Η έλλειψη ενεργητικής νομιμοποίησης προσωπικής εταιρείας να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης από αδικοπραξία για σωματική βλάβη ή θάνατο εταίρου της
Του Ηρακλή Μουράβα,
Δικηγόρου, Μ.Δ.Ε. Εμπορικού Δικαίου, Μ.Δ.Ε. Αστικού Δικαίου
Στο παρόν άρθρο θα γίνει λόγος για δύο ειδικότερα νομικά ζητήματα εμπορικού και αστικού δικαίου. Πιο συγκεκριμένα αρχικά θα γίνει λόγος για ένα ειδικό θέμα κληρονομικής διαδοχής προσωπικών εταιριών που αφορά στην τύχη της επωνυμίας προσωπικής εταιρείας που φέρει το όνομα αποβιώσαντος εταίρου και στη συνέχεια για ένα ειδικότερο χρήσιμο νομολογιακό ζήτημα πολιτικής δικονομίας που αφορά στο απαράδεκτο της άσκησης αγωγής αποζημίωσης από αδικοπραξία από προσωπική εταιρεία (Ο.Ε. και Ε.Ε.) (άρθρα 914,929,932 Αστικού Κώδικα) κατά υπαιτίου σωματικής βλάβης ή θανάτου εταίρου.
Αυτά τα δύο ζητήματα που θα αναπτύξουμε στο παρόν άρθρο έχουν μεταξύ τους νομική αυτοτέλεια και δεν σχετίζονται άμεσα μεταξύ τους, ωστόσο λόγω του ότι και τα δύο αποτελούν πρακτικά νομικά θέματα του δικαίου των προσωπικών εταιρειών και του Αστικού Δικαίου και έχουν κοινό παρονομαστή το ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος νόμος που να ορίζει την τύχη τους αλλά με αναλογική εφαρμογή και ερμηνεία διαφορετικών διατάξεων καθώς και με την ήδη υπάρχουσα νομολογία μπορούν να δοθούν απαντήσεις και να καμφθεί το υφιστάμενο νομοθετικό κενό.
Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 259 του Ν.4072/2012 και συγκεκριμένα στη δεύτερη παράγραφό του ο θάνατος εταίρου προσωπικής εταιρείας (Ο.Ε. και Ε.Ε.) δεν επιφέρει αυτομάτως τη λύση της εκτός και αν προβλέπεται ρητά στο καταστατικό. Επομένως οι κληρονόμοι του αποβιώσαντος εταίρου έχουν το δικαίωμα να συνεχίσουν τις δραστηριότητες της ήδη υπάρχουσας προσωπικής εταιρείας.
Αν το όνομα του αποβιώσαντος εταίρου βρίσκεται στην επωνυμία της προσωπικής εταιρείας – ομόρρυθμης ή ετερόρρυθμης – για να συνεχίσει να υφίσταται μετά τον θάνατο του εταίρου απαιτείται συναίνεση όλων των κληρονόμων του. Αυτή η συναίνεση απαιτείται είτε η εταιρεία συνεχίσει να λειτουργεί με εταίρο κάποιον ή όλους τους κληρονόμους του αποθανόντος είτε όχι. Αν ο νομοθέτης επιθυμούσε διάκριση θα την έκανε αλλά απ’ τη στιγμή που δεν γίνεται ακολουθείται το γράμμα του άρθρου 2 παρ.2νδ 28-4-1923 «Περί μεταρρυθμίσεως διατάξεων περί εταιριών», που ελλείψει νεότερης νομοθετικής διάταξης στο συγκεκριμένο ζήτημα εφαρμόζεται το παλαιό νομοθετικό διάταγμα. Η συναίνεση των κληρονόμων αποτελεί εκδήλωση του δικαιώματος προστασίας του ονόματος του αποθανόντος και την αξίωση για προστασία έχουν όλοι οι κληρονόμοι και όχι μόνο αυτοί που καθίστανται εταίροι.
Η συναίνεση μπορεί να είναι και άτυπη καθώς και να εκδηλώνεται ως ανοχή στη χρήση του ονόματος του αποθανόντος εταίρου για εύλογο χρονικό διάστημα μετά την επαγωγή της κληρονομιάς. Συναίνεση δεν απαιτείται αν ο θανών όσο ζούσε επέτρεψε τη διατήρηση του ονόματός του στην εταιρική επωνυμία μετά τον θάνατό του. Η συναίνεση συνήθως δίδεται με διάταξη στο καταστατικό της εταιρείας αλλά δεν αποκλείεται και άτυπα.
Οι προσωπικές εταιρείες δεν έχουναξίωση ως νομικά πρόσωπα έναντι των κληρονόμων του αποθανόντος εταίρου να διατηρηθεί τ’ όνομά του στην επωνυμία. Αυτό γιατί η χρήση του ονόματος ενός τουλάχιστον ομόρρυθμου εταίρου είναι υποχρεωτική και δε στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση του εταίρου. Και είναι εύλογο οι κληρονόμοι να διατυπώσουν τη συναίνεσή τους.
Όμως η διατήρηση της επωνυμίας του αποθανόντος δημιουργεί κίνδυνο για τους τρίτους γιατί η πιστή εφαρμογή του παραπάνω νομοθετικού διατάγματος είναι αντίθετη στις αρχές της προστασίας των καλόπιστων τρίτων, του φαινομένου δικαίου και της αλήθειας. Οι τρίτοι συναλλασσόμενοι αν διατηρείται το όνομα του αποθανόντος εταίρου στην επωνυμία συναλλάσσονται με την εταιρεία αποβλέποντας στην προσωπική φερεγγυότητα και ικανότητα του αποθανόντος εταίρου. Κάτι τέτοιο με τη μεταβολή απ’ τον θάνατο δεν θα υφίσταται. Γι’ αυτό το ορθότερο θα ήταν contralegem η συνέχιση της επωνυμίας μετά τον θάνατο του εταίρου να γίνεται με την προσθήκη διακριτικού δηλωτικού της μεταβολής στα πρόσωπα των εταίρων (λ.χ. υιοί, κληρονόμοι Χ ή οποιοδήποτε διακριτικό στην επωνυμία δεν προκαλεί σύγχυση και είναι ξεκάθαρο στις συναλλαγές ότι πρόκειται για εταιρεία που λειτουργεί από τους κληρονόμους και τους εναπομείναντες εταίρους του αποβιώσαντος που φέρει το όνομά του συμπεριλαμβανομένου του μορφώματος της αλλαγής του μικρού ονόματος του εταίρου ή του αρχικού γράμματος του μικρού ονόματος που να δηλώνει το μικρό όνομα κληρονόμου εταίρου με διατήρηση του επωνύμου αν το επώνυμο αποτελεί επωνυμία της εταιρείας).
Η μεταβολή αυτή, όσο μικρή έκταση και να έχει το ορθό είναι να καταχωρηθεί τόσο στο Γ.Ε.Μ.Η. μέσω του κατά τόπο αρμοδίου Εμπορικού Επιμελητηρίου όσο και στην Εφορία για την ασφάλεια των συναλλαγών.
Σε ό,τι αφορά στο δεύτερο σκέλος του παρόντος άρθρουηπροσωπική εταιρία (Ο.Ε, Ε.Ε) ως νομικό πρόσωπο δε νομιμοποιείται ν’ ασκήσει την αγωγή του 914, 932 ΑΚ αν ο θάνατος του ομόρρυθμου εταίρου προήλθε από αδικοπραξία. Την αγωγή κατά του υπαιτίου (π.χ. για αυτοκινητιστικό δυστύχημα ή παράστασης υποστήριξης της κατηγορίαςγια ανθρωποκτονία εκ προθέσεως και κατ’ επέκταση άσκηση κατά του υπαιτίου αυτής για αποζημίωση λόγω ψυχικής οδύνης) νομιμοποιούνται να την ασκήσουν μόνο οι κληρονόμοι του αποθανόντος εταίρου. Τη συγκεκριμένη απάντηση στο νομικό αυτό ζήτημα τη δίνειη νομολογία με μια σειρά αποφάσεων που εκτίθενται στη συνέχεια:
Ειδικότερα σύμφωνα με την απόφαση Α.Π 1504/2000 , ομόρρυθμη εταιρεία δεν νομιμοποιείται ενεργητικά να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά του υπαιτίου αδικοπραξίας που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο ομόρρυθμου εταίρου της καθόσον, σύμφωνα με το αιτιολογικό της απόφασης, την εν λόγω αγωγή δύνανται να ασκήσουν μόνο οι άμεσα ζημιωθέντες συγγενείς κληρονόμοι του αποθανόντος. Η εταιρεία ως έμμεσα ζημιωθείσα δεν νομιμοποιείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Στο ίδιο πνεύμα και η πιο πρόσφατη απόφαση Α.Π 2172/2013 στην οποία η ζημία από την αδικοπραξία υφίσταται στη μόνιμη αναπηρία εταίρου προσωπικής εταιρείας και η εταιρεία δεν έχει καμία αξίωση κατά του υπαιτίου της ζημίας να αξιώσει αγωγή αποζημίωσης με βάση τα άρθρα 914 Α.Κ και 929,930. Δικαιούχοι να ασκήσουν αγωγή αποζημίωσης και να λάβουν αυτή, πέραν από τον ίδιο το ζημιωθένταείναι οι συγγενείς του εταίρου που ζημιώθηκε καθώς και πιθανό άλλα πρόσωπα που τελούν σε σχέση άμεσης και αναπόδραστης φυσικής εξάρτησης με το πρόσωπο που ζημιώθηκε όχι όμως η εταιρεία καθόσον η αδυναμία του σώματος ή της υγείας του εταίρου που ζημιώθηκε μόνο έμμεσα βλάπτει την εταιρία καθόσον οι εργασίες της μπορούν να υφίστανται τόσο μέσω άλλων προσώπων όσο και με άλλους τρόπους.
Στο ίδιο πνεύμα και οι εφετειακές αποφάσεις: Εφ Θεσσ 1315/2001, Εφ Θεσσ 1/2000, ΕφΑθ. 8281/2005, όλες οι ανωτέρω με παρόμοια πραγματικά περιστατικά και αιτιολογικό στηριζόμενο στις διατάξεις 928, 929 Α.Κ για τους δικαιούχους της αποζημίωσης από τον νόμο σε καμία απόφαση δεν νομιμοποιείται προσωπική εταιρία να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης κατά υπαιτίου αδικοπραξίας για σωματική βλάβη, αναπηρία και θάνατο εταίρου.
