Της Λίτσας Παρισάκη, Καθηγήτριας
Υπάρχει μια συνηθισμένη ερώτηση: Γιατί η Τήνος είναι νησί καλλιτεχνών; Την εξήγηση μας τη δίνει ένας ανόργανος παράγων. Το Μάρμαρο. Η ύλη αυτή που έκανε την κλασική τέχνη – Πραξιτέλης σε λίθο πώρον θα ήταν αδύνατος – ήταν πάντα προϊόν των κυκλαδικών νησιών.
Είναι τάχα παράδοξο πως και στην εποχή μας δημιουργήθηκε μια εστία πλαστικής τέχνης εκεί που παράγεται η πέτρα αυτή της πολυτέλειας;
Ολόκληρος ο Δήμος Πανόρμου της Τήνου είναι ένα καλό μαρμαρορυχείο. Παράγει το λευκό μάρμαρο που αφθονεί στα χωράφια των Πανορμικτών. Παράγει επίσης το σουμακί – την ίασπιν – μάρμαρο πολύτιμο μαύρο πράσινο με κόκκινα και άσπρα στίγματα που χρησιμοποιείται στην κοσμηματοποιία.
Άμεσο αποτέλεσμα:
Γύζης Νικόλαος (1842-1901), ζωγράφος από την Τήνο, Καθηγητής Καλών Τεχνών του Μονάχου, Λύτρας Νικηφόρος (1832-1904), ζωγράφος της Σχολής Μονάχου από την Τήνο, Καθηγητής ΑΣΚΤ, Βιτσάρης, Σώχος Αντώνιος (1888-1975), γλύπτης από την Τήνο, Καθηγητής ΕΜΠ και Ακαδημαϊκός και Σώχος Λάζαρος (1862-1911), γλύπτης από την Τήνο, Φιλιππότης Δημήτριος (1839-1919), γλύπτης από την Τήνο, Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938), γλύπτης από την Τήνο.
Η αφθονία αυτού του εκλεκτού μαρμάρου έβγαλε γλύπτες ειδικούς στην κατασκευή μαρμάρινων καλλιτεχνημάτων.
Οι κάτοικοι μηχανεύτηκαν πολλούς τρόπους ώστε να βγάλουν στο φως όλες τις αρετές, την ασπράδα, τη λειότητα, τη διαφάνεια αυτών των μαρμάρων.
Στην πρωτεύουσα του μικρού Δήμου Πανόρμου, τον Πύργο, αναπτύχθηκε ολόκληρη διακοσμητική γλυπτική. Από δω παίρνουν πόλεις και χωριά της Ελλάδας τα μάρμαρα που στολίζουν τους άμβωνες, τα τέμπλα των εκκλησιών, τους τάφους, τα σπίτια, τις βρύσες. Από εδώ φεύγουν οι τεχνίτες και σκορπίζονται σ’ όλη την Ελλάδα.
Η κατεργασία της λαμπρής αυτής ύλης από τους τεχνίτες έκαμε τα δάκτυλά τους ευαίσθητα στο καρφί και στο σφυρί, εξοικείωσε το μάτι τους στην καθαρότητα της γραμμής και στη συμμετρία, τους έδωσε το νόημα του σχεδίου. Η ικανότητα αυτή πηγαίνει από γενιά σε γενιά.
Αυτό το κεφάλαιο της κληρονομικότητας το ξέρουμε πολύ καλά. Σε μερικούς λαούς, όπως στους Ινδούς, ορισμένες τάξεις εργάζονται άλλοι την γλυπτική, άλλοι τη ζωγραφική, άλλοι τη μουσική, ώστε τα παιδιά τους έρχονται στον κόσμο με τη γνώση των γραμμών, των χρωμάτων, των ήχων.
Τα παιδιά στο χωριό Βιτζιάτε της Ιταλίας τα κυνηγούν Ιμπρεσάριοι για την κληρονομική τους ιδιοφυΐα στη μουσική.
Στην Τήνο μόλις τα παιδιά πιάσουν να σκαλίσουν πέτρα ή να χαράξουν γραμμή στο έδαφος βλέπεις την παράδοση να οδηγεί με ασφάλεια το χέρι τους.
Ο Πύργος είναι το χωριό του Λύτρα και του Χαλεπά. Ο Πύργος είναι η πρωτεύουσα του Δήμου των μαρμάρων.
Ο χείμαρρος των άσπρων σπιτιών που φεγγοβολάν στο φεγγάρι, στο φως της ημέρας είναι τα σπιτάκια ολομάρμαρα, σκάλες, μπαλκόνια, κολώνες, νεροχύτες, όλα από μάρμαρο.
Στο χωριό μαρμάρινα πεζούλια, δρόμοι, καμπαναριά. Στα μαρμαρογλυφεία του Τηνιακοί μαρμαράδες και μικροί κολφάδες του Πύργου, σκυμμένοι, με αυστηρή προσοχή, λαξεύουν, γυαλίζουν τις πλάκες, τα άνθη, τους σταυρούς, τα τέμπλα, τα κοσμήματα. Πατέρας στο γιο, παππούς στο εγγόνι και η παράδοση συνεχίζεται.
Στην προσωπογραφία του Λύτρα «Ο παππούς μαρμαράς» με το Τηνιακό του φέσι και την χωριάτικη φορεσιά μέσα από το κάδρο σε κοιτάζει αγαθά. Από που βγήκαν ο Γύζης και ο Λύτρας (ζωγράφοι της Σχολής του Μονάχου, από την Τήνο, Καθηγητές ΑΣΚΤ), αν όχι από την παράδοση;
«Ερμογλυπτική τέχνη ειμί ήν χθες ήρξω μανθάνειν, οικεία τε και συγγενή οίκοθεν. Ότε γαρ πάππος σου λιθοξόος ην».
Ο Λουκιανός (σοφιστής και συγγραφέας από τα Σαμόσατα της Συρίας) αυτά που γράφει για τον εαυτό του εφαρμόζονται στους κατοίκους του νησιού γενικότερα κι εξηγούν πώς ο Λύτρας, ο Γύζης και ο Χαλεπάς Γιαννούλης (γλύπτης από την Τήνο, 1851-1938) ανέβασαν στον κόσμο του ωραίου, τις στοιχειώδεις καλαισθητικές ιδέες που έλαβαν οι Τηνιακοί από το άσπρο μάρμαρο και το σουμακί.
Στο Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών στην Τήνο υπάρχει ανάγλυφον εις γύψον «Η στοργική μητέρα».
