Διαδοχικά χτυπήματα του Εγκέλαδου κατέστρεψαν εντυπωσιακά μέγαρα και νεοκλασικά στην πόλη
Κύμα συμπαράστασης εκδηλώνεται από κάθε γωνιά της Ελλάδας για τους σεισμόπληκτους στη Δυτική Θεσσαλία, δεκάδες οικογένειες που έμειναν χωρίς στέγη, εξαιτίας του καταστροφικού «χτυπήματος» του Εγκέλαδου. Με τους καταστροφικούς σεισμούς να παραμένουν στο επίκεντρο της δημοσιότητας, ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ επιχειρεί αναδρομή στο μακρινό παρελθόν και τα Ρίχτερ, που άλλαξαν τη φυσιογνωμία του Βόλου, πλαισιώνοντας το αφιέρωμα με φωτογραφίες από το αρχείο του Δημοτικού Κέντρου Ιστορίας και Τεκμηρίωσης Βόλου, του Γιάννη Μουγογιάννη και το ιστορικό αρχείο της ιταλικής πόλης Μάντοβα.
Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Μεγάλο πλήγμα για τον Βόλο οι καταστροφικοί σεισμοί που ταρακούνησαν συθέμελα την πόλη, ισοπεδώνοντας είτε «πληγώνοντας» βαριά το 40% των κτιρίων. Χιλιάδες κάτοικοι έμειναν άστεγοι, μετά το καταστροφικό «χτύπημα» του Εγκέλαδου, που σημειώθηκε την δεκαετία του ’50, αλλάζοντας κυριολεκτικά την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης. Μια σειρά από ανακατατάξεις προκαλούνται στην οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου, που μετασεισμικά άλλαξαν τη μορφή του Βόλου.
Δεν ήταν ένας, αλλά πολλοί οι σεισμοί που «πλήγωσαν» τον Βόλο, με πρώτο τον σεισμό εντάσεως 7 Ρίχτερ που σημειώθηκε στις Σοφάδες και προξένησε ζημιές και στον Βόλο. Οι σεισμοί και οι πλημμύρες του Οκτωβρίου του ‘55 που επακολούθησαν, τραυμάτισαν βαριά την πόλη.
Το εφιαλτικό σκηνικό ενισχύεται από το σεισμό των Λεχωνίων που σημειώθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1956 και του Βελεστίνου, εντάσεως 6,5 Ρίχτερ, που σημειώθηκε στις 8 Μαρτίου του 1957.
«Παρόλο ότι οι νεκροί ήταν λίγοι, η ζημιά στα σπίτια ήταν τεράστια. Το 5% των σπιτιών κατέρρευσαν τελείως, το 60% των σπιτιών είχαν βαριές ανεπανόρθωτες βλάβες και το 25% ελαφρές ζημιές.
Πολλές βιομηχανίες έκλεισαν από τις ζημιές και δεν μπόρεσαν να ορθοποδήσουν. Η οικονομική κατάσταση στις αρχές του 60 ήταν ακόμα δραματική. Η πόλη έχασε 20% του πληθυσμού στην δεκαετία του ‘ 50, από 51.000 σε 41.000, σύμφωνα με τα στοιχεία που καταγράφονται στο βιβλίο της Βίλμας Χαστάογλου «Βόλος το πορτραίτο μιας πόλης», εκδόσεις ΔΗΚΙ.
Το χρονικό της καταστροφής
Ο Τύπος της εποχής δίνει με τον πιο παραστατικό τρόπο το χρονικό των καταστρεπτικών σεισμών που άλλαξαν ριζικά τη φυσιογνωμία της πόλης, η οποία διακρίνονταν για τα νεοκλασικά της κτίρια και τα διώροφα σπίτια που πλαισιώνονταν από ολάνθιστες αυλές.
Στις 30 Απριλίου 1954, σεισμός 7 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ προκαλεί καταστροφές στην περιοχή των Σοφάδων αλλά και σε ολόκληρη τη Θεσσαλία. Από το σεισμό υπάρχουν 25 νεκροί και 157 τραυματίες και προκαλούνται μεγάλες υλικές ζημιές.
Στο Βόλο επέρχεται η καταστροφή 231 οικοδομών, 655 υφίστανται σοβαρές ζημιές και 930 ελαφρύτερες. Ζημιές προκαλούνται και στο Δημαρχείο της πόλης που βρισκόταν τότε στην συμβολή των οδών Σκενδεράνη με Δημητριάδος.
Πριν εφαρμοστεί χορήγηση δανείων στους σεισμόπληκτους τα οποία το τότε υπουργείο Συντονισμού είχε αναγγείλει για την 1 Μαΐου 1955, άρχισε νέα σεισμική δραστηριότητα με επίκεντρο την περιοχή των Λεχωνίων. Στις 21 Φεβρουαρίου 1955 στις 9:40 το βράδυ, δόνηση μεγέθους 4,6 Ρίχτερ, με επίκεντρο νοτιοανατολικά του Βόλου, προκάλεσε αρκετές ζημιές. Στο Βόλο 36 σπίτια κατέστησαν ετοιμόρροπα, 150 υπέστησαν σοβαρές βλάβες, και 306 ελαφρύτερες, ενώ ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του.
Σημαντικές ζημιές καταγράφηκαν στα Λεχώνια, στην Αγριά, στην Αλλη Μεριά, στον Αγιο Γεώργιο Μπαξέδων, στην Ανακασιά, στις Σταγιάτες, στην Πορταριά, στη Μακρινίτσα, στο Κατηχώρι, στον Αγιο Ονούφριο, στην Αγία Παρασκευή, στη Δράκεια και στον Αγιο Λαυρέντιο.
Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ έγραψε
Χαρακτηριστικό της εικόνας καταστροφής, σχετικό δημοσίευμα του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ, της 22ας Φεβρουαρίου του 1955: «…Η πόλις ολόκληρος εταράχθη από σεισμόν, παρόμοιον του οποίου εις έντασιν δεν εγνώρισε μέχρι τούδε. Ο κλονισμός του εδάφους υπήρξε βιαιότατος και αναμφισβητήτως ισχυρότερος εκείνου της 30ής Απριλίου παρελθόντος έτους, μόνον που ήτο ευτυχώς μικροτέρας διαρκείας. Τα οικοδομήματα του Βόλου εχόρευαν υπό την πρωτοφανήν μανίαν της φύσεως που αιφνιδίως εξέσπασε. …Εις τους κατασκότεινους δρόμους έλαμπον μόνον κατ’ εκείνην την στιγμήν τα φώτα χιλιάδων ποδηλάτων κατ εκατοντάδων αυτοκινήτων που με αστραπιαία ταχύτητα εκινήθησαν ανά την πόλιν διά να πληροφορηθούν τι έγινε… Κύματα πολιτών εκινούντο με ασυγκράτητον ανησυχίαν προς όλας τας κατευθύνσεις της πόλεως βέβαιοι ότι θα παρίσταντο θεαταί εκτεταμένων ερειπίων της. Ευτυχώς όμως αι ζημίαι δεν ήσαν ανάλογοι προς την βιαιότητα της σημειωθείσης σεισμικής δονήσεως».
Ακολούθησε ο κύριος σεισμός…
Αυτός ήταν, ωστόσο, ο προάγγελος του κυρίως σεισμού που σημειώθηκε στις 19 Απριλίου 1955 στις 6.47 το απόγευμα, με ένταση 6,2 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, δύο ημέρες μετά το Πάσχα, στις 17 Απριλίου 1955. Ο σεισμός είχε επίκεντρο και πάλι τα νοτιοανατολικά του Βόλου ενώ οι στιγμές της καταστροφής περιγράφονται στον «Ταχυδρόμο» της 20ης Απριλίου 1955 ως εξής: «…υπόκωφος βοή ηκούετο και σύννεφα σκόνης υψούντο υπέρ την πόλιν. Ητο φανερόν ότι μεγάλη καταστροφή συντελείτο. Το παν εσείετο. Στέιγαι, τοίχοι, λίθοι, στηθαία κατ τεμάχια ασβέστου από τας οικοδομάς κατέπιπτον με εκκωφαντικόν τρόπον και εκάλυπτον πεζοδρόμια και δρόμους.
Η θάλασσα εις την παραλίαν εταράχθη σφοδρότατα. Οι κάτοικοι της πόλεως παρηκολούθουν το έργον της καταστροφής, έχοντες την εντύπωσιν ότι δεν επρόκειτο να επιζήσουν και οι ίδιοι… διότι θ’ ανοίξη η γη να τους καταπιή».
Η πρώτη πρόχειρη καταγραφή των ζημιών κατέδειξε 52 οικοδομές σε κατάρρευση, 159 με σοβαρές βλάβες, και 254 με ελαφρές. Τρεις χιλιάδες πεντακόσιοι κάτοικοι του Βόλου έμειναν άστεγοι. Από τους δεκάδες μετασεισμούς που ακολούθησαν, ο ισχυρότερος σημειώθηκε στις 9.20 το πρωί στις 21 Απριλίου 1955 και είχε μέγεθος 5,8 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Τραγικός απολογισμός 1 νεκρός και 49 τραυματίες.
Ζημιές σε κτίρια
Στον Βόλο από τις 10.047 οικοδομές, οι 459 κατέρρευσαν, 6.068 κατέστησαν ακατοίκητες και 2.284 έπαθαν ελαφρύτερες ζημιές. Μόνο 1.237 οικοδομές έμειναν ανέπαφες.
Οι άστεγοι ανήλθαν σε 20.000 ενώ το κύμα φυγής του πληθυσμού σε άλλες πόλεις, συνεχίστηκε αμείωτο. Ο σεισμός με κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά, έπληξε περισσότερο το ανατολικό τμήμα της πόλης. Μεγάλη ρωγμή σχηματίστηκε κατά μήκος της προκυμαίας στο λιμάνι του Βόλου, το κρηπίδωμα της ανατολικής πλευράς του Παπαστράτου κατέρρευσε, το ίδιο και το Ηρώο.
Σοβαρές ζημίες υπέστη το κτήριο της «Εξωραϊστικής» και όλες οι γύρω οικοδομές. Καταστράφηκαν τα κτήρια των δημοσιών υπηρεσιών και τέθηκαν εκτός χρήσης το Νοσοκομείο και το Ασυλο του Παιδιού, ενώ κατέρρευσε το τζαμί στο λόφο του Κάστρου. Κατέρρευσαν επίσης, ολόκληρο το κτηριακό οικοδόμημα του παλιού Τελωνείου του 19ου αιώνα και τμήματα της μεγάλης παραλιακής αποθήκης. Ανεπανόρθωτες ήταν οι ζημιές στο κτήριο της Εμπορικής Σχολής.
Σοβαρές ζημιές έπαθαν τα εργοστάσια και οι καπναποθήκες και κατέρρευσε η πίσω αποθήκη Παπαστράτου. Ειδική επιτροπή έκανε, παράλληλα, την αποτίμηση των ζημιών στα βιομηχανικά κτήρια Σταματόπουλου, Παπαγεωργίου, Τσιρωνίδη, Παπαρρήγα, Καπουρνιώτη, Αδαμόπουλου – Χατζηνικολάου, Σταμώτη, Καρακίτσου, Λούλη, Καφετζόπουλου – Είαννουλάκη, Πανά, Αξελού, Ματσάγγου, Μούκα, Ροδίτη και Μουστακαλή.
Η καπνοβιομηχανία Ματσάγγου πάντως, επανέλαβε τη λειτουργία της με το σύνολο σχεδόν του προσωπικού, ενώ οι υπόλοιπες βιομηχανίες λειτούργησαν με μειωμένο προσωπικό. Βλάβες υπέστη, στο μεταξύ, η Καθολική εκκλησία του Βόλου, ενώ στη συνοικία της Ανάληψης το 95% των οικημάτων κατέστησαν ακατοίκητα.
Ορισμένα από τα νεοκλασικά κτίρια του προπολεμικού Βόλου χάθηκαν για πάντα και στην θέση τους εμφανίστηκαν μικρά μετασεισμικά σπίτια, που έμελλε να αντικατασταθούν από πολυκατοικίες μεταγενέστερα, συνθέτοντας το νέο πρόσωπο της πόλης.
Το ωραιότερο κτίριο του Βόλου
Από τα πλέον εντυπωσιακά αρχοντικά του Βόλου, το κτίριο Περβανά, στη συμβολή των οδών Αναλήψεως με Ιωλκού, στη θέση του σημερινού κτιρίου της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και Σποράδων.
Ηταν επιβλητικό, διέθετε κύρια είσοδο επί της Ιωλκού και δευτερεύουσα από την οδό Αναλήψεως, για το υπηρετικό προσωπικό, τις άμαξες και την πρόσβαση στους στάβλους. Το μέγαρο διέθετε υπέροχες μαρμάρινες σκάλες, εκπληκτικό εσωτερικό διάκοσμο με μοναδικούς πολυελαίους και πανάκριβα βιτρό.
Ο καπνοβιομήχανος Παναγιώτης Περβανάς, Κωνσταντινουπολίτης, με καταγωγή από τη Ροδόπη, υπήρξε από τους μεγαλύτερους καπνεμπόρους και εργοστασιάρχες παράγωγης σιγαρέτων του 19ου αιώνα. Τις επιχειρήσεις του ανέλαβαν και συνέχισαν τα παιδιά του Βασίλειος, Αγγελής και Ιωάννης.
Το εμβληματικό μέγαρο χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, και αργότερα ως διοικητήριο των ιταλικών δυνάμεων κατά την κατοχή. Οι σεισμοί του ‘55 προκάλεσαν ζημιές στο κτίριο, που επέζησε μέχρι τo 1967. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το οικόπεδο απαλλοτριώθηκε, για να κατασκευαστεί η πρώην νομαρχία.
