Της Σοφίας Απ. Μεσαλούρη, Ιστορικού
Το μουσείο είναι ένας θεσμός με μακρά ιστορία που αντανακλά τις αντιλήψεις και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Το ιδεολογικό πλαίσιο λειτουργίας των μουσείων διαμορφώνεται από τον 19ο αιώνα, σε μια εποχή που συγκροτούνται τα εθνικά κράτη και ωριμάζουν οι εθνικισμοί στην Ευρώπη. Σύμφωνα με την γλώσσα της εθνικής ιδεολογίας της εποχής εκείνης, τα νεοσύστατα έθνη-κράτη όφειλαν να διαθέτουν ένα ιστορικό παρελθόν μακράς διαρκείας. Η ανασύσταση του ιστορικού παρελθόντος ήταν το μαγικό κλειδί στα χέρια των κυρίαρχων ομάδων που ανέλαβαν να ανασυντάξουν την ιστορική μνήμη, με βάση πολιτισμικές αρχές και πολιτικά προτάγματα της εθνικιστικής ιδεολογίας.
Οπως όλα τα έθνη – κράτη της Ευρώπης, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος για να εξυπηρετήσει την ανάγκη του για εθνικό αυτοπροσδιορισμό, για ενσωμάτωση και ομογενοποιήση των ποικίλων ομάδων του εθνικού σώματος και ενδυνάμωση της συλλογικής μνήμης, συστηματοποίησε τα κατεξοχήν πεδία εθνικής διαπαιδαγώγησης, με την θέσπιση τελετουργιών, την επαναλαμβανόμενη χρήσης συμβόλων και την καθιέρωση της καθαρεύουσας στην εκπαίδευση. Η κύρια δεξαμενή της εθνικής ιδεολογίας που ήταν η κλασική παιδεία θεμελίωσε το βασικό εθνοκεντρικό ιδεολόγημα της αδιάσπαστης συνέχειας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι επιστήμες της Αρχαιολογίας, της Λαογραφίας και της Ιστορίας επιφορτίστηκαν να τεκμηριώσουν θεωρητικά την ελληνικότητα της παράδοσης
Το ελληνικό μουσείο από την αρχή της λειτουργίας του ήταν χώρος αναπαραγωγής της ιστορικής γνώσης στο πλαίσιο εθνοκεντρικού ιδεολογικού συστήματος. Υιοθέτησε και εκπροσώπησε την στάση του κράτους για το ένδοξο παρελθόν και τέθηκε στην υπηρεσία της ανάγκης για συγκρότηση εθνικής ταυτότητας. Η απουσία όμως της συγκροτημένης μουσειακής πολιτικής πηγάζει από την αδυναμία των κοινωνικών επιστήμων να απεγκλωβιστούν από το πλαίσιο του εθνοκεντρικού και αρχαιολατρικού προσανατολισμού διαμορφώνοντας μια σύγχρονη μουσειολογική θεωρία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να λειτουργούν σταθερά ως κέντρα ερμηνείας της ελληνικής ιστορίας και ενδυνάμωση της πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας. Σύγχρονοι μελετητές υποστηρίζουν ότι το μουσείο στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα εξακολουθεί να είναι ένα θησαυροφυλάκιο αδρανούς μνήμης, ξένο προς την ανάλυση και την κριτική. Ο εκπαιδευτικός του ρόλος εξακολουθεί να επικεντρώνεται στην καλλιέργεια της αγάπης για το μεγαλείο της αρχαιότητας ως απόδειξη της συνέχειας του ελληνικού έθνους.
Τα μουσεία αλλά και οι χώροι πολιτισμικής κληρονομίας στο σύνολο της είναι σημεία στα οποία διατυπώνονται κείμενα με την μορφή εκθέσεων, παρουσίασης υλικού πολιτισμού με στόχο την διαμόρφωση κοινωνικής, ατομικής συνείδησης και ταυτότητας. Η πολιτιστική κληρονομία και κατά συνέπεια και τα μουσεία εντάσσονται στο μηχανισμό αναπαραγωγής ιδεολογίας. Μεγάλη είναι η σχέση του μουσείου με τη κοινωνία και τα καυτά ζητήματα της εποχής μας όπως η διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας. Οι ειδικοί συνιστούν την αλλαγή της στάσης αυτοθαυμασμού που επικρατούσε έως τώρα και την υιοθέτηση μιας κριτικής στάσης, ενός ανθρωποκεντρικού προσανατολισμού και μιας πολυπρισματικής ερμηνείας με σκοπό την πρόκληση διαλόγου για πολιτιστική και κοινωνική διάσταση του παρελθόντος στο παρόν και στο μέλλον.
