Στις θάλασσες της Μαγνησίας: Ναυάγια ατμόπλοιων στον Μεσοπόλεμο (Μέρος Α΄)

στις-θάλασσες-της-μαγνησίας-ναυάγια-α-381514

Η διαπίστωση είναι, θαρρώ, αυτονόητη. Τα ναυάγια πλοίων, δηλαδή μεγάλου εκτοπίσματος πλεούμενων, αποτελούν σημαντικότερα ατυχή ή οδυνηρά συμβάντα, σε σχέση με εκείνα μικρών σκαφών, που θεωρούνται πιο ευάλωτα στις κακοκαιρίες ή άλλες αιτίες πρόκλησης ατυχημάτων. Ειδικότερα δε, όταν συνοδεύονται και από απώλειες επιβαινόντων η σοβαρότητα του γεγονότος εύλογα διογκώνεται και απασχολεί περισσότερο την κοινή γνώμη, αλλά και την επίκαιρη ειδησεογραφία. Διερευνώντας, εδώ και μια εικοσαετία περίπου, τις περιπτώσεις ναυαγίων στην περιοχή της Μαγνησίας (Παγασητικός, αιγαιοπελαγίτικες ακτές Πηλίου, Β. Σποράδες), όπως και στις όμορες θάλασσες (Β. Εύβοια, παράλια Λάρισας – Θερμαϊκός), συναντήσαμε, σε διάστημα ογδόντα χρόνων, από το 1905 ώς το 1985, τουλάχιστον 15 ατυχήματα ή ναυάγια πλοίων, το καθένα με τη λιγότερο ή περισσότερο οδυνηρή ιδιαιτερότητά του. Τα περιστατικά αυτά μπορούν να αποτελέσουν μια ξεχωριστή θεματική ενότητα για τη σύνθεση ανάλογης εργασίας.

Στο σημερινό σημείωμά μας θα παρουσιάσουμε, με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία από τον βολιώτικο Τύπο ή άλλες πηγές, τρία ναυάγια ατμόπλοιων, την περίοδο 1928 – 1932, στις ακτές του Ανατολικού Πηλίου και τις Β. Σποράδες. Η πρώτη περίπτωση παρουσιάζεται για πρώτη φορά, ενώ για τις άλλες δύο έγινε λόγος και σε παλιότερες αναφορές μας, συνοπτικά, όμως, στο πλαίσιο γενικότερης, μαζί με άλλα ναυάγια, έρευνάς μας.

***

Το ατμόπλοιο Ολυμπος ανήκε στην εταιρεία τσιμέντων, του ομώνυμου εργοστασίου στην Αγριά Βόλου, που πρωτολειτούργησε στα 1924, και βυθίστηκε κατά τη διάρκεια απόπλου στο λατομείο της περιοχής Σκλήθρου, αφού είχε ολοκληρωθεί η φόρτωσή του. Στην προσπάθειά του ν’ αποπλεύσει προσέκρουσε στον βραχώδη πυθμένα κι αν και επανέπλευσε αρχικά, βυθίστηκε στη συνέχεια, καθώς είχε προκληθεί στα ύφαλά του σημαντικό ρήγμα, με αποτέλεσμα τη συνεχή εισροή υδάτων και την αδυναμία απάντλησής τους.

Το σχετικό δημοσίευμα μας πληροφορεί για το συμβάν:

«Εναυάγησε το ατμόπλοιον Ολυμπος

Κατά τηλεγράφημα ληφθέν χθες εις τα γραφεία της εταιρείας τσιμέντων, το ατμόπλοιον Ολυμπος, με φορτίον 650 περίπου τόννων χώματος, την 2αν πρωινήν ώραν της χθες, κατά την ανέλκυσιν των αγκυρών του ήγγισεν βράχον του πυθμένος της θαλάσσης, έμπροσθεν του Σκλήθρου. Κατόπιν εντατικών προσπαθειών επετεύχθη η απομάκρυνσις αυτού εκ του σημείου τούτου.

