Του Δημήτρη Μποσνάκη, φιλολόγου
Το ιστορικό αφήγημα φέρνει στο προσκήνιο το παζλ των χαμένων ευκαιριών ενός λαού να ξαναγράψει την ιστορία του. Και η ιστορία του λαού μας σε όλο τον εικοστό αιώνα είναι ένα αφήγημα με ηρωικούς αγώνες, ματαιώσεις και εθνικές απώλειες. Για να καταστήσουμε δυνατή τη μνήμη, για να αποκτήσουμε δεσμούς με την ιστορία μας, πρέπει να ξανασυνθέσουμε όλο το παζλ με ό,τι σκληρό ή οδυνηρό μας επιφύλαξε η ιστορία μας.
Μπροστά σε ένα χαμένο κομμάτι αυτού του εθνικού παζλ μας έφερε η έκθεση της ιστορίας της Ισραηλιτικής Κοινότητας του Βόλου που εγκαινιάστηκε στο Μουσείο Πόλης του Βόλου.
Η Εβραϊκή διασπορά δημιούργησε έναν πολυφυλετικό μύθο, μοναδικό στην ιστορία, που όχι μόνον δεν διέσπασε τους λαούς, αλλά αντίθετα υπήρξε η συνδετική τους ουσία. Μέρος αυτής της μυθικής διασποράς πέρασε και από το Βόλο και μάλιστα έγραψε σημαντικό μέρος της αστικής ιστορίας της πόλης. Η Ισραηλιτική Κοινότητα του Βόλου είναι πάντα ένα ισχυρό χαρτί που συνδέει το Βόλο με την παγκόσμια κοινότητα.
Και μάλιστα έχει το προνόμιο να αποτελεί σημαντικό μέρος της νεωτερικότητας και του παγκόσμιου ρόλου του σύγχρονου Ελληνισμού. Η τρέχουσα έκθεση δεν αποτελεί μέρος της τραυματικής εμπειρίας που τείνει να γίνει η ανάμνηση που έχουμε για τον εβραϊκό λαό, αλλά μέρος του δυναμικού ρόλου της Ισραηλιτικής Κοινότητας για την ανάπτυξη της μικρής τοπικής κοινωνίας. Σαν πηγή τέτοιου πολιτισμικού δυναμισμού πρέπει να δούμε την παρουσία μιας προοδευτικής θρησκευτικής κοινότητας, όπως της εβραϊκής.
Η αναζήτηση της δυναμικής ενός λαού, όπως ο Ελληνικός, στη νοσταλγική επιστροφή στις ρομαντικές του ρίζες, στην ψευδομνήμη ενός ξεφτισμένου εθνικισμού, είναι μια εσωστρεφής απομόνωση. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι να δούμε μια υπερφυλετική Ελλάδα, που αντλεί δύναμη από τις ιδιαίτερες φυλετικές ομάδες που συνέθεσαν το σύγχρονο ελληνισμό. Οι Έλληνες είμαστε λαός της Διασποράς. Διασπορά σημαίνει συνύπαρξη, διπλή φύση, κοσμοπολίτικη οντότητα. Αυτό δεν μας απομακρύνει από τη δική μας ιστορία, δεν διαγράφει την εθνική μνήμη. Αντίθετα, ενισχύει την τέχνη της μνήμης. Γιατί η μνήμη δεν είναι μια συμπαγής κληρονομημένη γνώση, είναι κομμάτια, συντρίμμια, παράλληλες προφορικές αφηγήσεις, ένα παζλ που το συνθέτεις ανάλογα με τις εθνικές προτεραιότητες. Ο κατακερματισμός της μνήμης δεν την αποδυναμώνει, την κάνει απρόβλεπτη, εισάγει νέους παράγοντες, την κάνει πιο επιθετική. Οσο πιο «μικρός» είναι ένας λαός, τόσο πιο επιθετική πρέπει να είναι η πολιτική του, τόσο μεγαλύτερη η αναζήτηση συμμάχων. Και οι σύμμαχοι μπορεί να κρύβονται μέσα σε λησμονημένες πτυχές της ιστορίας μας, όχι απαραίτητα στις πιο προβεβλημένες.
Ας επισκεφτούμε όλοι μας την έκθεση για τη ζωή των «Εβραίων του Βόλου» και ας σκεφτούμε πόσο μας κόστισαν οι εθνικιστικοί ακρωτηριασμοί της ιστορίας μας. Ας μην ζητούμε στο εξωτερικό συμμάχους, όταν τους έχουμε μέσα στη χώρα μας.
