Του Χρήστου Μηλίτση
Τα σπίτια στα περισσότερα χωριά είναι όλα λιθόκτιστα. Πυκνοδομημένα. Και είναι κατά κανόνα κολλημένα το ένα πάνω στο άλλο και έχουν μικρές αυλές, γιατί δεν υπάρχει κατάλληλος και αρκετός οικοδομήσιμος χώρος. Μπαίνει κανείς σε κάθε σπίτι, από μια μεγάλη είσοδο, πόρτα δίφυλλη καμωμένη από ξύλο αρκετά χοντρό. Από το μέσα μέρος της πόρτας, είχαν άλλοτε για ασφάλεια, ένα μεγάλο σύρτη.
Στο πάνω μέρος, στο ανώφλι, υπήρχε ένα ειδικό ξύλινο κατασκεύασμα-το μάνδαλο- που όταν έκλεινε το ένα θυρόφυλλο, έπεφτε και ασφάλιζε μόνο του. O σύρτης, ήταν ένα τετράγωνο χοντρό μαδέρι, που όταν σύρονταν για ν’ ανοίξει η πόρτα, κρύβονταν μέσα στην αριστερά πλευρά του τοίχου. Ήταν τόσο μεγάλο, ώστε έφτανε να καλύψει και τα δυο θυρόφυλλα και να μπαίνει γύρω στα είκοσι εκατοστά περίπου και στους δύο τοίχους. Ασφάλιζαν έτσι καλά την εξώπορτα για να είναι δύσκολο στους κλέφτες να πατήσουν το σπίτι. Κλέφτες, υπήρχαν αρκετοί τα παλιά χρόνια.
Άλλα σπίτια, είχαν και δεύτερη ασφάλεια, σιδεριές και από τις δυο μεριές του τοίχου, που γύριζαν με ρεζέδες αρκετά χοντρούς και στερεώνονταν σε δυο κρίκους, που βρίσκονταν στο μέσον ανάμεσα στα δύο θυρόφυλλα. Στο έξω μέρος στερέωναν δυο κρίκους που τους ασφάλιζαν με σιδερένιες κλειδαριές και χοντρές αλυσίδες. Από την εξώπορτα έμπαιναν στο πρώτο δωμάτιο του σπιτιού, το κατώφλι. Εδώ υπήρχε η σκάλα που ανέβαινε στο επάνω πάτωμα. Στο βάθος ήταν η σκάλα που οδηγούσε στο υπόγειο. Εδώ βρίσκονταν οι κάδες, οι ποδαράδες, τα κρασοβάρελα και τα τσιπροβάρελα.
Όλα αυτά ήταν τόσο μεγάλα που δεν χωρούσαν να περάσουν από καμιά πόρτα. Γι’ αυτό το λόγο όταν τα κατασκευάζανε, τα έστηναν πρώτα στις αυλές των σπιτιών, έπειτα τα διέλυαν ξανά, τα έκαναν δόγες (ή δούγες) και τα ξανάστηναν στο υπόγειο, που καταλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του σπιτιού του κάτω πατώματος. Από το μέρος αυτό, ήταν αδύνατο να μετακινηθούν. Υπήρχαν κάδες που χωρούσαν 6-10 χιλιάδες οκάδες σταφύλια ή κρασί.
Στο πάνω πάτωμα, που ήταν ξύλινο και στηρίζονταν πάνω σε τεράστια μαδέρια, ανέβαιναν από τη σκάλα, που ήταν και αυτή ξύλινη. Εδώ υπήρχαν τρία-τέσσερα ακόμη και πέντε δωμάτια, που τα χρησιμοποιούσαν για υπνοδωμάτια, αίθουσα για επισκέψεις και το μαντζάτο, η σημερινή κουζίνα. Σε ξεχωριστό δωμάτιο, το κελάρι, είχαν τ’ αμπάρια, που έβαζαν τη σοδειά.- σιτάρια- καλαμπόκια- όσπρια- τυριά- τραχανάδες πλιγούρια -τουρσιά- το λάδι και τα άλλα τρόφιμα. Μέσα σ’ ένα απ’ τα δωμάτια αυτά, υπήρχε απαραίτητα και ο αργαλειός.
Oι γυναίκες ύφαιναν σκουτιά, μάλλινες φούστες, τροβάδες, κουρελούδες, καραμελωτές και πολύχρωμα μάλλινα σακιά ακόμα και σκουτιά και κάπες με τραγόμαλλο. Εδώ φύλαγαν τα μαλλιά, τα κουρέλια και όλα τα σύνεργα του αργαλειού. Το τσικρίκι, το λανάρι, το κλουβί για το ίδιασμα, τα μυτάρια. το ξυλόχτενο, το αντί, τα μασούρια, σαΐτες, καλαμίδια, πατήθρες, κ.λπ. Σε ένα άλλο δωμάτιο, που το έλεγαν καθιστικό, υπήρχε το παραδοσιακό τζάκι (μπουχαρί) που ήταν μερόνυχτα αναμμένο τους χειμωνιάτικους μήνες. Έξω από το σπίτι υπήρχαν αρκετοί βοηθητικοί χώροι.
O αχυρώνας που στοίβαζαν τις τροφές για να ’χουν τα ζώα το χειμώνα, χόρτο, άχυρο και τριφύλλι. O καμπινές (τουαλέτα) ήταν κάπως απόμακρα από το σπίτι. Το κάλυπτρο που στοιβάζονταν τα ξύλα που κάθε νοικοκυριό έπρεπε να προμηθευτεί δέκα τόνους περίπου (καυσόξυλα), αλλά από αυτά χρησιμοποιούσαν στον τζάκι για ζεστασιά και άλλα, για να τα κάψουν στα καζαναριά να βγάλουν το τσίπουρο.
Ακόμα αρκετά σπίτια, στα ορεινά αυτά χωριά έχουν στις αυλές τους και τα καζαναριά, καθώς και ειδικούς χώρους για κότες (κοτέτσια). O Φούρνος και το ψησταριό, είναι επίσης απαραίτητα για κάθε σπίτι Η απόκτηση καινούργιας κατοικίας, είναι ένα από τα μεγαλύτερα όνειρα. Όνειρο χαράς και ευτυχίας για τους νέους και τις νέες κάθε χωριού.
Μεγάλη είναι η μέρα που γίνεται η θεμελιώσει του σπιτιού. Στα θέμελα σφάζουν συμβολικά κόκορα ή αρνί, για να ραντίσουν με το αίμα τους τα θέμελα του σπιτιού, να είναι καλορίζικο και να φιλέψουν με το κρέας και πίττες που κάνουν τους μαστόρους. Προσκαλούν στο τραπέζι συγγενείς και φίλους και πρώτον και καλύτερον το παπά του χωριού. Αυτός ευλογεί την βρώσιν και την πόσην στην αρχή και τελευταία τα περισσεύματα των κλασμάτων, αφού προηγουμένως κάνει τον συνηθισμένο αγιασμό και ραντίσει με το αγίασμα τα θεμέλια.
Δυο φορές γίνεται ο αγιασμός στο καινούργιο σπίτι στα θεμελιώματα και στη σκεπή. Όταν σκεπάζεται το σπίτι, ή ημέρα αυτή, είναι η καλύτερη μέρα για τους ενοίκους. Όταν βάζουν τα πρώτα ξύλα στη στέγη, σπιτικοί, συγγενείς και φίλοι είναι αναστατωμένοι. ’Όλοι φροντίζουν να βρούνε και να φέρουν το καλύτερο δώρο για τους μαστόρους. Μόλις τελειώσει η ξύλινη εργασία στη στέγη και πριν ακόμα βάλουν το πρώτο κεραμίδι στη σκεπή, ο πρωτομάστορας, σύμφωνα με το έθιμο, κάνει έναν πρόχειρο ξύλινο σταυρό, τον τοποθετεί στη μέση της στέγης και αρχίζει να φωνάζει δυνατά, για ν’ ακουστεί σε όλο το χωριό. Εύχεται στους σπιτικούς το καλορίζικο στο σπίτι τους. Oι σπιτικοί που περιμένουν με αγωνία την ευλογημένη αυτή στιγμή, τρέχουν και τους δίνουν το πρώτο δώρο, συνήθως πουκάμισο. O πρωτομάστορας φωνάζει και πάλι δυνατά. «Καλώς όρισε το δώρο του νοικοκύρη. Καλορίζικο το σπίτι του. Να ζήσει. Να το χαίρεται κι’ αυτός και τα παιδιά του και τ’ αγγόνια του».
Ακολουθούν τα δώρα των συγγενών και των φίλων και ο πρωτομάστορας με τη σειρά του φωνάζει για τον κάθ’ ένα χωριστά. Αρχίζει με ευχές και τελειώνει με τις ευχαριστίες. Η υπόθεση αυτή μπορεί να κρατήσει και μέχρι το μεσημέρι. Ακόμη και οι γείτονες και άλλοι χωριανοί φέρνουν δώρα και έτσι ο πρωτομάστορας και η συντροφιά του, αμείβονται πλουσιοπάροχα.
Στο τέλος και πάλι πλούσιο τραπέζι για τους μαστόρους, τους συγγενείς και φίλους. Χαρές και γλέντια μέχρι αργά το βράδυ. Την άλλη μέρα αρχίζει η επικεράμωση, το σκέπασμα Αργότερα χτίζονται οι μεσότοιχοι και γίνονται οι άλλες εργασίες στο εσωτερικό του σπιτιού. Oι στέγες ή στηρίζονταν στους εξωτερικούς τοίχους και λέγονταν κρεμαστές, ή στηρίζονταν μερικές φορές, ιδίως όταν το σπίτι ήταν αρκετά μεγάλο και στους μεσότοιχους. Πάντως και στις δύο περιπτώσεις απαιτείται μεγάλη τέχνη και μαστοριά.
