπλαστες ψυχές και το μυαλό των νεότερων γενεών στα χέρια μας και δεν θέλουμε να αξιολογηθούμε; Υπάρχει πιο σοβαρή και υπεύθυνη δουλειά από τη δικιά μας; Ποιος θέλει να εμπιστευθεί το μυαλουδάκι του παιδιού του σ’ έναν δάσκαλο που βαριέται, σ’ έναν που δεν εκπαιδεύεται συνεχώς στα καινούρια πράγματα, σ’ ένα ανάξιο ή σ’ έναν παράφρονα, γιατί δυστυχώς τα έχουμε δει κι αυτά…

Εχουν γίνει βήματα προόδου στην εκπαίδευση από την εποχή του κρυφού σχολειού και του μαυροπίνακα, μέχρι την «κατάκτηση» της σύγχρονης τεχνολογίας; Το «μάθε παιδί μου γράμματα» είναι απλά παροιμιώδης έκφραση ή η βάση, αντίθετα, για το μέλλον και την εξέλιξη;

Στην Ελλάδα το μάθε παιδί μου γράμματα ήταν ανέκαθεν το αίτημα της οικογένειας, και της πλούσιας και της φτωχής. Κυρίως η φτωχή οικογένεια ήταν φοβερό πώς έκοβε (και κόβει) και το ψωμί της, προκειμένου να σπουδάσει το παιδί. Κι αυτό γιατί η μόρφωση στη χώρα μας ήταν ανέκαθεν το «πασαπόρτι» της κοινωνικής ανόδου. Ενα φτωχόπαιδο από ορεινό χωριό της Μακεδονίας λ.χ. αν μορφωθεί σωστά, μπορεί να φτάσει να γίνει πρωθυπουργός. Ο Καραμανλής ήταν ένα από αυτά τα παιδιά. Και ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Γέρος, ένας γιος φτωχού παπά ήταν. Αυτό στην Αγγλία λ.χ., που έχει πολύ σκληρή ταξική διαστρωμάτωση, δεν μπορεί να γίνει. Αν γεννηθείς φτωχός, φτωχός θα μείνεις και οι γονείς σου θέλουν να πας να δουλέψεις και να αφήσεις τα πανεπιστήμια για άλλους. Αυτό στην Ελλάδα δεν άλλαξε ποτέ. Γι αυτό και γίνεται τέτοιος χαμός κάθε φορά που τίθεται θέμα σχεδιασμού της παιδείας. Γιατί οι γονείς νιώθουν -και πολύ σωστά κάνουν- ότι τα παιδιά τους ίσως να στερούνται την ευκαιρία να ζήσουν μια καλύτερη ζωή.

«Απειλή» για την ελληνική γλώσσα οι ξενόφερτες λέξεις και εκφράσεις;

Δεν νομίζω. Η γλώσσα, ξέρετε, δεν είναι μουσείο. Είναι ένα ζωντανό εργαλείο επικοινωνίας. Επί τουρκοκρατίας π.χ. ήταν λογικό να τρυπώσουν μέσα στα ελληνικά τούρκικες λέξεις, αφού συνυπήρχαμε, έπρεπε να συνεννοηθούμε. Το ίδιο αναπόφευκτο ήταν να τρυπώσουν τα ελληνικά σε όλα τα βαλκάνια του 19ου αιώνα, αφού οι έλληνες ήταν έμποροι καταπληκτικοί και έπρεπε να κάνουν δουλειές μ’ αυτούς. Σήμερα έχουμε το διαδίκτυο, τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σ’ αυτό. Το διαδίκτυο μιλάει κυρίως αγγλικά, άρα τα αγγλικά θα τρυπώσουν στη γλώσσα τους. Δεν μπορείς να τα σταματήσεις με το ζόρι. Εν ολίγοις η γλώσσα δείχνει πως εξελίσσεται η κοινωνία, γιατί τις ανάγκες της κοινωνίας ακολουθεί. Αν αλλάξουν πάλι τα δεδομένα, θα αλλάξει κι αυτή.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι αποκτούν τις σωστές βάσεις τα παιδιά στο σχολείο ή, αντίθετα, «παπαγαλίζουν» μηχανικά, χωρίς να εμβαθύνουν σε έννοιες και λέξεις, με την προσοχή στραμμένη στον υπολογιστή;

Αφού τους ζητάμε να παπαγαλίσουν, αυτό θα κάνουν τα παιδιά. Από τις πολλές επισκέψεις μου στα σχολεία, όμως, διαπιστώνω ότι όταν οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν μπροστά τους έναν ορεξάτο καθηγητή κι ένα ερεθιστικό μάθημα, ανοίγουν τα φτερά της φαντασίας τους, που είναι αχαλίνωτη σ’ αυτήν την ηλικία και γίνεται χαμός. Δεν θέλουν να τελειώσει το μάθημα. Με λίγα λόγια εγώ πιστεύω πολύ στον δάσκαλό και τη δασκάλα. Ακόμα και μέσα σ’ ένα σαθρό σύστημα, ένας άνθρωπος με όρεξη μπορεί να κάνει θαύματα! Όσο για τους υπολογιστές, φυσικό δεν είναι να τους αγαπάνε τόσο; Μ’ αυτούς θα ζήσουν, μέσα στον υπολογιστή τους κρύβεται ολόκληρος ο αχανής κόσμος. Εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν μπορούμε και δεν πρέπει να τα βάλουμε με τους υπολογιστές. Πρέπει απλώς να τους μάθουμε να χρησιμοποιούν αυτά τα τρομερά εργαλεία με σύνεση και εξυπνάδα, για να προφυλάσσουν τον εαυτό τους. Τίποτα άλλο.

Ανασταλτικός παράγοντας η πανδημία για την εκπαίδευση γενικότερα;

Δεν φαντάζεστε πόσο. Για μας τους καθηγητές το να διδάσκουμε μπροστά σε μια μαύρη οθόνη ήταν τρομερά καταθλιπτικό. Εγώ προσωπικά όταν έμπαινα στην τάξη κι έβλεπα όλες αυτές τις 18χρονες χαμογελαστές φατσούλες, με το κέφι, την τρέλα, την ενέργειά τους, έφτιαχνε το κέφι μου, γέμιζα ζωή. Τα τελευταία δύο χρόνια ξεκινάγαμε το zoom meeting και μετά από μία ώρα μονολόγου, ένιωθα σαν να είχα δουλέψει 18ωρο… Οι φοιτητές μου δεν το έλεγαν, αλλά είμαι σίγουρη ότι κι αυτοί βαριόταν απίστευτα να με ακούνε να μονολογώ επί τόση ώρα, σαν ασώματη κεφαλή. Τίποτα δεν μοιάζει με την ζωντανή παρουσία, την ανταλλαγή, την ατμόσφαιρα που δημιουργείται σε μια ζωντανή τάξη.

Τι σας ενοχλεί περισσότερο και τι θα έπρεπε, κατά την άποψή σας, να αλλάξει, για είναι εναρμονισμένη η εκπαίδευση, σε όλες τις βαθμίδες, με τις ανάγκες των καιρών, ώστε να αποκτούν ουσιαστικές βάσεις μαθητές αλλά και φοιτητές;

Οπως λέει και ο αγαπημένος μου ιστορικός και φιλόσοφος, ο Νόαμ Χαράρι, ο άνθρωπος του μέλλοντος θα αλλάζει δουλειές πολύ συχνά και θα πρέπει να εκπαιδεύεται πολλές φορές στη ζωή του, για να προσαρμοστεί στις αλλαγές της αγοράς εργασίας και της κοινωνίας γενικά. Αρα το πιο έξυπνο που έχουν να κάνουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας, είναι να ετοιμάζουν ανοιχτόμυαλα, ευέλικτα παιδιά με γενικές γνώσεις και πολλά πεδία ενδιαφερόντων, ώστε να είναι έτοιμα για τα πάντα. Δυστυχώς αυτό που βλέπω είναι ακριβώς το αντίθετο. Προωθείται η εξειδίκευση από νωρίς. Ρωτάω όμως: Αν το μόνο που ξέρεις είναι να επιδιορθώνεις τηλεοράσεις, τι θα κάνεις όταν πεταχτούν όλες οι τηλεοράσεις στα σκουπίδια;

Διακόσια χρόνια μετά την Επανάσταση του ’21 η Ελλάδα διδάσκεται από το παρελθόν και την ιστορία, κάνει βήματα στο μέλλον ή επαναλαμβάνονται τα ίδια λάθη;

Δυστυχώς αυτό που βλέπω εγώ, είναι τα ίδια και τα ίδια λάθη. Γράφοντας τα ΖΕΥΓΑΡΙΑ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ έβλεπα με τρόμο ότι δεν άλλαξε σχεδόν τίποτα κατά βάθος. Τα λάθη μας παραμένουν τα ίδια και κάνουμε ό,τι μπορούμε να τα φορτώσουμε σε άλλους. Οι ξένοι φταίνε για όλα, όχι εμείς. Αν όμως δεν αναλάβουμε την ευθύνη των πράξεών μας, δεν πρόκειται να ενηλικιωθούμε ποτέ. Στο κάτω – κάτω οι ξένοι τη δουλειά τους κάνουν, τα συμφέροντά τους κοιτάνε. Εμείς την κάνουμε τη δουλειά μας;

Ως ιστορικός και ερευνήτρια, συγγραφέας και πανεπιστημιακός τι συμβουλεύετε σε παιδιά, γονείς και ειδικούς;

Να μη φοβούνται. Να αναζητούν την αλήθεια, να διδάσκουν την αλήθεια και να πορεύονται βάσει αυτής. Η αλήθεια είναι επαναστατική. Θέλει αρετή και τόλμη θα μου πείτε… Ε, πρέπει να κόψουμε τον λαιμό μας να τη βρούμε και την αρετή και την τόλμη. Αλλιώς θα πάμε

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου