Ο Γερμανός Μαυρομάτης (1872 – 1944) διατέλεσε μητροπολίτης (επίσκοπος) Δημητριάδος από το 1907 έως το 1935. Ψαριανής καταγωγής ο ευφυής και δυναμικός ιεράρχης, διέγραψε μια διακριτή, πολυκύμαντη, όσο και αμφιλεγόμενη πορεία στα εκκλησιαστικά και όχι μόνο πράγματα του τόπου, αφήνοντας όμως τελικά το στίγμα του με αρνητικό πρόσημο. Ανάλωσε τα αδιαμφισβήτητα προσόντα του στη διεκδίκηση προσωπικών φιλοδοξιών και εμμονικών επιδιώξεων, όπως και στην επιβολή, με οποιονδήποτε τρόπο, πάντοτε των δικών του απόψεων σε κάθε τι. Διακρινόταν βέβαια και από προφανή ελαττώματα, αρχομανής, συγκεντρωτικός στην εξουσία, αυταρχικός, αδιάλλακτος, δικομανής, εκδικητικός και εριστικός, αρκετά ώστε να σπαταλήσει τις αναγνωρισμένες ικανότητές του σε αντιπαραθέσεις και εντάσεις.
***
Ο χαρακτήρας του φάνηκε από τα πρώτα χρόνια της ποιμαντορίας του στη Μητρόπολη (Επισκοπή τότε) Δημητριάδος. Επιγραμματικά παραθέτουμε τις υποθέσεις που ενεπλάκη, προκαλώντας αναταραχές στα εκκλησιαστικά και όχι μόνο δρώμενα.
– Διογκώνει αδικαιολόγητα το λεγόμενο «ψαλτικό» ζήτημα σχετικά με τον διορισμό νεωκόρων και ψαλτών, ώστε να αποκτήσει ο ίδιος δημοσιότητα (1909).
– Συλλειτουργεί στον Βόλο, αγνοώντας την Ιερά Σύνοδο, με τον τιμωρημένο για σοβαρά παραπτώματα μητροπολίτη Λαρίσης Αμβρόσιο, προσβλέποντας στην ισχυροποίηση της θέσης του. Είναι το λεγόμενο «εκκλησιαστικό κίνημα Γερμανού» στα 1909.
– Προσεταιρίζεται μέλη του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» μετά το Κίνημα στο Γουδί, δημιουργώντας ερείσματα στον αντιβασιλικό χώρο με απώτερη προοπτική τη διεκδίκηση του αρχιεπισκοπικού θρόνου των Αθηνών.
– Προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις στη Σκιάθο, όταν επιχειρεί να πάρει τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κονίστριας στον Βόλο, προκειμένου να την περιοδεύσει σε ολόκληρη την περιφέρεια της δικαιοδοσίας του, κάνοντας έρανο για την οικοδόμηση επισκοπικού μεγάρου (1908). Στον ξεσηκωμό των Σκιαθιτών πρωτοστάτησε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης.
– Είναι ευρύτατα γνωστή η στάση του στην παύση της λειτουργίας του πρωτοποριακού για την εποχή Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου (1911), κάτι που κατορθώνει συμπαρασύροντας μεγάλη μερίδα της βολιώτικης κοινωνίας. Ηττάται, όμως, εμφατικά στην περιώνυμη δίκη του Ναυπλίου (1914), που αθωώθηκαν όλοι οι κατηγορούμενοι.
– Δεν διστάζει να μεταστραφεί πολιτικά και να πρωτοστατήσει στο ανάθεμα κατά του Βενιζέλου (Δεκέμβριος 1916) στην πλατεία Στρατώνων (Ρήγα Φεραίου), που και πάλι διαφοροποιείται στη συνέχεια επικαλούμενος παραπλάνηση και εκβιασμό.
Διακαής πόθος του Γερμανού υπήρξε η αναρρίχηση στο θρόνο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, τον οποίο και διεκδίκησε ανεπιτυχώς δύο φορές στα 1917 και 1923, για να ενταχθεί αργότερα στους παλαιοημερολογίτες και να εκλεγεί αρχιεπίσκοπός τους με την προοπτική επαναφοράς του παλαιού ημερολογίου. Αλλά κι εκεί προκάλεσε αντιπαραθέσεις και έφυγε, προσπαθώντας στις δυσμές του βίου του, μεσούσης της Κατοχής, την επανάκτηση του τίτλου του, αφού ήδη είχε καθαιρεθεί στην τάξη των μοναχών, από την Ιερά Σύνοδο, κάτι που του αναγνωρίστηκε μετά τον θάνατό του (1).
***
Στον βολιώτικο Τύπο καταγράφονται αρκετές φορές επεισόδια με πρωταγωνιστή τον δυναμικό και αρχομανή μητροπολίτη, απότοκα του εκρηκτικού του χαρακτήρα. Είναι γνωστή η αντιπαράθεση με τον Δικηγορικό Σύλλογο Βόλου, όταν απέφυγε (δύο φορές) να δώσει έγκριση της εκφώνησης επικήδειου, όπως άλλωστε επιβαλλόταν, κατά της εξόδιας ακολουθίας των μελών του Βαρουξή και Αιγιαλείδη (2). Υπήρξαν όμως και άλλα συμβάντα, που καταδείχνουν τις εμμονές του Γερμανού για εντάσεις και τη βούλησή του για τον απόλυτο έλεγχο από τον ίδιο κάθε εκκλησιαστικής δραστηριότητας. Το συμβάν, που θα μνημονεύσουμε σήμερα, μάλλον άγνωστο, σημειώθηκε στη διάρκεια της πανήγυρης της Παναγίας στο νησί Τρίκερι στα 1924. Η Παναγία η Τρικεριώτισσα χαρακτηρίζεται από παλιά ως ένα από τα πιο θαυματουργά και προσφιλή προσκυνήματα της Μαγνησίας και κάθε χρόνο στην εορτή εύρεσης της εικόνας, στις 9 – 10 Σεπτεμβρίου, συρρέουν πολυάριθμοι προσκυνητές από τον Βόλο, διάφορα μέρη του Παγασητικού, τη Β. Εύβοια κ.ά. εκτός βέβαια από το Τρίκερι. Τότε στα 1924 ο Γερμανός θέλησε να ελέγξει ο ίδιος τις εισπράξεις στο παγκάρι της εκκλησίας του μοναστηριού στο νησί, τοποθετώντας δικό του εκπρόσωπο και παραμερίζοντας τους υπεύθυνους επιτρόπους, με αποτέλεσμα να προκληθεί ένταση και να απειληθούν επεισόδια. Το σχετικό δημοσίευμα, την επόμενη της εορτής, μας δίνει σε γενικές γραμμές μια πρώτη εικόνα των γεγονότων. Ο τίτλος του είναι χαρακτηριστικός: «Η πανήγυρις των Τρικκέρων – Ζωηρά επεισόδια». Αρχικά το δημοσίευμα αναφέρεται στη λαοφιλή πανήγυρη, που εκτός από το προσκυνηματικό μέρος αποτελεί και ευκαιρία για μια ευχάριστη θαλασσινή εκδρομή. Ακολούθως αναφέρεται στο συμβάν του «οικονομικού ελέγχου» και στον κίνδυνο να προκληθούν επεισόδια, ακόμη και σε βάρος του δεσπότη. Πέρα από τούτα τα θλιβερά, σημειώνεται τέλος πως όλα διεκπεραιώθηκαν κανονικά και η επιστροφή των προσκυνητών υπήρξε ομαλή:
«Οπως κατ’ έτος και εφέτος ετελέσθη η θρησκευτική πανήγυρις Τρικκέρων. Πλήθη λαού μετέβησαν εκεί και για θρησκευτικούς λόγους, αλλά κυρίως διότι ένα θαλάσσιο ταξείδι ως την νησίδα των Τρικκέρων, με την υπερβολικήν θερμοκρασίαν των ημερών αυτών, είναι αληθινό ταξείδι αναψυχής.
Συνέβησαν όμως ζωηρά επεισόδια εξ αφορμής ενός μέτρου του Επισκόπου Δημητριάδος, θελήσαντος δι’ αντιπροσώπου του να εποπτεύση τας εισπράξεις του εορτάζοντος ναού. Το τοιούτον δεν ηνέχθησαν οι επίτροποι, ολίγον δε κατ’ ολίγον ήρχισε να δημιουργείται δυσφορία μεταξύ αυτών και ηξίωσαν εν τέλει «να φύγη ο αντιπρόσωπος του Δεσπότη από το παγκάρι, διότι εκεί δεν είχε καμμίαν θέσι». Ο Σεβασμιώτατος παρεξηγήθη διά τούτο και δεν ηθέλησε να λάβη μέρος εις τον εσπερινόν, παρά μόνον όταν η αστυνομία, την προστασίαν της οποίας εζήτησε, έθεσεν εις την διάθεσίν του δύο χωροφύλακας.
Η πανήγυρις διεξήχθη κατά τα άλλα με πάσαν τάξιν και ευπρέπειαν. Οι προσκυνηταί και οι εκδρομείς, οι οποίοι είχον μεταβή εκεί, επέστρεψαν χθες ατμοπλοϊκώς, ελάχιστοι δε απέμενον διά να επανέλθουν σήμερον» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 11/9/1924).
Οπως φαίνεται, απειλήθηκαν σοβαρά επεισόδια και ο δεσπότης ζήτησε αστυνομική προστασία, ενθυμούμενος ίσως τα γεγονότα στη Σκιάθο, όπου εκδιώχτηκε κακήν – κακώς από το νησί και φυγαδεύτηκε νύχτα. Η σοβαρότητα του συμβάντος απασχολεί την τοπική ειδησεογραφία και δύο μέρες αργότερα δημοσιεύονται, μέσα από τη σχετική δημοσιογραφική έρευνα, οι θέσεις από την πλευρά της Μητρόπολης διά στόματος του ίδιου του Γερμανού, που γίνεται λόγος για επιβαλλόμενο έλεγχο, επειδή υπήρξαν καταγγελίες οικονομικής κακοδιαχείρισης και αδιαφορίας. Ας παραθέσουμε το ρεπορτάζ:
«Τα επεισόδια των Τρικκέρων. Πώς ακριβώς συνέβησαν. Ποίοι οι υπεύθυνοι. Η κακοδιαχείρισις των εκκλησιαστικών χρημάτων. Ανάρμοστος διαγωγή δύο χωροφυλάκων. Πληροφορίαι της Μητροπόλεως.
Εζητήσαμεν από την Ιεράν Μητρόπολιν Δημητριάδος να μάθωμεν πώς ακριβώς έλαβον χώραν τα προχθεσινά επεισόδια της νησίδος των Τρικκέρων, κατά την διάρκειαν της τελουμένης κατ’ έτος εκεί θρησκευτικής πανηγύρεως. Ο Σεβασμιώτατος, όστις επροθυμοποιήθη να μας δώση κάθε συναφή πληροφορίαν, μας επανέλαβεν όσα υπό τύπον ανακοινωθέντος εδημοσιεύθησαν εις πρωινήν χθεσινήν εφημερίδα, αλλά κάπως ευρύτερα και περισσότερον παραστατικά. Μας είπε δηλαδή, ότι υπεύθυνοι για όσα συνέβησαν είναι οι επίτροποι της εκεί μονής, αρνηθέντες να δεχθώσι τον αντιπρόσωπον του Μητροπολιτικού Συμβουλίου, εν τη ιδιότητί του ως ελεγκτού των εισπράξεων και μερικά άτακτα στοιχεία, έχοντα, ίσως, εναντίον του προσωπικάς αφορμάς. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης ουδόλως ηθέλησε να αναμιχθή εις την διαχείρισιν. Ο έλεγχος, μας ετόνισεν, επεβάλλετο, διότι παρετηρήθη ότι εκ των σεβαστών εισπράξεων του παρελθόντος, κανέν έργον δεν έγινεν εις την εκεί Μονήν. Απεναντίας εσημειώθη τάσις καταστροφής των κελλίων. Ούτε ποσόν τι διετέθη διά την επισκευήν του υδραγωγείου, διά να μην υποφέρη ο κόσμος κατά την πανήγυριν από νερό.
Είναι ψευδέστατον, ετόνισεν, ότι το εκκλησίασμα εξηγέρθη εναντίον του Σεβασμιωτάτου. Εξ αντιθέτου οι προσκυνηταί, όταν από λόγους του έμαθον τα ταπεινά ελατήρια υφ’ ων οι επίτροποι κινούμενοι ηρνήθησαν πάντα επί των εισπράξεων έλεγχον, εξεδήλωσαν την δυσφορίαν των διά την κακοδιαχείρισιν των χρημάτων από τους κατά καιρούς επιτρόπους. Ακολούθως ο Σεβασμιώτατος μας εξεφράσθη με πικρίαν και δριμύτητα διά την συμπεριφοράν των δυο χωροφυλάκων, οίτινες κατά την παρουσίασίν των ενώπιόν του, δεν ετήρησαν ουδένα, εκ των του κανονισμού του στρατεύματος, προβλεπομένων τύπων, ενώ έδει να έχωσι υπόψιν ότι παρουσιάζονται ενώπιον ανωτάτου Ιεράρχου, φέροντος εκ παραλλήλου βαθμόν στρατηγού εν ενεργεία. Των απειθαρχησάντων χωροφυλάκων εζητήθη η παραδειγματική τιμωρία…» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 13/9/1924).
Στο τελευταίο μέρος του παραπάνω δημοσιεύματος, ο σεβασμιώτατος αναφέρεται και σε άλλες περιπτώσεις οικονομικής κακοδιαχείρισης στην περιφέρεια της Μαγνησίας, ενώ στην πόλη του Βόλου η τάξη είναι υποδειγματική. Οπωσδήποτε αναφέρονται οι θέσεις της μιας πλευράς. Πάντως οι εκφράσεις του δεσπότη για τη συμπεριφορά των χωροφυλάκων και τη ζητούμενη τιμωρία τους φανερώνει τον αρχομανή και αυταρχικό χαρακτήρα του.
***
Είναι πιθανό να υπήρξαν πράγματι προβλήματα στη διαχείριση των χρημάτων της μονής στο νησί Τρίκερι και επιβαλλόταν η παρουσία ελεγκτή της Μητρόπολης, για να μην αδικούμε τον Γερμανό στην απόφασή του αυτή. Ομως η έκταση που πήραν τα πράγματα, με τη συνακόλουθη δημοσιότητα, σίγουρα δεν ωφελούσε καμία από τις δύο πλευρές. Στις 13/9 στην εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, εκτός από το παραπάνω δημοσίευμα, συναντούμε και ένα καυστικό σχόλιο της εφημερίδας στη στήλη «Σημειώσεις», στο οποίο θίγεται το πρόβλημα της διαχείρισης των εκκλησιαστικών χρημάτων. Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι σοβαρά και το φαινόμενο δεν εστιάζεται μόνο στο γεγονός ότι συνέβη στο Τρίκερι, αλλά έχει ευρύτερες διαστάσεις κυρίως από την ηθική του πλευρά. Διαβάζουμε στο σχόλιο:
«Από την ενέργειαν του Επισκόπου εις την πανήγυριν των Τρικκέρων, εις την οποίαν ηθέλησε να ασκήση έλεγχον εις το παγκάρι των επιτρόπων, προκύπτει η δυσπιστία και εις αυτήν την διαχείρισιν των εκκλησιαστικών εισπράξεων, υπαρχουσών φαίνεται υπονοιών, ότι και αυταί κλέπτονται εν μέρει ή εν όλω. Εάν δε όντως εφθάσαμεν εις το σημείον να λεηλατούν οι ίδιοι οι επίτροποι το εκκλησιαστικόν χρήμα, είμεθα για τον διάβολο πλέον, καταπεσόντες εις το έσχατον σημείον της φαυλότητος.
Αλλ’ οι επίτροποι αποκρούουν τας μομφάς αυτάς και από κατηγορούμενοι μετατρέπονται σε κατηγόρους. Λέγουν δηλαδή ότι ο Σεβασμιώτατος δεν είναι αυτός εντάξει μη δίδων το παράδειγμα της ταπεινοφροσύνης και της αφιλοκερδείας. Εσχημάτισε λέγουν περιουσίαν, είχε ή έχει οικίας και εν γένει ουδέποτε έδειξεν αδιαφορίαν προς το χρήμα. Εν αντιθέσει προς τα χριστιανικά κηρύγματα, επιθυμεί την ευζωίαν και την ραστώνην. Εχουν δίκαιον οι αντικατήγοροι; Δεν το εξετάζομεν, διότι μέσα εις έναν στενόν κύκλον, όπως είναι ο κύκλος της επαρχίας μας, οι έχοντες οφθαλμούς βλέπουν και οι μη ηλίθιοι αντιλαμβάνονται. Οσο για μας δεν βλέπομεν παρά μιαν ταπεινήν προσήλωσιν εις το χρήμα και χάριν αυτού μιαν απάρνησιν κάθε ηθικής αρχής και κάθε ιδέας καθήκοντος. Και το ελεεινόν παράδειγμα το δίνουν κυρίως οι σημαίνοντες» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 13/9/1924).
Οπως φαίνεται, το πρόβλημα ήταν γενικότερο και μάλλον ευθύνονταν και οι δύο πλευρές. Ισως να υπήρξε δικαιολογημένη η επιβολή της επιστασίας στην πανήγυρη της Παναγίας από τον μητροπολίτη, προκάλεσε όμως εντάσεις και δημοσιότητα. Εκείνο που θεωρείται βέβαιο είναι πως τέτοιες καταστάσεις πληγώνουν βαθιά το κύρος και την αξιοπρέπεια της ίδιας της Εκκλησίας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Βλ. Δημητρίου Ηλ. Τσιλιβίδη: «Ο μητροπολίτης Γερμανός Μαυρομμάτης (1907 – 1935) – Η ζωή και το έργο του» διδακτορική διατριβή, Βόλος 1992
(2) Βλ. Γεώργιος Τσολάκης: «Ο Δικηγορικός Σύλλογος Βόλου», τόμος α’, 1882 – 1950, Βόλος 2012, σελ. 244 – 45 και 267 – 70.
ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ
