ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Γιατί δεν ψήφισα να δοθεί το Nobel Ειρήνης στα ελληνικά νησιά

γιατί-δεν-ψήφισα-να-δοθεί-το-nobel-ειρήνης-σ-48125

Του Βαλάντη Παπαθανασίου, Διδάκτορος Κοινωνικής Ψυχολογίας Aix-Marseille Université – Κοινωνιολόγου, MSc EHESS Paris

Το Avaaz είναι ένας ιστότοπος που δίνει τη δυνατότητα σε πολίτες από όλο τον κόσμο να οργανώνουν διαδικτυακά ψηφίσματα πολιτών πάνω σε φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Πρόσφατα, δύο πολίτες οργάνωσαν μια εκστρατεία με αίτημα την απονομή του φετινού Νόμπελ Ειρήνης στα ελληνικά νησιά για την προσφορά τους στο προσφυγικό, η οποία έχει συγκεντρώσει μέχρι σήμερα πάνω από 600.000 υπογραφές. Κάποια ΜΜΕ σε εθνικό επίπεδο –βασιζόμενα στο μοντέλο ευρετικής-συστηματικής επεξεργασίας της Chaiken για την πειστική επικοινωνία– προβάλλουν το εν λόγω εγχείρημα να υποστηρίζεται από μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, τους σύγχρονους σοφούς του δυτικού κόσμου, λες και οι «σοφοί» δεν έχουν ιδεολογία ή ιδιοτέλεια.

Δεν υπέγραψα το συγκεκριμένο ψήφισμα, παρ’ όλο που 230 συνάδελφοί μου από 111 πανεπιστήμια του κόσμου το έπραξαν. Και αυτό γιατί πιστεύω ότι η πρόταση περιέχει ένα βασικό και ουσιώδες λάθος. Ζητά να απονεμηθεί το βραβείο στα ελληνικά νησιά (Greek Islands γράφει το κάλεσμα στα αγγλικά). Μα, το Νόμπελ δεν απονέμεται ούτε σε νησιά και βραχονησίδες ούτε σε πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά. Το Νόμπελ είναι βραβείο για ανθρώπους. Αλλά ακόμα και όταν στην ελληνική εκδοχή του ψηφίσματος, ο όρος «ελληνικά νησιά» αντικαθίσταται με τον όρο «ήρωες του Αιγαίου», η πρόταση παραμένει προβληματική. Γιατί με το Νόμπελ δεν βραβεύονται οι άνθρωποι ως μάζα, αλλά ως πρόσωπα, ως ιστορικά όντα μοναδικά και ανεπανάληπτα. Για αυτό και η Ακαδημία Αθηνών –πολύ ορθά κατά τη γνώμη μου– κατέθεσε μια άλλη υποψηφιότητα, προτείνοντας να μοιραστούν το Νόμπελ Ειρήνης τρία πρόσωπα: μια γιαγιά, ένας ψαράς και μια ηθοποιός.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από θετικά κοινωνικά πρότυπα και ινδάλματα και μόνο έτσι μπορώ να κατανοήσω τον όρο «ήρωες» για κάποιους ανθρώπους που ούτε πολέμησαν ούτε θυσιάστηκαν, απλά έπραξαν αυτό που έλεγε η καρδιά και η συνείδησή τους (Η απάντηση που δίνει ο ψαράς της Λέσβου για να αιτιολογήσει την απόφασή του να διασώζει με τη βάρκα του ναυαγούς πρόσφυγες είναι «έτσι, γιατί αυτό έπρεπε να κάνω»). Αλλά για να μπορέσει να έχει αντίκτυπο το αφήγημα των ηρώων σε μια κοινωνία, σε ένα έθνος, ο ήρωας πρέπει να προσδιοριστεί, να ταυτοποιηθεί. Ακόμα και οι ήρωες του 1821 προσωποποιούνται στη συλλογική μνήμη. Είναι ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, ως πρόσωπα, ως ξεχωριστές προσωπικότητες, που έχουν κερδίσει την αναγνώριση και μέσω αυτών όλοι όσοι βοήθησαν στον Αγώνα. Γιατί σε καμία συλλογική προσπάθεια, είτε πρόκειται για επανάσταση, μάχη ή πόλεμο, δεν συντάσσονται όλοι προς την ίδια κατεύθυνση. Το 1821 κάποιοι που ανήκαν στο ίδιο έθνος με τους επαναστάτες είχαν επιφυλάξεις ή υπήρξαν ακόμα και αντίθετοι με την ιδέα της επανάστασης, συμπράττοντας με τον εχθρό. Δεν ήταν λοιπόν ΟΛΟΙ οι Έλληνες ήρωες. Συνεπώς δεν τιμώνται ως ήρωες ΟΛΟΙ οι Έλληνες που έζησαν στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η διαφοροποίηση επιτυγχάνεται μέσω της εξατομίκευσης και της ανάδειξης συγκεκριμένων ηρωικών μορφών στην ιστορική αφήγηση. Μπορεί, επομένως, σήμερα κάθε κάτοικος των ελληνικών νησιών να χαρακτηριστεί ως ήρωας; Χωρίς να εξεταστεί το ατομικό του μερίδιο, η προσωπική του συνεισφορά στον αγώνα για τη σωτηρία των προσφύγων; Οι τρεις γιαγιάδες που τάιζαν με το μπιμπερό ένα βρέφος-προσφυγόπουλο, ο ψαράς από τη Λέσβο που όταν δεν χρησιμοποιεί τη βάρκα του για να κερδίσει τα προς το ζην διασώζει ναυαγούς, ο φούρναρης από την Κω που μοιράζει ψωμί στους εξαντλημένους από την πείνα πρόσφυγες, μπαίνουν στην ίδια κατηγορία με τους δύο συμπατριώτες τους από τη Λέσβο που ο φωτογραφικός φακός «συνέλαβε» να πλακώνονται στο ξύλο για το ποιος θα πάρει τη μηχανή του φουσκωτού το οποίο μόλις είχε προσαράξει στην ακτή γεμάτο πρόσφυγες, με όσους νησιώτες χρεώνουν τη χρήση πρίζας για τη φόρτιση του κινητού ή πουλούν τρόφιμα σε εξωφρενικές τιμές, με όσους έχουν επαναστατήσει βίαια στην Κω για να εμποδίσουν τη δημιουργία hot spot στο νησί; Όλοι αυτοί σε ένα σακί; Και ξαφνικά ξεχνάμε τα υψηλά ποσοστά της Χρυσής Αυγής στα νησιά, την ύπαρξη ρατσιστών και ξενοφοβικών κατοίκων στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα. Βλέπεις αυτά δεν εξυπηρετούν το εθνικολαϊκιστικό αφήγημα, το νέο εθνικό στόχο.

Μετά τη νίκη της Εθνικής Ομάδας ποδοσφαίρου στο Euro 2004 και τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα την ίδια χρονιά, τη νίκη της Εθνικής Ομάδας καλαθοσφαίρισης στο Eurobasket 2005 και την πρωτιά της Έλενας Παπαρίζου στη Eurovision, οι εθνικές επιτυχίες μάς τελείωσαν και τα πανηγύρια πέρασαν ανεπιστρεπτί («περασμένα μεγαλεία καιδιηγώντας τα να κλαις»). Ακολουθεί μια περίοδος όπου η Ελλάδα έχει γίνει πρώτο θέμα στα διεθνή ειδησεογραφικά δίκτυα αποσπώντας όχι και τόσο κολακευτικά σχόλια. Και επειδή η αρχαιοκαπηλία δεν αποφέρει πια εύσημα (ούτε το σόου της Αμφίπολης δεν έκοψε τα αναμενόμενα εισιτήρια), πρέπει να βρεθεί (ακόμα και να εφευρεθεί που λέει ο λόγος) νέο μέσο ανάκτησης της εθνικής υπερηφάνειας. Και να η ευκαιρία! Το προσφυγικό! Η απόκτηση ενός Νόμπελ Ειρήνης (δεν διαθέτουμε ένα τέτοιο βραβείο στο χρονοντούλαπο της ιστορίας μας) θα άλλαζε το αρνητικό εις βάρος μας κλίμα σε παγκόσμιο επίπεδο, θα ήταν αποδεικτικό πως μπορεί να μην είμαστε καλοί μαθητές στα μαθηματικά και τα οικονομικά, αλλά είμαστε καλά παιδιά, έχουμε καλό συλλογικό χαρακτήρα, είμαστε από καλή πάστα, ρε παιδί μου, και όχι κωλόπαιδα όπως θέλουν να μας παρουσιάσουν οι κακοί ξένοι που μας ζηλεύουν γιατί είμαστε όμορφοι και ηλιοκαμένοι. Θα αποτελούσε μια καλή αφορμή για να ξαναβγούμε στους δρόμους και στις πλατείες και να χορέψουμε σε χορούς κυκλωτικούς (η τελευταία φορά ήταν στο δημοψήφισμα με το «ηρωικό» –και αυτό– ΟΧΙ). Και αν δεν μας κάτσει το Νόμπελ, ίσως μας κάτσει το βραβείο στη Eurovision (αν και τέτοιο έχουμε). Διά στόματος του Προέδρου της ΕΡΤ, η Ελλάδα θα συμμετάσχει στον 61ο Διαγωνισμό της Eurovision στη Στοκχόλμη με ένα τραγούδι το οποίο θα αγγίζει το προσφυγικό, «δίνοντας μαθήματα ανθρωπιάς στην οικουμένη».

Όπως λέει ο γνωστός ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής από την Αργεντινή Χόρχε Μπουκάι, η κρίση καθαυτή δεν αποτελεί πρόβλημα και γρήγορα θα περάσει. Το πρόβλημα θα είναι αν βγεις από αυτήν χωρίς να έχεις μάθει τίποτα. Δυστυχώς, πολύ φοβάμαι ότι ως έθνος εξακολουθούμε να δίνουμε μαθήματα στα άλλα έθνη, κουνώντας ενίοτε επιδεικτικά το δάχτυλο, χωρίς ωστόσο να έχουμε πάρει το δικό μας μάθημα. Και αυτό είναι πρόβλημα! Δεν χρειαζόμαστε νέους εθνικούς μύθους… χρειαζόμαστε συλλογική αυτογνωσία. Και όλα συνηγορούν στο ότι πολύ απέχουμε ως συλλογικότητα από αυτό που ο Σωκράτης ονόμαζε «γνώθι σ’αυτόν».

Εγγραφείτε στο Newsletter του Ταχυδρόμου