Δυστυχώς όμως λόγω ρήγματος επενεχθέντος πιθανώς εις αυτό εκ της εις τον βράχον προσκρούσεως, εισέρρευσεν εις το κύτος μεγάλη ποσότης θαλασσίου ύδατος. Αι αντλίαι του πλοίου απέβησαν ανεπαρκείς εις την εξαγωγήν του ύδατος, ο δε απόπλους κατέστη αδύνατος παρά τας απεγνωσμένας προσπαθείας του πληρώματος. Κατά νεώτερον εκ Σκλήθρου τηλεγράφημα, το ατμόπλοιον Ολυμπος εβυθίσθη πλησίον του Λατομείου, τα δε έπιπλα και σκεύη αυτού επιπλέουσι» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 8/8/1928).

Λίγες μέρες αργότερα, στην ίδια εφημερίδα, ολιγόγραμμο δημοσίευμα κάνει λόγο για τη διάσωση και μεταφορά του πληρώματος του πλοίου στον Βόλο, όπως και για την περισυλλογή διασωθέντων αντικειμένων του:

«Το ναυάγιον του ατμοπλοίου Ολυμπος

Διά του ατμοπλοίου Μαργκώ μεταφέρθη χθες εις την πόλιν μας το εκ του προχθεσινού ναυαγίου του ατμοπλοίου Ολυμπος διασωθέν πλήρωμα αυτού, αποτελούμενον εκ 12 ανδρών, ως και διάφορα εξαρτήματα και σκεύη αυτού» (11/8/1928).

Η απουσία, τουλάχιστον στην εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ, άλλων δημοσιευμάτων τις επόμενες μέρες, μάλλον οφείλεται στην ολική απώλεια του πλοίου και την αδυναμία επιχειρήσεων ναυαγιαίρεσης.

Να σημειώσουμε πως έναν χρόνο νωρίτερα, τον Σεπτέμβριο του 1927 προσάραξε και διαλύθηκε κατόπιν από τη φουρτούνα, στην περιοχή Νεοχωρίου του Ανατολικού Πηλίου, το παλιό επιβατηγό ατμόπλοιο Καλλιόπη, ευτυχώς χωρίς να χαθούν ζωές. Για το συμβάν κάναμε λόγο σε περσινό άρθρο μας (2/9/2018). Επίσης στις αρχές του 1928 ναυάγησε στο ακρωτήριο Σταυρός του Παγασητικού το επιβατηγό ατμόπλοιο Υδρα II, έπειτα από πρόσκρουση στη βραχώδη ακτή. Ευτυχώς κι εδώ δεν υπήρξαν θύματα, παρά την ολική καταστροφή του πλοίου. Απαντες διασώθηκαν βγαίνοντας έγκαιρα στα βράχια κι έπειτα από πολύωρη, κοπιαστική πορεία έφθασαν στο Αχίλλειο, όπου τους παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες.

***

Ακριβώς τρία χρόνια αργότερα βυθίστηκε στη νησίδα Σκάτζουρα, έπειτα από πρόσκρουση σε ύφαλο, το ατμόπλοιο Ομηρος με φορτίο ξυλείας και δημητριακών, που είχε ως προορισμό τον Βόλο. Και σε τούτο το συμβάν, παρά την ολική απώλεια του πλοίου, δεν υπήρξαν θύματα. Το περίεργο, στο δημοσίευμα που ακολουθεί, είναι το πώς βρέθηκε το πλοίο στη Σκάτζουρα, τη νοτιότερη ερημονησίδα των Β. Σποράδων, ενώ ταξίδευε από τη Ρουμανία προς τον Βόλο. Να υποθέσουμε αναγκαστική πορεία λόγω καιρού, αν και δεν γίνεται λόγος για δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ή κάποιο λάθος; Εκτός κι αν υπήρχε και άλλος ενδιάμεσος προορισμός.

Διαβάζουμε σχετικά:

«Καταποντισμός φορτηγού ατμοπλοίου. Προσέκρουσεν επί υφάλων παρά την Σκιάθον. Εκόμιζε ξυλείαν διά εμπόρους του Βόλου.

Κατά τηλεγράφημα του λιμενοσταθμάρχου Κύμης προς το ενταύθα Λιμεναρχείον το φορτηγόν ατμόπλοιον Ομηρος επτακοσίων ως έγγιστα τόννων με φορτίον ξυλείας και δημητριακών, προερχόμενον εκ Ρουμανίας με κατεύθυνσιν προς τον λιμένα μας, κατεποντίσθη, προσκρούσαν επί υφάλων των νησίδων Σκάντζουρα, μεταξύ Σκύρου και Αληδρόμι και εις απόστασιν 31 μιλλίων ακριβώς από της Σκιάθου. Ο καταποντισμός έλαβε χώραν την 11ην νυκτερινήν της προχθές Τρίτης, προεκλήθη δε εκ μεγάλου ρήγματος το οποίον ηνοίχθη εις τα πλευρά του φορτηγού εκ της προσκρούσεως. Εκ των 16 περίπου ανδρών του πληρώματος ουδείς έπαθε τι. Εκ τούτων οι ημίσεις διεσώθησαν διά λέμβου, οι δε άλλοι κολυμβώντες έφθασαν εις την ξηράν. Δύο των ναυαγών οι οποίοι λόγω του σκότους είχον απομακρυνθή της ξηράς παρελήφθησαν υπό διερχομένου ιστιοφόρου, το οποίον και τους μετέφερεν εις Κύμην. Υπό του λιμενοσταθμάρχου Κύμης απεστάλη εις τον τόπον του ναυαγίου ναυαγοσωστικόν ως και τρόφιμα διά το διασωθέν πλήρωμα. Εις το σημείον του καταποντισμού τα νερά είνε βάθους 60 περίπου μέτρων. Κατά πληροφορίας πρακτόρων της πόλεώς μας, μέρος της διά τον λιμένα μας προοριζόμενης ξυλείας, 70 χιλιάδες ντούγιες, ανήκεν εις τον ελαιέμπορον κ. Ζαμανούδην. Η υπόλοιπος οικοδομήσιμος λευκή ξυλεία εκ 250 κυβικών ανήκεν εις τον ξυλέμπορον κ. Δούκαν. Το εκ δημητριακών φορτίον, ήτο εις παραλαβήν εμπόρων άλλων λιμένων. Το σκάφος και τα εμπορεύματα ήτο ασφαλισμένα» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 14/8/1931).

Την επομένη σε σύντομο δημοσίευμα με τίτλο «Ο καταποντισμός του φορτηγού Ομηρος» γίνεται λόγος για το αίσιο τέλος της περιπέτειας των ναυαγών με τη μεταφορά τους στην Κύμη: «Κατ’ ειδήσεις προς το ενταύθα Λιμεναρχείον, το πλήρωμα φορτηγού ατμοπλοίου Ομηρος, το οποίον ως εγράψαμεν χθες κατεποντίσθη προσκρούσαν επί υφάλων των νησίδων Σκάντζουρα, παρελήφθη υπό ναυαγοσωστικού και μετεφέρθη εις Κύμην. Ανακρίσεων σχετικών με τον καταποντισμόν κ.λπ. θα επιληφθή το Λιμεναρχείον Χαλκίδος» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 15/8/1931).

Μια εβδομάδα αργότερα πληροφορούμαστε, από την ίδια πάντοτε εφημερίδα, πως μέρος του φορτίου ξυλείας παρασύρθηκε στις ακτές της Σκοπέλου. Οπως φαίνεται δεν είχε οργανωθεί κάποια προσπάθεια διάσωσής του, είτε λόγω του βάθους που βρισκόταν το ναυάγιο, είτε από το γεγονός ότι το φορτίο ήταν ασφαλισμένο.

Το σχετικό δημοσίευμα, αφού αναφέρεται σε κάποιες κλοπές που παρατηρήθηκαν στη Σκόπελο, συνεχίζει και για την τύχη της ξυλείας του ατμοπλοίου Ομηρος:

«Ο ίδιος σταθμάρχης αναφέρει ότι εις τας ακτάς Σκοπέλου εξεβράσθη αρκετή ποσότης ξυλείας. Η ξυλεία θα προέρχεται προφανώς εκ του φορτίου του προ οκταημέρου ναυαγήσαντος παρά τας νησίδας Σκάντζουρα ατμοπλοίου Ομηρος» (ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ 23/8/1931).

***

Το παραπάνω συμβάν περιλαμβάνεται και στον α’ τόμο του έργου «Τα ναυάγια στις ελληνικές θάλασσες» του ναυάρχου Λιμενικού Χρ. Ντούνη, που αναφέρονται τα στοιχεία του πλοίου και η αιτία του ναυαγίου. Το ατμόπλοιο Ομηρος, νηολογίου Πειραιά 549, ολικής χωρητικότητας 1.366 και καθαρής 817 κόρων, μεταφορικής ικανότητας 1.930 τόνων, ήταν ναυπηγημένο στη Δανία το 1884 και ανήκε στους Λ. Σπινέλη και Λ. Δεβερζιάδη, ενώ πλοίαρχος ήταν τότε ο Κων. Κουφοπαντελής. Στο σχετικό λήμμα σημειώνεται πως το ναυάγιο «οφειλόταν σε ανθρώπινη ενέργεια» δηλαδή σε λάθος εκτίμηση ή χειρισμό, αλλά και πιθανή εκούσια πράξη, αλλιώς θα αναφερόταν καθαρά η αιτία ως ανθρώπινο σφάλμα. Πράγματι, όπως επισημάνθηκε και πιο πάνω, αποτελεί καίριο ερώτημα η λάθος πορεία και θέση του πλοίου. Πώς βρέθηκε στη Σκάτζουρα, το νοτιότερο ερημονήσι των Β. Σποράδων, ενώ ταξίδευε, όπως λέει το σχετικό δημοσίευμα, από Ρουμανία για Βόλο; Κι ακόμα ο καπετάνιος δεν γνώριζε τα αρκετά επικίνδυνα σημεία σ’ εκείνη τη θαλάσσια περιοχή και κυρίως στο Β.Δ. και στο Ν.Δ. άκρο της νησίδας; Δεν μπορούμε να πούμε κάτι με σιγουριά, αλλά υπάρχουν και πολλά ναυάγια που προκλήθηκαν εσκεμμένα για κάποιο συγκεκριμένο λόγο.Εμείς, εδώ απλά καταγράφουμε τα γεγονότα. Ο,τι κρύβεται πίσω από αυτά αφορά σε άλλο πεδίο ερευνών.

***

Θα ήταν παράλειψη να μη μνημονεύσουμε την προσάραξη στον ύφαλο Λευτέρης, του φορτηγού ατμοπλοίου Βόλος, την ίδια χρονική περίοδο, στις αρχές του 1931. Το πλοίο, όπως έχουμε μνημονεύσει σε σχετικό άρθρο μας, εγκαταλείφθηκε και λεηλατήθηκε, προκαλώντας παράλληλα σοβαρά προβλήματα τόσο στην ορατότητα του φάρου, όσο και στη στατικότητα του τσιμεντένιου βάθρου του, αφού σχεδόν εφαπτόταν, για τέσσερα περίπου χρόνια, έως ότου, από τις φουρτούνες, κοπεί σε δύο τμήματα, τα οποία καταβυθίστηκαν στα πρανή του υφάλου.

Σήμερα υπενθυμίσαμε δύο περιπτώσεις ναυαγίων φορτηγών ατμοπλοίων. Στο επόμενο άρθρο μας θα αναφερθούμε στην προσάραξη του επιβατηγού Υπεροχή στη Σκιάθο τον χειμώνα του 1932.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΡΤΑΠΑΝΗΣ

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου