Βαθιά στα αλβανικά βουνά ξεκίνησε πριν από εκατοντάδες χρόνια μια παράδοση: γυναίκες με περιορισμένες επιλογές παίρνουν τον όρκο της παρθενίας. Ορκίζονται να ντύνονται σαν άνδρες, να ζουν σαν άνδρες και να απολαμβάνουν τις ελευθερίες που οι άνδρες απολαμβάνουν σε εκείνα τα μέρη. Ταυτόχρονα, δίνουν όρκο αιώνιας παρθενίας.
Η παράδοση αυτή βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας ταινίας της Λάουρα Μπισπούρι, «Ορκισμένη Παρθένα» που αφηγείται την ιστορία μιας τέτοιας γυναίκας.
Η παράδοση υπάρχει εδώ και εκατοντάδες χρόνια -σύμφωνα με κάποιους πρόκειται για μεσαιωνικό δίκαιο του 15ου αιώνα.
Σήμερα, ο αριθμός αυτών των γυναικών έχει μειωθεί δραματικά και μάλιστα πολλοί Αλβανοί δεν ξέρουν καν ότι οι γυναίκες αυτές (που ονομάζονται burrnesh, δηλαδή «αυτός-αυτή») υπάρχουν.
Ο όρκος παρθενίας αποτελεί μέρος του εθιμικού δικαίου «Κανούν», κομμάτι του οποίου είναι και ο νόμος του αίματος «Τζακμάρια» που αναφέρεται στις βεντέτες που μπορεί να ισχύουν μέχρι και επτά γενιές.
Σήμερα, μερικές δεκάδες «μπουρνέσες» εξακολουθούν να ζουν σε περιοχές της βορείου Αλβανίας. Ορισμένοι εκτιμούν ότι υπάρχουν έως 100 περιπτώσεις στο Κοσσυφοπέδιο και στις περιοχές κοντά στο αλβανικά σύνορα.
Το εθιμικό δίκαιο απαιτεί την πλήρη αποχή από τη σεξουαλική ζωή. Οι γυναίκες ντύνονται σαν άνδρες, καθώς τα αντρικά ρούχα θεωρούνται στοιχείο που νομιμοποιεί τον όρκο αλλαγής που δίνουν, ενώ παραδοσιακά λαμβάνει χώρα μια τελετή από 12 συγχωριανούς της γυναίκας.
Μετά την ορκωμοσία, η μπουρνέσα πρέπει να συμπεριφέρεται στην καθημερινότητα ως άνδρας. Πλέον έχει ανδρικό όνομα, μπορεί να μεταφέρει όπλο, να καπνίζει και να πίνει με άλλους άνδρες σε χώρους όπου δεν επιτρέπονται γυναίκες.
Έχει, επίσης, το δικαίωμα να πραγματοποιήσει αγοραπωλησίες, να διαχειριστεί την περιουσία της, να πολεμήσει ή να συμμετάσχει σε βεντέτες.
Έχει ίσα δικαιώματα με τους άντρες, αλλά δεν μπορεί να παντρευτεί, ούτε να έχει σχέσεις με κάποιο από τα δύο φύλα.
Μιλώντας στο περιοδικό GQ, ο Χάκι, μία μπουρνέσα, σημειώνει: «Μισώ το να με χρησιμοποιούν. Ο Θεός μού έδωσε αυτό που είμαι και τα έβγαλα πέρα. Το να είσαι μπουρνέσα δεν σημαίνει ότι είσαι λεσβία». Υπάρχουν, βέβαια, περιπτώσεις γυναικών που παίρνουν τον όρκο, καθώς αισθάνονται περισσότερο άνδρες από ότι γυναίκες.
Ο Χάκι σχεδόν γεννήθηκε μπουρνέσα. Κάποιος δερβίσης προέβλεψε ότι η μητέρα του θα γεννούσε κορίτσι, το οποίο θα ζούσε τη ζωή ενός άνδρα, όπως και έγινε.
Ποιος είναι, όμως, ο λόγος που πολλές γυναίκες επιλέγουν να ζήσουν ως άνδρες;
Το GQ συνοψίζει: «Φαντάσου να είσαι μια νεαρή κοπέλα στην ηλικία των 15, 16, 17, να σε αναγκάζουν να παντρευτείς έναν άνδρα που είναι 40, 50, 60. Την πρώτη νύχτα του γάμου, ο πατέρας σου μπορεί να βάλει μια σφαίρα στη βαλίτσα σου, για να τη χρησιμοποιήσει ο σύζυγός σου σε περίπτωση που δεν είσαι παρθένα. […] Σύντομα, θα ζεις με την οικογένεια του συζύγου, όπου και αν ζει αυτή, σε καθεστώς δουλείας, λαμβάνοντας εντολές. Δεν θα μπορείς ποτέ να αντιμιλήσεις, ακόμα και αν το ζήτημα αφορά τα παιδιά που εσύ γέννησες. Δεν θα καπνίσεις ποτέ, δεν θα πιείς, δεν θα πυροβολήσεις με όπλο. Από το ξημέρωμα μέχρι τη Δύση του ήλιου, η ζωή σου θα είναι γεμάτη σκληρή δουλειά. Σύμφωνα με το Κανούν: “Μια γυναίκα είναι σαν σάκος που έχει κατασκευαστεί να αντέχει όσο ζει στο σπίτι του συζύγου της”».
Ένα άλλο παράδειγμα ορκισμένης παρθένας είναι η Καμίλ. Η Καμίλ ζούσε ως ορκισμένη παρθένα από τα 20 της χρόνια, καθώς αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να κληρονομήσει την οικογενειακή περιουσία μετά τον θάνατο του πατέρα της και να προστατεύσει τις αδελφές της.
Κανούν
Για αιώνες ο Κανούν έχει ρύθμιζε την κοινωνική ζωή στην Αλβανία, ιδίως στις απομακρυσμένες βόρειες περιοχές (και στο Κοσσυφοπέδιο, στην ΠΓΔΜ και στο Μαυροβούνιο). Το εθιμοτυπικό αυτό δίκαιο ρυθμίζει διάφορες πτυχές της ζωής: οικογένεια, γάμο, συμφωνίες, εργασία, περιουσία, εγκλήματα για την τιμή, και αποζημίωση για τις ζημιές.
Σύμφωνα με τον Κανούν, η βεντέτα αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό ενός Αλβανού «έντιμου ανθρώπου». Ο Κανούν είναι κατηγορηματικός: «Σύμφωνα με τον νόμο, σε διαφορετική περίπτωση, ο άνθρωπος αυτός θεωρείται νεκρός».
Επιπλέον, «δεν μπορεί να αντικατασταθεί το αίμα με πρόστιμο και η τιμή δεν μπορεί να αποκατασταθεί, ακόμη, και με χρηματική αποζημίωση». Επίσης, «αν ο άντρας κάνει έκκληση για δικαιοσύνη τότε παίρνει τον νόμο στα χέρια του».
Στον Κανούν κυριαρχεί ένα οικογενειακό σύστημα πατριαρχικού τύπου: ο πρωτότοκος γιος μιας οικογένειας είναι ο επικεφαλής, ενώ οι γυναίκες εξαρτώνται από τους άνδρες.
Ο Κανούν αναφέρεται στις γυναίκες ως «ένα ον, κατασκευασμένο για να αντέξει το οικογενειακό βάρος και την εργασία». Οι γυναίκες έχουν ελάχιστη ισχύ στην λήψη αποφάσεων και δύναμη. Δεν μπορούν να έχουν περιουσία, και δεν συμμετέχουν στις βεντέτες.
Η Χάνα Ντόντα, κορίτσι ακόμα, ξεφεύγει από το πεπρωμένο της να γίνει σύζυγος και υπηρέτρια – ένα μέλλον που επιβάλλεται σε όλες τις γυναίκες στα απομακρυσμένα χωριά της Αλβανίας. Με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του θείου της, η Χάνα επικαλείται τον παλιό εθιμικό νόμο Κανούν και δίνει όρκο αιώνιας παρθενίας για να μπορέσει να κρατήσει όπλο και να ζήσει ελεύθερα όπως οι άνδρες. Για τους χωρικούς, η Χάνα γίνεται «ορκισμένη παρθένα» και παίρνει το όνομα Μαρκ.
Ωστόσο, μια ανησυχία υπάρχει πάντα κάτω από την ανδρική της περιβολή. Χρόνια αργότερα, τα δυσθεώρητα αλβανικά βουνά και η επιλογή της μοιάζουν πλέον με φυλακή. Ο Μαρκ αποφασίζει να ξεκινήσει για ένα ταξίδι που ανέβαλλε εδώ και χρόνια. Ταξιδεύει στην Ιταλία, διασχίζοντας τα σύνορα πολλών διαφορετικών κόσμων: αυτά που χωρίζουν την Αλβανία από την Ιταλία, το παρελθόν από το παρόν, το αρσενικό από το θηλυκό.
Ο Μαρκ θα ξεκινήσει σταδιακά να νιώθει τον ίλιγγο τού να ανακαλύπτεις το σώμα σου, του να αγγίζεις άλλα σώματα. Βρίσκει στοργικούς, τρυφερούς ανθρώπους που η ζωή τής είχε στερήσει, και αφήνεται στην απρόσμενη προοπτική ενός έρωτα που ο Κανούν της είχε αρνηθεί.
O Μαρκ ξανά-ανακαλύπτει τη Χάνα, συναρμολογώντας και πάλι μαζί τις δύο ψυχές που έχουν ζήσει τόσα χρόνια μέσα στο σώμα του. Έτσι, θα ξαναγεννηθεί ως ένας νέος, ελεύθερος και ολοκληρωμένος άνθρωπος.
Αγγελική Στελλάκη
Newsroom ΔΟΛ
