ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Οι Μάγνητες του Υψηλάντη

οι-μάγνητες-του-υψηλάντη-820725

Μία καινούργια πτυχή της επιστροφής στη Μαγνησία των μαχητών του 1821 από τη Μολδοβλαχία

Πριν από 200 χρόνια ξεσπάει η επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης περνάει τον ποταμό Προύθο, φυσικό σύνορο τότε μεταξύ της Ρωσικής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στις 24 Φεβρουαρίου 1821 προσκαλεί, με επαναστατική προκήρυξη που εκδίδει στη πόλη Ιάσιο, πρωτεύουσα τότε του Πριγκιπάτου της Μολδαβίας, τους Έλληνες να πάρουν τα όπλα. Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι γνωστά στην ελληνική ιστορία· ολοκληρώνονται τον Σεπτέμβριο 1821 με την μάχη στη Μονή Σέκου και τη στρατιωτική αποτυχία του κινήματος στη Μολδοβλαχία.

Μεταξύ των πατριωτών, που από την πρώτη στιγμή έσπευσαν να πάρουν τα όπλα στη Μολδοβλαχία συμπεριλαμβάνονται πολλοί και από τη Μαγνησία, το Πήλιο και τις Σποράδες. Πολέμησαν με ενθουσιασμό και πείσμα για την ελευθερία και ένα μέρος από αυτούς έδωσε τη ζωή του στα πεδία των συγκρούσεων. Σε γενικές γραμμές τα ονόματά τους παραμένουν άγνωστα. Oι διασωθέντες από τις φονικές μάχες αγωνιστές, μόνοι ή κατά ομάδες, φοβούμενοι τα τουρκικά αντίποινα, αποφάσισαν το ταξίδι της επιστροφής. Οι περισσότεροι, εκ των οποίων πολλοί ήταν τραυματίες και άρρωστοι, διάβηκαν τα σύνορα και βρήκαν καταφύγιο σε ρωσικό έδαφος. Εκεί ανασυγκροτήθηκαν, σε πόλεις όπως η Οδησσός και το Κισινάου, όπου υπήρχαν ακμάζουσες ελληνικές παροικίες και σε άλλες περιοχές. Ένα μέρος των αγωνιστών και άλλων προσφύγων πολέμου πήρε άδεια από τις ρωσικές αρχές και εγκαταστάθηκε στα μέρη αυτά. Οι υπόλοιποι αγωνιστές, κυρίως αυτοί του ελλαδικού χώρου, λαχταρούσαν να επιστρέψουν στους τόπους καταγωγής τους για να συνεχίσουν τον απελευθερωτικό αγώνα. Ανάμεσά τους και Μάγνητες.

Έτσι, το φθινόπωρο του 1822, μετά από ένα περίπου χρόνο διαμονής τους, πάνω από χίλιοι αγωνιστές εγκαταλείπουν τις ρωσικές περιοχές με κατεύθυνση την Ελλάδα. Ξεκινούν μία εξαντλητική πορεία προς την κεντρική Ευρώπη. Μετά από μια απίστευτη ταλαιπωρία, εκτεθειμένοι σε άπειρους κινδύνους και σε αντίξοες συνθήκες κατάφεραν να διανύσουν τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα, καταλήγοντας μετά από ένα χρόνο ακριβώς στο λιμάνι της Μασσαλίας. Είχαν όμως απομείνει μόνον οι εκατόν εξήντα. Οι υπόλοιποι βρήκαν το θάνατο από τις παντός είδους κακουχίες, την πείνα και τις αρρώστιες της πορείας. Πρόσφατες έρευνες έφεραν στην επιφάνεια την ιστορία της δραματικής αυτής επιστροφής. [1].

