Του Νίκου Κουρεμένου
Μπορεί η ορθολογικότητα να είναι το κυρίαρχο ζητούμενο, αλλά και ο βασικός συντονιστής του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα ωστόσο ποτέ μας δεν απαξιώσαμε τελειωτικά ότι αντιστέκεται σ’ αυτή. Η ύπαρξη και εμμένεια πολλών αναπάντητων ζητημάτων (από το αν υπάρχουν ΑΤΙΑ μέχρι την ίδια την ύπαρξη της πραγματικότητας…) συντονίζει μια ασταθή ισορροπία ανάμεσα στη (επιστημονική) λογική και το συναίσθημα (της πίστης). Ο άνθρωπος υποκλίνεται μεν στη λογική, αλλά πάντα αναζητά σημεία διαφυγής όταν έρχεται αντιμέτωπος με τη δυστυχία, την κούραση, τον πόνο ή την απογοήτευση. Τότε αναζητά την πίστη. Η επίσκεψη του Αη – Βασίλη στις γιορτές έχει ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σε αντίθεση με το ζήτημα της μετά θάνατον ζωής ή τους «λαούς της κούφιας Γης» καθώς δεν απαιτεί μια αποκαλυπτική, μεταφυσική ή υπερβατική πίστη. Είναι ένα αμφισβητούμενο γεγονός που όμως συμβαίνει πολύ κοντά μας, μέσα στο σπίτι, και συγκλονίζει τα ίδια μας τα παιδιά. Δεν χρειάζεται κανένας αποκαλυπτικός συγγραφέας ούτε περίεργες επιστημονικές ανακαλύψεις για να το υποδείξουν. Μπορεί όμως κάτι να το αποδείξει;
Θα αναφέρουμε συνοπτικά στο τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στην οικογένεια στην περίοδο των εορτών αφού αρκετοί τον ταυτίζουν λανθασμένα με κάποιον διανομέα δώρων. Στην διάρκεια των εορταστικών ημερών πριν από τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά συζητάμε με τα παιδιά, διαβάζουμε παραμύθια και γενικά αναπτύσσουμε αυτό που θα συμβεί το βράδυ των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς. Παράλληλα τα παιδιά γνωρίζοντας ότι ένας καλοκάγαθος γέροντας θα τους επισκεφτεί μ’ ένα ιπτάμενο έλκηθρο και μάλιστα θα τους αφήσει δώρα κάτω απ’ το δέντρο, βιώνουν μια κατάσταση χαράς προσμονής και γοητείας πολύ περισσότερο διεγερτική από τα λαμπιόνια και τους Αγιοβασίληδες των πολυεθνικών καταστημάτων αλλά και του μπαλκονιού μας. Η εορταστική διάθεση θα κορυφωθεί το βράδυ της παραμονής. Τότε τα παιδιά θα δώσουν έναν ανηλεή αγώνα να κρατηθούν ξύπνια περιμένοντάς τον αλλά φυσικά πάντα τους παίρνει ο ύπνος και ποτέ δεν τον συναντούν. Το επόμενο όμως πρωί θα ανταμειφτούν. Τα δώρα που περίμεναν θα βρίσκονται κάτω από το δέντρο ενώ θα λείπει τόσο ο κουραμπιές που του αφήσαμε ως κέρασμα όσο και το γάλα στο ποτήρι πιο δίπλα! Τουλάχιστον κάτι κεράσαμε τον κουρασμένο Αγιο!
Καταλαβαίνουμε ότι το θαύμα που θα εκτυλιχθεί μέσα στο σαλόνι του σπιτιού μας δεν είναι μια στιγμιαία, μια φευγαλέα εμφάνιση όπως ενός νετρίνου σε κάποιον επιταχυντή. Υπάρχει μια ολόκληρη διαδικασία στην οποία ο γονιός θα πρέπει απαρέγκλιτα να πάρει μέρος. Γιατί το μυστικό βρίσκεται σ’ αυτόν. Η πίστη στον άγιο είναι ψυχοκοινωνική και διοχετεύεται σε μας μέσω της σχέσης μας με τα παιδιά. Μπορεί εκείνη τη νύχτα ο άγιος να κουραστεί λίγο περισσότερο πάνω στις σκεπές των σπιτιών αλλά και ‘μείς προσπαθήσαμε πολύ όλες αυτές τις μέρες για να κρατήσουμε ζεστή αυτή τη πίστη.
Αν δούμε τη συγκεκριμένη διαδικασία ως μια ακόμη γονική υποχρέωση συνηγορούμε με τον αρνητές του αγίου αφού σε λίγα χρόνια θα αποδεσμευτούμε. Τα παιδιά μας θα γίνουν έφηβοι και θα προσχωρήσουν σταδιακά στην αναγκαία κοινωνικοποίηση μέσω του ορθολογισμού. Ο Αγιος θα ξεχαστεί και θα απομείνει ένα καταναλωτικό επίχρισμα.
Για τους περισσότερους ο άγιος γίνεται ανεκτός μόνο στη βάση μιας τεχνητής χαράς που προσφέρουμε στα παιδιά. Ο Αη – Βασίλης είναι μόνο για τα παιδιά. Έτσι στη κρίση ενός ενήλικα δεν υπάρχει χώρος για μια σοβαρή διαπραγμάτευση. Στο βάθος είμαστε όλοι δυνάμει αρνητές του μύθου. Ως μέλη μιας κοινωνίας αυξημένου βιοτικού και μορφωτικού επίπεδου αφήσαμε τον ορθολογισμό κύριο διαχειριστή και αξιολογητή των φαντασιακών ετεροιώσεων που αναφύονται συνεχώς πάνω στην στιλπνή επιφάνεια της κοινής (επιστημονικογενούς) λογικής. Αυτός που πιστεύει στον Αη – Βασίλη αντιμάχεται, δεν απωθεί απλά, βασικές ορθολογιστικές δικλίδες ασφαλείας. Πολιτικοοικονομικές: Το δώρο πρέπει να αγοραστεί από κάποιον, θρησκευτικές: ο πραγματικός άγιος δεν έχει καμία σχέση μ’ όλα αυτά, επιστημονικές: δεν μπορούμε να τον επαληθεύουμε με καμιά άμεση ή έμμεση διαδικασία.
Αν προσχωρούμε λοιπόν στο στρατόπεδο των αρνητών (τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα καταλάβουν) αφηνόμαστε στη σιγουριά της λογικής ασφάλειας, ενός ελέγχου που κατευνάζει την αγωνία του αγνώστου. Όμως αργότερα κι έχοντας ζυμωθεί μ’ αυτή την τακτική θα καταλάβουμε ότι αν ο ορθολογισμός απαίτησε από μας να θανατώσουμε (ή τουλάχιστον να μην παίρνουμε στα σοβαρά) τις συναισθηματικές ετεροιώσεις, αυτός ποτέ του δεν διανοήθηκε ή δεν μπόρεσε να χωρέσει στις λογικές δομές του της εξουσιαστικές ετεροιώσεις που παραλύουν την δυναμική του και απομειώνουν συνολικά την γενικότερη πίστη αυτού του πολιτισμού στη δημοκρατία. την ειρήνη και την ευτυχία. Όταν μεγάλοι πια καταλάβουμε ότι η πηγή δυστυχίας είναι η ακύρωση της νεανικής πίστης σε μια αμόλυντη ορθολογικότητα θα βρεθούμε πολύ μόνοι κι αδύναμοι να αντιδράσουμε.
Κάθε χρόνο ο Αη – Βασίλης φέρνει και σε μας ένα δώρο. Μια ευκαιρία να πάμε πίσω, όχι για να ξαναγίνουμε παιδιά αλλά για να ανακαλύψουμε ξανά αυτά που παρατήσαμε στην πορεία της ενηλικίωσης.
Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τι αποκομίζουμε απ’ όλη αυτή την ευχάριστη περίοδο. Στο τέλος ανήμερα της μεγάλης γιορτής, η λάμψη στα μάτια των παιδιών όταν αντικρίζουν τα πατήματα του γέρου πάνω στο χιόνι ή όταν ανοίγουν τα δώρα είναι η περίτρανη απόδειξη ότι καταφέραμε να αναπτύξουμε από κοινού μια έντονη συναισθηματική κατάσταση ελπίδας και προσμονής που κατέληξε επιτυχώς στην χαρά. Το θαύμα του άγιου παραδειγματοποιεί και βεβαιώνει τη δύναμη που έχουμε όχι μόνο να ελπίζουμε αλλά και να προσφέρουμε συντηρώντας μια γενικότερη ευφορική συμβίωση. Αυτή που προκαλεί η κοινή πίστη, η πίστη που μονιάζει, συνομαδώνει, συνασπίζει και δεν μοναδοποιεί. Αν κάτι πρέπει να μας προβληματίζει είναι μόνο αυτή η μεγάλη απόσταση από τη λογική που δίνει στην τελευταία χώρο να οργανώσει την ακούραστη αντίδρασή της.