Οι Μάγνητες στον δρόμο για την Ελλάδα

Στα τρία καράβια που μετέφεραν τους Έλληνες αγωνιστές από τη Μασσαλία στην Ελλάδα υπήρχαν και Μάγνητες. Η ταυτοποίηση των ονομάτων τους πραγματοποιήθηκε έπειτα από έρευνες σε ελβετικά αρχεία του 1823, τα οποία ανέδειξαν δύο καταλόγους με ονόματα και τόπους καταγωγής των 160 αγωνιστών της Μολδοβλαχίας που διέσχισαν την Ελβετία. Χρονολογικά, ο πρώτος κατάλογος οφείλεται σε Ελβετούς που υποδέχτηκαν και βοήθησαν τους αγωνιστές όταν οι τελευταίοι πέρασαν από τη Ζυρίχη, στη διάρκεια του χειμώνα και της άνοιξης του 1823. Ο κατάλογος εκδόθηκε στα γερμανικά σε βιβλίο το 1823 από τον Ελβετό Μπύρκλι. Ο δεύτερος και πληρέστερος κατάλογος ονομάτων και τόπων καταγωγής συντάχτηκε λίγους μήνες αργότερα, με επιμέλεια του μεγάλου Έλληνα ποιητή του 19ου αιώνα, Ανδρέα Κάλβου, ο οποίος ζούσε τότε στη Γενεύη, όταν οι αγωνιστές περνούσαν από τη πόλη με κατεύθυνση το λιμάνι της Μασσαλίας [2]. Από τους καταλόγους βλέπουμε ότι εν συνόλω δεκαεπτά (17) Μάγνητες μαχητές επέστρεψαν το 1823 από τη Μολδοβλαχία, μέσω Μασσαλίας, στην Ελλάδα με σκοπό να συνεχίσουν τον απελευθερωτικό αγώνα. Με βάση τους δύο καταλόγους, Μπύρκλι και Κάλβου, παραθέτουμε στη λίστα που ακολουθεί τους Μάγνητες μαχητές που πολέμησαν στη Μολδοβλαχία και κατάφεραν να επιστρέψουν το 1823 στον ελλαδικό χώρο.

ΟΝΟΜΑ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Νικόλας Σπύρου Σκόπελος

Θεολόγος Δημητρίου Σκόπελος

Μανώλης Γιαννόπουλος Σκόπελος

Δημήτρης Ιωάννου Σκόπελος

Κων/νος Ιωάννου Σκόπελος

Δημήτριος Διαμαντή Σκόπελος

Δημήτριος Κων/νου Σκόπελος

Βαγγέλης Βασιλείου Σκόπελος

Γιάννης Σταμάτης Σκιάθος -σύμφωνα με άλλη μαρτυρία: Σκόπελος

Γεώργιος Κων/νου Μακρινίτσα -κατάλογος Κάλβου: «Μακρινίτσα, πλησίον Λαρίσης»

Σταύρος Περπάτης Μακρινίτσα -ίσως Παρπάτης, ενδεχ. Μπαρμπάτης (Bouvier)

Κων/νος Παπαγεωργίου Μακρινίτσα -κατάλογος Μπύρκλι: «Μακεδονίας», βλ. παρακάτω

Δημήτριος Κων/νου Ζαγορά -κατάλογος Μπύρκλι: ίσως Δημήτρ. Αθανασίου

Κύριλλος Αλεξάνδρου Ζαγορά -κατάλογος Κάλβου: «Ζαγορά, πλησίον Λαρίσης»

Γιάννης Παύλου Πορταριά -κατάλογος Κάλβου: «Πορταριά, Ρούμελη»

Κων/νος Ιωάννη Τρίκερι -κατάλογος Κάλβου: «Τρίκερι, Ρούμελη»

Γεώργιος Σεσκιλιώτης Σέσκλο -περιοχή Βόλου

Η παραπάνω λίστα αποκαλύπτει ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Οι εννέα (9) από τους δεκαεπτά (17) ήταν νησιώτες, στην πλειονότητά τους από τη Σκόπελο. Είναι γεγονός ότι πολλοί Έλληνες ναυτικοί πολέμησαν στη Μολδοβλαχία. Ένα μέρος από αυτούς έτυχε να βρίσκεται στη Μαύρη Θάλασσα, πληροφορήθηκε την έναρξη της Επανάστασης υπό τον Υψηλάντη και πήγε να συνδράμει τους επαναστάτες. Άλλοι, προήλθαν από νησιά του Αιγαίου, άφησαν τον τόπο τους μόλις άκουσαν τα νέα της εξέγερσης και έτρεξαν να λάβουν μέρος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Τόπο καταγωγής «Μακρινίτσα» δηλώνουν τρεις από τους Μάγνητες. Για έναν από αυτούς, τον Κωνσταντίνο Παπαγεωργίου, υπάρχει στο βιβλίο του Μπύρκλι ενδιαφέρουσα μαρτυρία από τους Ελβετούς που γνώρισαν τον Παπαγεωργίου, ενόσω βρέθηκε στη Ζυρίχη: “Ένας άλλος πρόσφυγας, ο Κωνσταντίνος Παπαγιώργης (Παπαγεωργίου) από τη Μακρινίτσα (σημ.: Ο Κάλβος γράφει «Μακρινίτσα Λαρίσης», ενώ ο Ελβετός παρατηρητής στη Ζυρίχη σημειώνει «Μακρινίτσα Μακεδονίας» (βλέπε παρακάτω), 30 ετών, μας προκαλούσε εντύπωση χάρη στην ασυνήθιστα μεγάλη φυσική του δύναμη. Είχε υπηρετήσει κάτω από τις διαταγές του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αλλά αναγκάστηκε να υποχωρήσει με τους συντρόφους του μετά την ήττα στον Προύθο. Οι άλλοι πρόσφυγες, αλλά και οι υπόλοιποι που πέρασαν από εμάς αργότερα, πιστοποιούσαν τη γενναιότητά του στη μάχη. Ήταν λιγομίλητος, απέφευγε τις παρέες, ίσως γιατί ήταν βαρήκοος. Δεν είχε αφήσει γυναίκα και παιδιά στη πατρίδα του, διακαής επιθυμία του όμως ήταν να επιστρέψει για να συνεχίσει τον αγώνα μαζί με άλλους Αρβανίτες». Η μαρτυρία της Ζυρίχης συνοδεύεται από το πορτρέτο του Παπαγεωργίου.

Η ένδειξη «Μακρινίτσα Μακεδονίας» στο βιβλίο του Μπύρκλι πρέπει να θεωρηθεί λανθασμένη και, όπως και άλλες, προέρχεται πιθανότατα από τις γλωσσικές δυσκολίες που είχαν οι Ελβετοί φιλέλληνες να συνεννοηθούν με τους Έλληνες. Υπάρχει όμως πράγματι σήμερα, 70 χλμ. μακριά από τις Σέρρες, χωριό ονόματι Μακρινίτσα, αλλά το όνομα αυτό είναι πιστοποιημένο από το 1922 και μετά, όταν με την ανταλλαγή πληθυσμών το χωριό μετονομάστηκε από Μάτνιτσα, ονομασία βουλγαρικής ρίζας, σε Μακρινίτσα. Επομένως, το 1823 που δήλωσε ο Παπαγεωργίου το τόπο καταγωγής του στη Ζυρίχη, χωριό με όνομα Μακρινίτσα υπήρχε μόνο στο Πήλιο, πιστοποιημένο από το 13ο αιώνα.

Ο Κάλβος δεν θα είχε δυσκολίες να συνεννοηθεί με τους αγωνιστές στη Γενεύη. Στις 20 Αυγούστου 1823 ο Κάλβος συναντά μία ομάδα Θεσσαλών, ανάμεσά τους τον Παπαγεωργίου και άλλους δύο από τη Μακρινίτσα. Στον κατάλογο ο Κάλβος τοποθετεί τη Μακρινίτσα κοντά στη … Λάρισα («πλησίον Λαρίσης»). Είναι προφανές ότι πρόκειται για τη Μακρινίτσα Πηλίου. Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι ο Κων/νος Παπαγεωργίου που αναφέρει ο Κάλβος είναι το ίδιο πρόσωπο με αυτό του πορτρέτου της Ζυρίχης και ότι έχει πράγματι τη καταγωγή του στη Μακρινίτσα Πηλίου. Την ένδειξη «πλησίον Λαρίσης» χρησιμοποιεί ο Κάλβος και για τη Ζαγορά, τόπο καταγωγής δύο αγωνιστών που συνάντησε στη Γενεύη, ενώ η επεξήγηση για Πορταριά και Τρίκερι είναι «Ρούμελη». Τέλος, αναφέρει και έναν αγωνιστή από το Σέσκλο με την ένδειξη «Περιοχή Βόλου».

Ήταν όμως μόνο οι δεκαεπτά (17) του καταλόγου Κάλβου οι Μάγνητες που πολέμησαν στη Μολδοβλαχία; Θεωρώ βέβαιο ότι υπήρξαν και άλλοι. Μάγνητες έχασαν πιθανότατα τη ζωή τους στις στρατιωτικές συγκρούσεις, αλλά τα ονόματά τους παραμένουν άγνωστα. Επίσης, σε ένα κατάλογο επαναστατών της Μολδοβλαχίας που συντάχτηκε από το κρατικό Αρχείο της Νομαρχίας Οδησσού το 1821, υπάρχουν εικοσιέξι (26) ονόματα από τη Θεσσαλία, είκοσι τρία (23) από τα οποία αναφέρει ο ερευνητής Κωνσταντίνος Οικονόμου τρία (3) σε δημοσίευση το 2013, και από αυτά η πλειονότητα, τα δεκαέξι (16) είναι ονόματα Μαγνήτων. Οι έντεκα (11) κατάγονται από τη Ζαγορά, τέσσερις (4) από τη Σκόπελο και ένας (1) από το Προμύρι. Όλα τους είναι απόντα από τους καταλόγους Κάλβου και Μπύρκλι, εκτός από δύο (2), που ενδεχομένως να πρόκειται περί συνωνυμίας. Είναι πιθανό να υπήρξαν και άλλοι επιζήσαντες που δεν έχουν καταγραφεί. Εντύπωση κάνει η σχετική αριθμητική υπεροχή των επαναστατών από τη Ζαγορά και από τη Σκόπελο. Ανοικτό όμως παραμένει το θέμα της αριθμητικής συμμετοχής των Μαγνήτων και φυσικά των απωλειών που είχαν στις μάχες στη Μολδοβλαχία το 1821. Βέβαιη πάντως πρέπει να θεωρηθεί η δίψα για την ελευθερία της πατρίδας, ιδανικό που ώθησε τόσους πολλούς Μάγνητες να τρέξουν να πολεμήσουν μακριά από το τόπο τους για να συμβάλουν στην αποδέσμευση της πολύχρονης κατάκτησης. Κλείνοντας, ας μου επιτραπεί να εκφράσω την ελπίδα ότι ίσως βρεθούν στη σημερινή Μαγνησία και Ελλάδα απόγονοι των ηρωικών μαχητών της Μολδοβλαχίας. Ίσως υπάρχουν κάπου οικογενειακά αρχεία που μπορούν να συνδεθούν με τους ήρωες του Υψηλάντη.

Βιβλιογραφία

[1] Γεώργιος Γκέκος, Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, Αγωνιστές του Αλ. Υψηλάντη στον δρόμο για την Ελλάδα 1822/1823, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2019

[2] Bertrand Bouvier, «Άγνωστο Αυτόγραφο του Κάλβου», στην έκδοση με τίτλο Μνημόσυνον Σοφίας Αντωνιάδη, του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών, Βενετία 1974, σελ. 350-379.

[3] Κωνσταντίνος Οικονόμου (ερευνητής), «Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία, οι Θεσσαλοί αγωνιστές και ο Γ. Ολύμπιος», άρθρο στην εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φ. 25.3.2013.

Επίσης, πληροφορίες και στοιχεία για τους κρατουμένους «Φιλικούς» της πόλης Οργκίεβ, 14.7.1821 στο παράρτημα του βιβλίου του Ακαδημαϊκού Νικολάι Τοντόροφ, Η βαλκανική διάσταση της Επανάστασης του 1821, εκδ. Gutenberg, 1982, σελ. 191-294.

Του Γιώργου Γκέκου, ομότιμου καθηγητή του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης και ιστορικού ερευνητή

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου